Obraz trichoskopowy liszaja płaskiego mieszkowego

INTRODUCTION

Lichen planopilaris, a follicular variant of lichen planus, is the most common cause of primary cicatricial alopecia, first described by Pringle in 1895 [1, 2]. Clinically, various subtypes of lichen planopilaris are described: classic lichen planopilaris, frontal fibrosing alopecia and Graham-Little-Piccardi-Lassueur syndrome. Classic lichen planopilaris presents as cicatricial hair loss areas predominantly affecting the vertex or the parietal area [3]. Frontal fibrosing alopecia is characterized by a symmetrical, progressive recession of frontal or frontotemporal hair line frequently associated with eyebrows loss [4]. This variant is mainly described in postmenopausal women. However, men and premenopausal women may also be affected [5, 6]. Graham-Little-Piccardi-Lassueur syndrome, also known as Graham Little syndrome, consists of cicatricial patchy scalp alopecia, noncicatricial axillary and pubic hair loss and lichenoid follicular eruption [2]. Recently, a fourth variant of lichen planopilaris has been described – fibrosing alopecia in a pattern distribution, characterized by progressive cicatricial alopecia in the distribution of female pattern hair loss [7].
Trichoscopy – hair and scalp dermoscopy – is a non-invasive method useful in the diagnosis and therapeutic monitoring of scalp and hair diseases [8, 9]. It can be performed with a manual dermoscope (10-fold magnification) or a videodermoscope (from 20 to 1000-fold magnification) [10].
Histopathologic examination is considered as the gold standard diagnostic method in primary cicatricial alopecia. However, it may not always be diagnostically reliable [11]. In cases of histological ambiguity, trichoscopy may be useful in making a correct diagnosis. Trichoscopy may also be helpful in monitoring the activity of lichen planopilaris, as it can detect perifollicular inflammation with a higher sensitivity than a clinical examination [12]. Finally, typical trichoscopic features together with the characteristic clinical presentation could help avoid unnecessary biopsies in patients with lichen planopilaris [13].
Kossard and Zagarella [14] first described the trichoscopic features of lichen planopilaris. Since then, numerous studies have been published which addressed the issues of the role of trichoscopy in diagnosis as well as the assessment of lichen planopilaris activity and severity.
A review of the literature regarding trichoscopic findings of lichen planopilaris was performed by searching the PubMed, Scopus and EBSCO databases. The term used for the search was: “lichen planopilaris”, “classic lichen planopilaris”, “frontal fibrosing alopecia”, “Graham-Little-Piccardi-Lassueur syndrome” or “fibrosing alopecia in a pattern distribution” combined with “trichoscopy”, “dermatoscopy”, “dermoscopy”, “videodermatoscopy” or “videodermoscopy”. In addition, reference sections of all relevant articles were searched for further publications. All of the selected articles were published in English, with the first one dating from 1993.
This review presents an analysis of the frequency of the most common trichoscopic findings of classic lichen planopilaris and frontal fibrosing alopecia (table 1). Studies with no primary epidemiologic data reporting the numbers of patients with classic lichen planopilaris and/or frontal fibrosing alopecia or the frequency of various trichoscopic findings, as well as case reports and reviews, were excluded from this analysis. Moreover, studies considering the frequency of various trichoscopic features of classic lichen planopilaris together with frontal fibrosing alopecia were excluded. A flow chart of the study selection process for eligible studies in the analysis is presented in figure 1.
This review also considers other trichoscopic features which may be observed in classic lichen planopilaris and/or frontal fibrosing alopecia. Moreover, the trichoscopic findings of fibrosing alopecia in a pattern distribution are presented. Finally, the dermoscopic features of the eyebrow area in patients with frontal fibrosing alopecia, as well as the dermoscopic features of lichen planopilaris in non-scalp areas are described.

TRICHOSCOPIC FINDINGS IN CLASSIC LICHEN PLANOPILARIS AND FRONTAL FIBROSING ALOPECIA

Perifollicular erythema

Perifollicular erythema results from an inflammatory process around the follicle [15]. It was observed in 0–88% (mean: 43%) of patients with classic lichen planopilaris [16–20] and 0–100% (mean: 68%) of patients with frontal fibrosing alopecia [13, 16, 18, 19, 21–23]. The variation regarding the frequency of this trichoscopic finding may be attributed to the evolution of perifollicular erythema, which is followed by interfollicular erythema. Thus, it may not always be evidently observed in trichoscopic examination [22]. Moreover, perifollicular erythema may be less visible in dry dermoscopy or because of intense skin pressure caused by the dermoscope [21, 24]. Although perifollicular erythema is considered as one of the most characteristic trichoscopic features [13, 25] of classic lichen planopilaris and frontal fibrosing alopecia, it may also be observed in other hair diseases such as discoid lupus erythematosus [18], dissecting cellulitis [18] and folliculitis decalvans [18, 26].

Perifollicular scaling

Perifollicular scaling corresponds to perifollicular hyperkeratosis and vacuolar changes with the presence of necrotic keratinocytes in the basal layer of the outer hair follicle root sheath [27]. In classic lichen planopilaris, it may form silver-white “tubular” or “collar-like” structures (also named peripilar casts) around the hair shaft [27, 28]. Conversely, mild perifollicular scaling with no tendency to form tubular structures was observed in frontal fibrosing alopecia [27]. The proportion of perifollicular scaling varied between 38% and 100% (mean: 85%) of patients with classic lichen planopilaris [16–20, 25, 27, 29, 30] and between 42% and 90% (mean: 84%) of patients with frontal fibrosing alopecia [13, 16, 18, 19, 21–23, 27, 31]. These variations may be attributed to lower visibility of perifollicular scaling in dermoscopy with immersion fluid compared to dry dermoscopy [27]. Moreover, perifollicular scaling may be absent during treatment or remission of the disease [21]. Although perifollicular scaling is considered as the most characteristic trichoscopic finding of classic lichen planopilaris and frontal fibrosing alopecia [27], it may also be observed in other hair diseases. Contrary to classic lichen planopilaris or frontal fibrosing alopecia, perifollicular scaling in folliculitis decalvans is characterized by yellowish color [27]. Perifollicular scaling is also observed in discoid lupus erythematosus [18] and dissecting cellulitis [18].

Classic white dots

Classic white dots represent another trichoscopic feature of lichen planopilaris. They are big, irregularly shaped dots with blunt borders, that have a tendency to merge and form white or milky-red (strawberry ice cream color) areas [27, 32]. They need to be distinguished from small, regular, pinpoint white dots that correspond to hair follicle openings and eccrine sweat gland openings, and are observed in sun-exposed areas and in dark skin phototypes (IV to VI, according to Fitzpatrick’s scale) regardless of hair loss [33]. Histologically, classic white dots correspond to areas of perifollicular fibrosis [34]. They were observed in 0–100% (mean: 32%) of patients with classic lichen planopilaris [16, 18–20, 25, 27, 29, 30, 35] and 0–50% (mean: 13%) of patients with frontal fibrosing alopecia [16, 18, 19, 27]. Classic white dots are considered as a characteristic trichoscopic feature of lichen planopilaris [32]. However, they are also observed in discoid lupus erythematosus [16, 27, 29], dissecting cellulitis [29] and folliculitis decalvans [26, 27, 29]. Moreover, classic white dots are occasionally present in long-lasting alopecia areata [36].

Milky-red areas

Milky-red (strawberry ice cream color) areas lacking follicular openings may be present in an early fibrotic phase of classic lichen planopilaris [27, 32]. They were observed in 14–100% (mean: 33%) of patients with classic lichen planopilaris [25, 29]. By contrast, the background in patients with frontal fibrosing alopecia is always ivory-white [32], so milky-red areas are not present.

Cicatricial white areas

Cicatricial white areas are characterized by an irregular form and a lack of hair follicles [37]. Histologically, they correspond to severe tissue fibrosis [37]. The proportion of cicatricial white areas varied between 0 and 100% (mean: 84%) of patients with classic lichen planopilaris [16, 18–20, 25, 30] and between 20% and 100% (mean: 26%) of patients with frontal fibrosing alopecia [16, 18, 19, 23]. Fernandez-Crehuet et al. [23] observed a correlation between presence of cicatricial white areas and frontal fibrosing alopecia severity (p = 0.018). Cicatricial white areas are also observed in other types of primary cicatricial alopecia, such as discoid lupus erythematosus [16, 18], dissecting cellulitis [19] and folliculitis decalvans [19].

Absence of follicular openings

The absence of follicular opening is considered as a hallmark of primary cicatricial alopecias that results from fibrosis [11]. It was observed in 75–100% (mean: 99%) of patients with classic lichen planopilaris [16–20, 29, 30] and 52–100% (mean: 82%) of patients with frontal fibrosing alopecia [16, 18, 19, 21, 22, 31]. These variations may be attributed to the difficulty to identify the absence of follicular openings, as brown halos and/or white dots may be misinterpreted as active follicles [21]. Follicular openings are also absent in discoid lupus erythematosus [16, 18, 29], dissecting cellulitis [18, 29] and folliculitis decalvans [18, 29].

Blue-grey dots

Blue-grey dots correspond to melanophages in papillary dermis and indicate pigment incontinence [34]. In lichen planopilaris, blue-grey dots are characterized by a circular arrangement around follicular structures described as a “target” pattern [16]. They were observed in 0–56% (mean: 32%) of patients with classic lichen planopilaris [16, 18–20, 30] and 0–50% (mean: 25%) of patients with frontal fibrosing alopecia [16, 18, 19]. In contrast, blue-grey dots arranged in a “speckled” pattern indicating interfollicular areas involvement are observed in discoid lupus erythematous [16].

Other trichoscopic features

Other trichoscopic features of classic lichen planopilaris and/or frontal fibrosing alopecia include honeycomb pattern [16, 17, 19, 29, 35], lonely hairs [23], the absence of vellus hairs [21], elongated vascular loops [27] and bluish deep discoloration [27].
Honeycomb pattern comprises a homogeneous, mosaic or contiguous brown rings and may be found in chronically sun-exposed areas of thinning or complete hair loss and the scalp of dark-skinned patients [35, 37, 38]. Honeycomb pattern has been observed in both classic lichen planopilaris [16, 17, 19, 29, 35] and frontal fibrosing alopecia [16, 19].
Lonely hairs are isolated terminal hairs in the middle of the forehead, at the site of the original hairline. They were first described by Tosti et al. in 2011 [39], as a clinical clue to the diagnosis of frontal fibrosis alopecia. More recently, lonely hairs were also presented as a trichoscopic marker of frontal fibrosing alopecia [23]. Additionally, the absence of vellus hairs in the recessed hairline was also observed in frontal fibrosing alopecia [21].
Elongated, parallel-orientated blood vessels at the margin of some active lesions, as well as bluish deep discoloration that histologically corresponds to pigment incontinence associated with epidermal acanthosis, were observed in classic lichen planopilaris but were not present in frontal fibrosing alopecia [27].

THE ROLE OF TRICHOSCOPY IN MONITORING ACTIVITY, SEVERITY AND TREATMENT EFFICACY IN LICHEN PLANOPILARIS

In a study conducted by Toledo-Pastrana et al. [22] perifollicular erythema was more commonly observed in patients with active frontal fibrosing alopecia compared to patients with non-active disease (p < 0.05). Moreover, in patients with perifollicular erythema, a greater recession of the frontotemporal hair line was observed, compared to patients who presented no perifollicular erythema (p < 0.05). In a study performed by Fernandez-Crehuet et al. [23] an association between presence of perifollicular erythema and pruritus in patients with frontal fibrosing alopecia was observed (p = 0.01), supporting the hypothesis that the erythema is a marker of disease activity. Additionally, perifollicular scaling was also associated with pruritus (p = 0.007), indicating that not only perifollicular erythema, but also perifollicular scaling, represents a marker of disease activity. Furthermore, Lacarrubba et al. [21] suggested that perifollicular scaling may be absent during the treatment or remission of frontal fibrosing alopecia.

TRICHOSCOPIC FEATURES OF FIBROSING ALOPECIA IN A PATTERN DISTRIBUTION

No detailed information is available about the trichoscopic findings of fibrosing alopecia in a pattern distribution. In cases of fibrosing alopecia in a pattern distribution presented by Missio et al. [40], the obliteration of follicular orifices, perifollicular erythema, and follicular keratosis limited to the respective area of a female pattern hair loss were observed in trichoscopic examination. Conversely, in a case of fibrosing alopecia in a pattern distribution presented by Ramanauskaite and Trueb [41], hair shaft thickness diversity was present besides typical trichoscopic features of lichen planopilaris (perifollicular scaling and confluent white areas on a milky-red background). Moreover, in a study performed by Baquerizo Nole et al. [42], hair shaft thickness diversity was observed in 100% (26/26) of patients with fibrosing alopecia in a pattern distribution, while there was focal absence of follicular openings in 31% (8/31). Additionally, groups of hairs (2–4) emerging as one stem from a single ostium surrounded by perifollicular and interfollicular scaling and erythema were described.

TRICHOSCOPIC FEATURES OF MID-FRONTAL SCALP IN FRONTAL FIBROSING ALOPECIA

Rakowska et al. [31] described two trichoscopic patterns of mid-frontal scalp hair loss in patients with frontal fibrosing alopecia. The diffuse fibrotic pattern characterized by small areas lacking follicular units and yellow dots, the predominance of follicular units with one or two hairs, the presence of mild perifollicular scaling and absence of follicular miniaturization features were observed in 68% (21/31) of patients with frontal fibrosing alopecia and mid-frontal scalp hair loss. Conversely, the androgenetic alopecia pattern was observed in 32% (10/31) of patients. It was characterized by hair shaft thickness diversity, the percentage of vellus hairs higher than 10%, the presence of yellow dots, an increased percentage of follicular units with one hair and a decreased percentage of follicular units with three hairs.

DERMOSCOPIC FEATURES OF EYEBROW AREA IN FRONTAL FIBROSING ALOPECIA

Eyebrows loss is observed in 39% [13] to 100% [43] of patients with frontal fibrosing alopecia. However, in comparison to the scalp, the involvement of the eyebrow area is characterized by different clinical and dermoscopic features. Clinically, no perifollicular erythema, scaling or papules are observed in the eyebrow area [43]. Follicular red and grey dots (considered as favorable prognostic factors) [27, 32], black dots, yellow dots, diffuse erythema, broken hairs and short regrowing hairs are observed in dermoscopic examination [44]. Moreover, the absence of follicular openings may be noted at very late and/or advanced stages of the disease, indicating a cicatricial form of eyebrow loss [27, 32]. Characteristic trichoscopic features of scalp frontal fibrosing alopecia – perifollicular erythema or perifollicular scaling – have not been observed in the eyebrow area.

DERMOSCOPIC FINDINGS OF LICHEN PLANOPILARIS IN LOCATIONS OTHER THAN THE SCALP

Few case reports are available which consider dermoscopic findings of non-scalp lichen planopilaris. Vendramini et al. [45] described a case of isolated lichen planopilaris located on the lower limb with perifollicular erythema, discrete perifollicular scaling and some broken hairs in dermoscopic examination. Moreover, Asz-Sigall et al. [46] observed white cicatricial areas with the absence of follicular openings, perifollicular erythema and pigmentation in a case of linear lichen planopilaris located on the face.

CONCLUSIONS

The most common trichoscopic features of classic lichen planopilaris (figs. 2, 3) include the absence of follicular openings, perifollicular scaling and white cicatricial areas. Other common trichoscopic findings are (in order of frequency) perifollicular erythema, milky-red areas, and classic white and blue-grey dots.
Perifollicular scaling, the absence of follicular openings and perifollicular erythema are most commonly observed in frontal fibrosing alopecia (figs. 4, 5). Moreover, white cicatricial areas, blue-grey dots and classic white dots may be present. Contrary to classic lichen planopilaris, milky-red areas are not observed in trichoscopic examination. In frontal fibrosing alopecia, perifollicular erythema and perifollicular scaling are considered as markers of disease activity, while perifollicular erythema and white cicatricial areas are associated with disease severity.
In fibrosing alopecia in a pattern distribution hair shaft thickness diversity is observed besides typical trichoscopic features of lichen planopilaris.
Dermoscopic features of frontal fibrosing alopecia in the eyebrow area include follicular red and grey dots, black dots, yellow dots, diffuse erythema, broken hairs, short regrowing hairs and the absence of follicular openings. No perifollicular erythema or scaling is present.
Contrary to the eyebrow area, other non-scalp lichen planopilaris lesions are characterized by a dermoscopic pattern similar to the one occurring on the scalp.
It is important to emphasize that trichoscopy may be useful in diagnosing, as well as monitoring the activity of, all subtypes of lichen planopilaris. Moreover, together with a typical clinical presentation, it may substitute for a histological examination to avoid invasive procedures, such as scalp biopsy.

CONFLICT OF INTEREST

The authors declare no conflict of interest.

WPROWADZENIE

Liszaj płaski mieszkowy, czyli odmiana liszaja płaskiego przebiegająca z zajęciem mieszków włosowych, jest najczęstszą przyczyną pierwotnego łysienia bliznowaciejącego. Schorzenie opisał po raz pierwszy Pringle w 1895 r. [1, 2]. Można wyróżnić kilka podtypów klinicznych liszaja płaskiego mieszkowego: odmianę klasyczną, łysienie czołowe bliznowaciejące oraz zespół Grahama-Little’a-Piccardiego-Lassueura. W odmianie klasycznej liszaja płaskiego mieszkowego ogniska łysienia bliznowaciejącego zlokalizowane są najczęściej w okolicy wierzchołkowej i ciemieniowej [3]. Łysienie czołowe bliznowaciejące charakteryzuje się symetrycznym przesunięciem linii czołowej lub czołowo-skroniowej ku tułowiu, często przebiegającym z utratą brwi [4]. Odmiana ta jest opisywana głównie u kobiet w okresie postmenopauzalnym, choć może także występować u mężczyzn i kobiet przed menopauzą [5, 6]. Zespół Grahama-Little’a-Piccardiego-Lassueura, znany także jako zespół Grahama-Little’a, cechuje się triadą objawów: łysieniem bliznowaciejącym skóry owłosionej głowy, niebliznowaciejącym łysieniem okolicy łonowej i okolic pachowych oraz przymieszkowymi grudkami na skórze gładkiej [2]. Ostatnio opisano także czwartą odmianę liszaja płaskiego mieszkowego – łysienie bliznowaciejące w lokalizacji typowej dla łysienia androgenowego. Wariant ten odznacza się postępującym łysieniem bliznowaciejącym wg wzoru łysienia typu kobiecego [7].
Trichoskopia – dermoskopia włosów i owłosionej skóry głowy – jest nieinwazyjnym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce chorób włosów i skóry głowy oraz monitorowaniu efektów terapeutycznych [8, 9]. Badanie trichoskopowe można wykonywać za pomocą dermoskopu ręcznego (w 10-krotnym powiększeniu) lub wideodermoskopu (w powiększeniu od 20-krotnego do 1000-krotnego) [10].
Złotym standardem w diagnostyce pierwotnego łysienia bliznowaciejącego jest badanie histopatologiczne. Jednak jego wyniki mogą być niediagnostyczne [11]. W przypadku wątpliwości histopatologicznych badanie trichoskopowe może być pomocne w ustaleniu właściwego rozpoznania. Trichoskopia jako metoda o wyższej czułości wykrywania zapalenia okołomieszkowego w porównaniu z badaniem klinicznym może być również przydatna przy monitorowaniu aktywności liszaja płaskiego mieszkowego [12]. Ponadto typowy obraz trichoskopowy w połączeniu z charakterystycznym obrazem klinicznym pozwala uniknąć niepotrzebnych biopsji u pacjentów z liszajem płaskim mieszkowym [13].
Kossard i Zagarella [14] po raz pierwszy opisali cechy trichoskopowe liszaja płaskiego mieszkowego. Od tamtego czasu opublikowano liczne prace analizujące rolę trichoskopii w diagnostyce oraz ocenie aktywności i nasilenia liszaja płaskiego mieszkowego.
Przegląd systematyczny dotyczący obrazu trichoskopowego liszaja płaskiego mieszkowego obejmował następujące bazy danych: PubMed, Scopus, EBSCO. Wyszukiwanymi terminami były: „lichen planopilaris” (liszaj płaski mieszkowy), „classic lichen planopilaris” (odmiana klasyczna liszaja płaskiego mieszkowego), „frontal fibrosing alopecia” (łysienie czołowe bliznowaciejące), „Graham-Little-Piccardi-Lassueur syndrome” (zespół Grahama-Little’a-Piccardiego-Lassueura) lub „fibrosing alopecia in a pattern distribution” (łysienie bliznowaciejące w lokalizacji typowej dla łysienia androgenowego), w połączeniu z hasłami „trichoscopy” (trichoskopia), „dermatoscopy” (dermatoskopia), „dermoscopy” (dermoskopia), „videodermatoscopy” (wideodermatoskopia) lub „videodermoscopy” (wideodermoskopia). Dodatkowo przeszukano piśmiennictwo artykułów włączonych do analizy. Wszystkie artykuły były opublikowane w języku angielskim. Najwcześniejsza praca pochodziła z 1993 roku.
Przegląd systematyczny obejmuje analizę częstości występowania najbardziej rozpowszechnionych objawów trichoskopowych klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego oraz łysienia czołowego bliznowaciejącego (tab. 1). Z analizy wyłączono badania, w których nie podano pierwotnych danych epidemiologicznych dotyczących liczby pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego i/lub łysieniem czołowym bliznowaciejącym lub częstości występowania poszczególnych objawów trichoskopowych. Nie uwzględniono opisów przypadków i prac przeglądowych. Wykluczono także badania analizujące częstość występowania poszczególnych cech trichoskopowych klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego wraz z łysieniem czołowym bliznowaciejącym. Schemat doboru publikacji wykorzystanych w analizie przedstawiono na rycinie 1.
Niniejsza praca przeglądowa uwzględnia również rzadziej występujące objawy trichoskopowe klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego i/lub łysienia czołowego bliznowaciejącego. Przedstawiono także obraz trichoskopowy łysienia bliznowaciejącego w lokalizacji typowej dla łysienia androgenowego. Opisano również cechy dermoskopowe utraty brwi w przebiegu łysienia czołowego bliznowaciejącego oraz liszaja płaskiego mieszkowego zlokalizowanego poza owłosioną skórą głowy.

OBJAWY TRICHOSKOPOWE KLASYCZNEJ ODMIANY LISZAJA PŁASKIEGO MIESZKOWEGO I ŁYSIENIA CZOŁOWEGO BLIZNOWACIEJĄCEGO

Rumień okołomieszkowy

Rumień okołomieszkowy wynika z procesu zapalnego obejmującego okolicę mieszków włosowych [15] i obserwowany był u 0–88% (średnio 43%) pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego [16–20] oraz u 0–100% (średnio 68%) pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym [13, 16, 18, 19, 21–23]. Zmienna częstość występowania tego objawu trichoskopowego może być wynikiem ewolucji rumienia okołomieszkowego do postaci międzymieszkowej, której obecność nie pozwala na uwidocznienie izolowanego rumienia okołomieszkowego [22]. Ponadto objaw ten może być mniej widoczny w badaniu dermoskopowym wykonywanym bez imersji lub przy mocnym nacisku dermoskopu na skórę [21, 24]. Chociaż rumień okołomieszkowy uznaje się za jedną z najbardziej charakterystycznych cech trichoskopowych [13, 25] klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego i łysienia czołowego bliznowaciejącego, jest także obserwowany w przebiegu innych chorób włosów, takich jak toczeń rumieniowaty krążkowy [18], rozwarstwiające zapalenie skóry głowy [18] i wyłysiające zapalenie mieszków włosowych [18, 26].

Złuszczanie okołomieszkowe

Złuszczanie okołomieszkowe jest objawem nadmiernego rogowacenia okołomieszkowego oraz wakuolizacji z obecnością martwiczych keratynocytów w warstwie podstawnej zewnętrznej otoczki włosa [27]. W klasycznej postaci liszaja płaskiego mieszkowego złuszczanie okołomieszkowe obserwuje się jako srebrnobiałe tubularne struktury lub formuje struktury zwane „złuszczaniem mankietowatym” (określane też jako otoczki okołowłosowe) [27, 28]. W łysieniu czołowym bliznowaciejącym występuje natomiast dyskretne złuszczanie okołomieszkowe bez tendencji do powstawania struktur tubularnych [27]. Częstość występowania złuszczania okołomieszkowego wahała się od 38% do 100% (średnio 85%) u pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego [16–20, 25, 27, 29, 30] i od 42% do 90% (średnio 84%) u pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym [13, 16, 18, 19, 21–23, 27, 31]. Rozbieżności te można przypisać mniejszej widoczności złuszczania okołomieszkowego w badaniu dermoskopowym z użyciem olejku imersyjnego w porównaniu z suchą dermoskopią [27]. Ponadto objaw ten może być nieobecny w trakcie leczenia lub podczas remisji choroby [21]. Choć złuszczanie okołomieszkowe uznaje się za najbardziej charakterystyczny objaw trichoskopowy klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego i łysienia czołowego bliznowaciejącego [27], może ono także towarzyszyć innym chorobom włosów. W przeciwieństwie do klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego lub łysienia czołowego bliznowaciejącego, złuszczanie okołomieszkowe w przebiegu wyłysiającego zapalenia mieszków włosowych jest barwy żółtawej [27]. Złuszczanie okołomieszkowe obserwuje się również w przebiegu tocznia rumieniowatego krążkowego [18] i rozwarstwiającego zapalenia skóry głowy [18].

Klasyczne białe kropki

Klasyczne białe kropki stanowią kolejną typową cechę trichoskopową liszaja płaskiego mieszkowego. Są to duże kropki o nieregularnym kształcie i nieostrych granicach mające tendencję do zlewania się i tworzenia białych lub mlecznoczerwonych (o odcieniu lodów truskawkowych) obszarów [27, 32]. Należy je odróżnić od drobnych, regularnych, białych kropek wielkości łebka od szpilki, które odpowiadają ujściom mieszków włosowych oraz ujściom ekrynowych gruczołów potowych i są obserwowane po eskpozycji na promieniowanie słoneczne oraz u osób o ciemnym fototypie skóry (IV–VI wg klasyfikacji Fitzpatricka), niezależnie od utraty włosów [33].W obrazie histologicznym klasyczne białe kropki odpowiadają obszarom włóknienia okołomieszkowego [34]. Stwierdzano je u 0–100% (średnio 32%) pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego [16, 18–20, 25, 27, 29, 30, 35] i u 0–50% (średnio 13%) pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym [16, 18, 19, 27]. Klasyczne białe kropki uznaje się za charakterystyczny objaw trichoskopowy liszaja płaskiego mieszkowego [32]. Jednak są również obserwowane w przebiegu tocznia rumieniowatego krążkowego [16, 27, 29], rozwarstwiającego zapalenia skóry głowy [29] i wyłysiającego zapalenia mieszków włosowych [26, 27, 29]. Klasyczne białe kropki są także rzadko obecne w przewlekłym łysieniu plackowatym [36].

Mlecznoczerwone obszary

Mlecznoczerwone (o odcieniu lodów truskawkowych) obszary pozbawione ujść mieszków włosowych mogą występować we wczesnym włóknieniu klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego [27, 32]. Stwierdzano je u 14–100% (średnio 33%) pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego [25, 29]. Z kolei u pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym podłoże ma zawsze barwę kremowobiałą [32], a obszary o mlecznoczerwonej barwie nie są obecne.

Białe, bezstrukturalne obszary

Białe, bezstrukturalne obszary odznaczają się nieregularnym kształtem i brakiem mieszków włosowych [37]. Histologicznie odpowiadają zaawansowanemu włóknieniu [37]. Częstość występowania białych, bezstrukturalnych obszarów wynosiła od 0% do 100% (średnio 84%) u pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego [16, 18–20, 25, 30] i od 20% do 100% (średnio 26%) u pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym [16, 18, 19, 23]. Fernandez-Crehuet i wsp. [23] zaobserwowali zależność między obecnością białych, bezstrukturalnych obszarów a nasileniem łysienia czołowego bliznowaciejącego (p = 0,018). Białe, bezstrukturalne obszary stwierdza się także w innych typach pierwotnego łysienia bliznowaciejącego, takich jak toczeń rumieniowaty krążkowy [16, 18], rozwarstwiające zapalenie skóry głowy [19] i wyłysiające zapalenie mieszków włosowych [19].

Brak ujść mieszków włosowych

Brak ujść mieszków włosowych uznaje się za istotny objaw pierwotnego łysienia bliznowaciejącego będący skutkiem włóknienia [11]. Brak ujść mieszków włosowych obserwowano u 75–100% (średnio 99%) pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego [16–20, 29, 30] i u 52–100% (średnio 82%) pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym [16, 18, 19, 21, 22, 31]. Rozbieżności te mogą wynikać z trudności związanych ze stwierdzeniem braku ujść mieszków w przypadku występowania brązowych otoczek okołomieszkowych i/lub białych kropek błędnie uznawanych za aktywne mieszki włosowe [21]. Brak ujść mieszków włosowych stwierdza się również w przebiegu innych chorób, takich jak toczeń rumieniowaty krążkowy [16, 18, 29], rozwarstwiające zapalenie skóry głowy [18, 29] i wyłysiające zapalenie mieszków włosowych [18, 29].

Niebieskoszare kropki

Niebieskoszare kropki są wynikiem obecności melanofagów w warstwie brodawkowej skóry i wskazują na nietrzymanie barwnika [34]. W liszaju płaskim mieszkowym niebieskoszare kropki mają charakterystyczny koncentryczny układ wokół struktur mieszkowych, przypominający tarczę strzelniczą [16]. Stwierdzano je u 0–56% (średnio 32%) pacjentów z klasyczną odmianą liszaja płaskiego mieszkowego [16, 18–20, 30] i u 0–50% (średnio 25%) pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym [16, 18, 19]. Z kolei niebieskoszare kropki w układzie rozproszonym wskazującym na zajęcie obszarów międzymieszkowych obserwuje się w przebiegu tocznia rumieniowatego krążkowego [16].

Inne objawy trichoskopowe

Wśród innych objawów trichoskopowych klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego i/lub łysienia czołowego bliznowaciejącego należy wymienić: obraz plastra miodu [16, 17, 19, 29, 35], obecność włosów samotnych [23], brak włosów meszkowych [21], wydłużone pętle naczyniowe [27] i głębokie niebieskawe przebarwienia [27].
Na obraz plastra miodu składają się homogenne, mozaikowe lub stykające się ze sobą brunatne pierścienie. Mogą występować w obrębie obszarów z przerzedzeniem lub całkowitą utratą włosów przewlekle eksponowanych na promieniowanie słoneczne oraz u pacjentów o ciemnym fototypie skóry [35, 37, 38]. Obraz plastra miodu obserwowano w klasycznej odmianie liszaja płaskiego mieszkowego [16, 17, 19, 29, 35], jak i w łysieniu czołowym bliznowaciejącym [16, 19].
Włosy samotne to pojedyncze włosy ostateczne stwierdzane w miejscu pierwotnego przebiegu linii włosów w okolicy czołowej. Po raz pierwszy objaw ten opisano w 2011 r. w pracy Tosti i wsp. [39] jako wskazówkę kliniczną przy rozpoznaniu łysienia czołowego bliznowaciejącego. Ostatnio włosy samotne uznano również za trichoskopowy marker łysienia czołowego bliznowaciejącego [23]. Inną cechą trichoskopową łysienia czołowego bliznowaciejącego jest brak włosów meszkowych w obrębie przesuniętej ku tułowi linii włosów [21].
Wydłużone naczynia krwionośne w układzie równoległym umiejscowione na granicy niektórych zmian aktywnych, a także głębokie, niebieskawe przebarwienia histologicznie odpowiadające nietrzymaniu barwnika związanemu z akantozą naskórka obserwowano w klasycznej odmianie liszaja płaskiego mieszkowego, nie występowały one natomiast w łysieniu czołowym bliznowaciejącym [27].

ROLA TRICHOSKOPII W MONITOROWANIU AKTYWNOŚCI I NASILENIA LISZAJA PŁASKIEGO MIESZKOWEGO ORAZ SKUTECZNOŚCI LECZENIA

W badaniu przeprowadzonym przez Toledo-Pastrana i wsp. [22] rumień okołomieszkowy obserwowano częściej u pacjentów z aktywnym łysieniem czołowym bliznowaciejącym w porównaniu z pacjentami z nieaktywną postacią choroby (p < 0,05). Ponadto u pacjentów z rumieniem okołomieszkowym odnotowywano większe przesunięcie czołowo-skroniowej linii włosów w porównaniu z pacjentami, u których nie stwierdzono obecności rumienia okołomieszkowego (p < 0,05). W badaniu przeprowadzonym przez Fernandeza-Cre- hueta i wsp. [23] zaobserwowano korelację między występowaniem rumienia okołomieszkowego a świądem u pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym (p = 0,01). Obserwacja ta potwierdza hipotezę, według której rumień okołomieszkowy stanowi marker aktywności choroby. Oprócz tego wykazano zależność między świądem a złuszczaniem okołomieszkowym (p = 0,007). Wskazuje to, że markerem aktywności choroby jest nie tylko rumień okołomieszkowy, lecz także złuszczanie okołomieszkowe. Ponadto Lacarrubba i wsp. [21] zasugerowali, że złuszczanie okołomieszkowe może być nieobecne w trakcie leczenia lub podczas remisji łysienia czołowego bliznowaciejącego.

OBRAZ TRICHOSKOPOWY ŁYSIENIA BLIZNOWACIEJĄCEGO W LOKALIZACJI TYPOWEJ DLA ŁYSIENIA ANDROGENOWEGO

Brakuje szczegółowych danych dotyczących obrazu trichoskopowego łysienia bliznowaciejącego w lokalizacji typowej dla łysienia androgenowego. Jako charakterystyczne trichoskopowe cechy tej jednostki chorobowej Missio i wsp. [40] opisali obliterację ujść mieszków włosowych, rumień okołomieszkowy i rogowacenie mieszkowe ograniczone do okolicy androgenozależnej. W pracy Ramanauskaita i wsp. [41], oprócz typowych cech trichoskopowych liszaja płaskiego mieszkowego (złuszczanie okołomieszkowe i zlewne białe obszary na mlecznoczerwonym tle), stwierdzono heterogeniczność grubości łodyg włosów. W badaniu Baquerizo Nole i wsp. [42] heterogenność grubości łodyg obserwowano u 100% (26/26) pacjentów z łysieniem bliznowaciejącym w lokalizacji typowej dla łysienia androgenowego, a u 31% (8/31) pacjentów stwierdzono ogniskowy brak ujść mieszków włosowych. Oprócz tego opisano grupki włosów (2–4) wyrastające ponad powierzchnię skóry z pojedynczego ujścia, otoczone obszarem okołomieszkowego i międzymieszkowego złuszczania i rumienia.

OBRAZ TRICHOSKOPOWY OKOLICY CZOŁOWO-WIERZCHOŁKOWEJ W ŁYSIENIU CZOŁOWYM BLIZNOWACIEJĄCYM

Rakowska i wsp. [31] opisali dwa wzory trichoskopowe utraty włosów w okolicy czołowo-wierzchołkowej u pacjentek z łysieniem czołowym bliznowaciejącym. U 68% (21/31) pacjentek z łysieniem czołowym bliznowaciejącym i przerzedzeniem włosów w okolicy androgenozależnej poza przesuniętą linią owłosienia stwierdzono wzór rozlanego łysienia bliznowaciejącego, odznaczającego się obecnością niewielkich obszarów pozbawionych jednostek mieszkowych i żółtych kropek, przewagą jednostek mieszkowych z jednym lub dwoma włosami, obecnością nieznacznego złuszczania okołomieszkowego i brakiem objawów miniaturyzacji mieszków. Natomiast u 32% (10/31) pacjentek wykazano wzór łysienia androgenowego, który charakteryzował się heterogenicznością grubości łodyg włosów, odsetkiem włosów meszkowych przekraczającym 10%, obecnością żółtych kropek, zwiększonym odsetkiem jednostek włosowych z pojedynczym włosem i zmniejszonym odsetkiem jednostek włosowych z trzema włosami.

OBRAZ DERMOSKOPOWY BRWI W ŁYSIENIU CZOŁOWYM BLIZNOWACIEJĄCYM

Utrata brwi dotyczy od 39% [13] do 100% [43] pacjentów z łysieniem czołowym bliznowaciejącym. W porównaniu z łysieniem w obrębie owłosionej skóry głowy, utrata brwi odznacza się odmiennymi cechami klinicznymi i dermoskopowymi. Z klinicznego punktu widzenia w obrębie brwi nie obserwuje się rumienia okołomieszkowego, złuszczania i grudek [43]. Badanie dermoskopowe uwidacznia zlokalizowane w obrębie mieszków czerwone i szare kropki (uznawane za pomyślny czynnik rokowniczy) [27, 32], czarne kropki, żółte kropki, rozlany rumień, włosy ułamane oraz krótkie włosy odrastające [44]. W bardzo późnych i/lub zaawansowanych stadiach choroby można ponadto stwierdzić brak ujść mieszków włosowych wskazujący na bliznowaciejący charakter utraty brwi [27, 32]. W okolicy brwi nie obserwowano trichoskopowych objawów charakterystycznych dla łysienia czołowego bliznowaciejącego, czyli rumienia i złuszczania okołomieszkowego.

OBRAZ DERMOSKOPOWY LISZAJA PŁASKIEGO MIESZKOWEGO ZLOKALIZOWANEGO POZA OWŁOSIONĄ SKÓRĄ GŁOWY

Dostępne są tylko nieliczne opisy przypadków, w których uwzględniono obraz dermoskopowy liszaja płaskiego mieszkowego zlokalizowanego poza owłosioną skórą głowy. Vendramini i wsp. [45] opisali przypadek izolowanego liszaja płaskiego mieszkowego umiejscowionego na kończynie dolnej. W badaniu dermoskopowym stwierdzono obecność rumienia okołomieszkowego, dyskretnego złuszczania okołomieszkowego oraz kilku ułamanych włosów. Także w pracy Asz-Sigalla i wsp. [46] w przypadku linijnego liszaja płaskiego mieszkowego umiejscowionego na twarzy zaobserwowano białe, bezstrukturalne obszary pozbawione ujść mieszków włosowych, rumień okołomieszkowy i pigmentację.

WNIOSKI

Do najczęstszych objawów trichoskopowych klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego (ryc. 2, 3) należą (wg częstości występowania): brak ujść mieszków włosowych, złuszczanie okołomieszkowe oraz białe, bezstrukturalne obszary. Inne powszechnie występujące cechy trichoskopowe tego schorzenia obejmują (wg częstości występowania): rumień okołomieszkowy, mlecznoczerwone obszary oraz klasyczne białe i niebieskoszare kropki.
Z kolei w przebiegu łysienia czołowego bliznowaciejącego najczęściej obserwowano (wg częstości występowania): złuszczanie okołomieszkowe, brak ujść mieszków włosowych oraz rumień okołomieszkowy (ryc. 4, 5). Mogą także występować białe obszary bezstrukturalne oraz niebieskoszare i klasyczne białe kropki. W odróżnieniu od klasycznej odmiany liszaja płaskiego mieszkowego w badaniu trichoskopowym łysienia czołowego bliznowaciejącego nie stwierdza się mlecznoczerwonych obszarów. W łysieniu czołowym bliznowaciejącym za markery aktywności choroby uznaje się rumień okołomieszkowy i złuszczanie okołomieszkowe. Z kolei obecność rumienia okołomieszkowego i białych obszarów bezstrukturalnych wykazuje korelację z nasileniem choroby.
W łysieniu bliznowaciejącym w lokalizacji typowej dla łysienia androgenowego – poza typowym dla liszaja płaskiego mieszkowego obrazem trichoskopowym, obserwuje się także heterogeniczność grubości łodyg włosów.
Obraz dermoskopowy brwi w łysieniu czołowym bliznowaciejącym charakteryzuje się obecnością czerwonych i szarych mieszkowych kropek, czarnych, żółtych kropek, rozlanego rumienia, ułamanych włosów, krótkich włosów odrastających oraz brakiem ujść mieszków włosowych. Nie stwierdza się jednak złuszczania i rumienia okołomieszkowego.
W przeciwieństwo do brwi, zmiany typu liszaja płaskiego mieszkowego zlokalizowane poza owłosioną skórą głowy mają obraz dermoskopowy podobny do zmian w obrębie owłosionej skóry głowy.
Warto podkreślić, że trichoskopia może być przydatna w diagnostyce oraz monitorowaniu aktywności wszystkich podtypów liszaja płaskiego mieszkowego. Ponadto wyniki trichoskopii w połączeniu z typowym obrazem klinicznym mogą zastąpić badanie histologiczne, co pozwala uniknąć inwazyjnych procedur medycznych, takich jak biopsja owłosionej skóry głowy.

KONFLIKT INTERESÓW

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.

References
Piśmiennictwo

1. Pringle J.J.: A case of actinomycosis extensively involving the skin. Med Chir Trans 1895, 78, 21-38.
2. Assouly P., Reygagne P.: Lichen planopilaris: update on diagnosis and treatment. Semin Cutan Med Surg 2009, 28, 3-10.
3. Weston G., Payette M.: Update on lichen planus and its clinical variants. Int J Womens Dermatol 2015, 1, 140-149.
4. MacDonald A., Clark C., Holmes S.: Frontal fibrosing alopecia: a review of 60 cases. J Am Acad Dermatol 2012, 67, 955-961.
5. Tolkachjov S.N., Chaudhry H.M., Camilleri M.J., Torgerson R.R.: Frontal fibrosing alopecia among men: a clinicopathologic study of 7 cases. J Am Acad Dermatol 2017, 77, 683-690.
6. Moreno-Ramirez D., Camacho Martinez F.: Frontal fibrosing alopecia: a survey in 16 patients. J Eur Acad Dermatol Venereol 2005, 19, 700-705.
7. Zinkernagel M.S., Trüeb R.M.: Fibrosing alopecia in a pattern distribution: patterned lichen planopilaris or androgenetic alopecia with a lichenoid tissue reaction pattern? Arch Dermatol 2000, 136, 205-211.
8. Lacarrubba F., Micali G., Tosti A.: Scalp dermoscopy or trichoscopy. Curr Probl Dermatol 2015, 47, 21-32.
9. Rudnicka L., Olszewska M., Rakowska A., Kowalska-Oledzka E., Slowinska M.: Trichoscopy: a new method for diagnosing hair loss. J Drugs Dermatol 2008, 7, 651-654.
10. Tosti A., Duque-Estrada B.: Dermoscopy in hair disorders. J Egypt Womens Dermatol Soc 2010, 7, 1-4.
11. Karadag Kose O., Gulec A.T.: Clinical evaluation of alopecias using a handheld dermatoscope. J Am Acad Dermatol 2012, 67, 206-214.
12. Saceda-Corralo D., Moreno-Arrones O.M., Fonda-Pascual P., Pindado-Ortega C., Buendia-Castano D., Alegre-Sanchez A., et al.: Development and validation of the Frontal Fibrosing Alopecia Severity Score. J Am Acad Dermatol 2018, 78, 522-529.
13. Vańo-Galván S., Molina-Ruiz A.M., Serrano-Falcon C., Arias-Santiago S., Rodrigues-Barata A.R., Garnacho-Saucedo G., et al.: Frontal fibrosing alopecia: a multicenter review of 355 patients. J Am Acad Dermatol 2014, 70, 670-678.
14. Kossard S., Zagarella S.: Spotted cicatricial alopecia in dark skin. A dermoscopic clue to fibrous tracts. Australas J Dermatol 1993, 34, 49-51.
15. Mireles-Rocha H., Sanchez-Duenas L.E., Hernandez-Torres M.: Frontal fibrosing alopecia: dermoscopic features. Actas Dermosifiliogr 2012, 103, 167-168.
16. Duque-Estrada B., Tamler C., Sodre C.T., Barcaui C.B., Pereira F.B.: Dermoscopy patterns of cicatricial alopecia resulting from discoid lupus erythematosus and lichen planopilaris. An Bras Dermatol 2010, 85, 179-183.
17. Shim W.H., Jwa S.W., Song M., Kim H.S., Ko H.C., Kim B.S., et al.: Dermoscopic approach to a small round to oval hairless patch on the scalp. Ann Dermatol 2014, 26, 214-220.
18. Thakur B.K., Verma S., Raphael V.: Clinical, trichoscopic, and histopathological features of primary cicatricial alopecias: a retrospective observational study at a Tertiary Care Centre of North East India. Int J Trichol 2015, 7, 107-112.
19. Abedini R., Kamyab Hesari K., Daneshpazhooh M., Ansari M.S., Tohidinik H.R., Ansari M.: Validity of trichoscopy in the diagnosis of primary cicatricial alopecias. Int J Dermatol 2016, 55, 1106-1114.
20. Chiramel M.J., Sharma V.K., Khandpur S., Sreenivas V.: Relevance of trichoscopy in the differential diagnosis of alopecia: a cross-sectional study from North India. Indian J Dermatol Venereol Leprol 2016, 82, 651-658.
21. Lacarrubba F., Micali G., Tosti A.: Absence of vellus hair in the hairline: a videodermatoscopic feature of frontal fibrosing alopecia. Br J Dermatol 2013, 169, 473-474.
22. Toledo-Pastrana T., Hernandez M.J., Camacho Martinez F.M.: Perifollicular erythema as a trichoscopy sign of progression in frontal fibrosing alopecia. Int J Trichol 2013, 5, 151-153.
23. Fernandez-Crehuet P., Rodrigues-Barata A.R., Vano-Galvan S., Serrano-Falcon C., Molina-Ruiz A.M., Arias-Santiago S., et al.: Trichoscopic features of frontal fibrosing alopecia: results in 249 patients. J Am Acad Dermatol 2015, 72, 357-359.
24. Inui S., Nakajima T., Shono F., Itami S.: Dermoscopic findings in frontal fibrosing alopecia: report of four cases. Int J Dermatol 2008, 47, 796-799.
25. Hashem N., Sadek A., Magdy R., Negm S., Saied N., ElBahrawi M., et al.: Trichoscopy of primary cicatricial alopecia. Egypt Dermatol Online J 2015, 11, 1-9.
26. Vańo-Galván S., Molina-Ruiz A.M., Fernandez-Crehuet P., Rodrigues-Barata A.R., Arias-Santiago S., Serrano-Falcon C., et al.: Folliculitis decalvans: a multicentre review of 82 patients. J Eur Acad Dermatol Venereol 2015, 29, 1750-1757.
27. Rakowska A., Slowinska M., Kowalska-Oledzka E., Warszawik O., Czuwara J., Olszewska M., et al.: Trichoscopy of cicatricial alopecia. J Drugs Dermatol 2012, 11, 753-758.
28. Tosti A., Miteva M., Torres F., Vincenzi C., Romanelli P.: Hair casts are a dermoscopic clue for the diagnosis of traction alopecia. Br J Dermatol 2010, 163, 1353-1355.
29. Qi S., Zhao Y., Zhang X., Li S., Cao H., Zhang X.: Clinical features of primary cicatricial alopecia in Chinese patients. Indian J Dermatol Venereol Leprol 2014, 80, 306-312.
30. Nikam V.V., Mehta H.H.: A nonrandomized study of trichoscopy patterns using nonpolarized (contact) and polarized (noncontact) dermatoscopy in hair and shaft disorders. Int J Trichol 2014, 6, 54-62.
31. Rakowska A., Waśkiel A., Sikora M., Olszewska M., Rudnicka L.: Two different trichoscopic patterns of mid-frontal scalp in patients with frontal fibrosing alopecia and clinical features of androgenetic alopecia. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2017, 104, 9-15.
32. Rudnicka L., Olszewska M., Rakowska A., Slowinska M.: Trichoscopy update 2011. J Dermatol Case Rep 2011, 5, 82-88.
33. Rudnicka L., Rakowska A., Olszewska M.: Trichoscopy: how it may help the clinician. Dermatol Clin 2013, 31, 29-41.
34. Rossi A., Fortuna M.C., Pranteda G., Garelli V., Di Nunno D., Mari E., et al.: Clinical, histological and trichoscopic correlations in scalp disorders. Dermatology 2015, 231, 201-208.
35. Ross E.K., Vincenzi C., Tosti A.: Videodermoscopy in the evaluation of hair and scalp disorders. J Am Acad Dermatol 2006, 55, 799-806.
36. Park J., Kim J.I., Kim H.U., Yun S.K., Kim S.J.: Trichoscopic findings of hair loss in Koreans. Ann Dermatol 2015, 27, 539-550.
37. Miteva M., Tosti A.: Hair and scalp dermatoscopy. J Am Acad Dermatol 2012, 67, 1040-1048.
38. de Moura L.H., Duque-Estrada B., Abraham L.S., Barcaui C.B., Sodre C.T.: Dermoscopy findings of alopecia areata in an African-American patient. J Dermatol Case Rep 2008, 2, 52-54.
39. Tosti A., Miteva M., Torres F.: Lonely hair: a clue to the diagnosis of frontal fibrosing alopecia. Arch Dermatol 2011, 147, 1240.
40. Missio D.M., Dias M.F., Trueb R.M.: Familial cicatricial alopecia: report of familial frontal fibrosing alopecia and fibrosing alopecia in a pattern distribution. Int J Trichol 2017, 9, 130-134.
41. Ramanauskaite A., Trüeb R.M.: Facial papules in fibrosing alopecia in a pattern distribution (cicatricial pattern hair loss). Int J Trichol 2015, 7, 119-122.
42. Baquerizo Nole K.L., Nusbaum B., Pinto G.M., Miteva M.: Lichen planopilaris in the androgenetic alopecia area: a pitfall for hair transplantation. Skin Appendage Disord 2015, 1, 49-53.
43. Chew A.L., Bashir S.J., Wain E.M., Fenton D.A., Stefanato C.M.: Expanding the spectrum of frontal fibrosing alopecia: a unifying concept. J Am Acad Dermatol 2010, 63, 653-660.
44. Anzai A., Donati A., Valente N.Y., Romiti R., Tosti A.: Isolated eyebrow loss in frontal fibrosing alopecia: relevance of early diagnosis and treatment. Br J Dermatol 2016, 175, 1099-1101.
45. Vendramini D.L., Silveira B.R., Duque-Estrada B., Boff A.L., Sodre C.T., Pirmez R.: Isolated body hair loss: an unusual presentation of lichen planopilaris. Skin Appendage Disord 2017, 2, 97-99.
46. Asz-Sigall D., Gonzalez-de-Cossio-Hernandez A.C., Rodriguez-Lobato E., Ortega-Springall M.F., Vega-Memije M.E., Arenas Guzman R.: Linear lichen planopilaris of the face: case report and review. Skin Appendage Disord 2016, 2, 72-75.

Received: 30.10.2017
Accepted: 1.01.2018

Otrzymano: 30.10.2017 r.
Zaakceptowano: 1.01.2018 r.

How to cite this article
Waśkiel A., Rakowska A., Sikora M., Olszewska M., Rudnicka L.: Trichoscopy in lichen planopilaris: an update. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 63–75. DOI: https://doi.org/10.5114/dr.2018.74167.