Rodzinna postać porokeratozy Mibellego

Introduction

Porokeratoses (canal keratinization) constitute a rare group of chronic dermatoses that is characterized by the presence of typical morphological and histopathological features. Clinically, skin lesions manifest themselves as a papula that expands outwards and evolves into a slightly atrophic focus with a slightly scaly ridge [1].
Histopathological presentation is characterized by hyperkeratinisation with the presence of keratotic plaques, so-called cornoid lamellae, which extend from foci of thin or abnormal granular layer [2].
A classic form of the disease was described for the first time in 1893 by Vittorio Mibelli. At that time he coined the term porokeratosis, which appears to be incorrect given the current data, as the disorder is not connected to orifices of eccrine sweat glands [3]. The disease may be divided into several types (table 1) [4–6].
Not only is porokeratosis an aesthetic defect, but it is also a preneoplastic condition. The risk of transformation is estimated at 7.5–11.6% [2]. Lesions that may develop secondary to foci of porokeratosis include: spinocellular carcinoma, basal cell carcinoma, and Bowen’s disease [7–9]. Skin lesions require to be actively observed. Treatment includes topical [2] or systemic retinoids [10], 5-fluorouracil formulations [11], formulations with imiquimod, diclofenac, or vitamin D analogues, cryotherapy, laser therapy, electrocoagulation, dermabrasion, photodynamic therapy, and even surgical excision of individual lesions [12].

Objective

The aim of the study was to present and discuss a case of the familiar porokeratosis Mibelli in 11-year-old female patient and her 40-year-old mother.

Case report

An 11-year-old girl reported to the Clinic with her mother due to skin lesions manifesting themselves as clearly demarcated, slightly atrophic annular foci with a visible elevated and slightly scaly hyperkeratotic ridge. The lesions covered extensor surfaces of her upper right limb and appeared initially on the dorsal surface of her right hand when the girl was 5. The lesions were expanding outwards and appeared in other areas of the upper right limb.
Similar lesions were present in the 40-year-old mother of the girl. Exanthemata were spread on extensor surfaces of both her shins. The history confirmed that maternal grandmother also had such lesions – on her shoulder. No pain reported in the interview. The patients denied excessive exposure to sun and post-solar nature of the lesions.
At the Clinic skin biopsies were taken from both patients that correlated with the clinical presentations, and consequently, confirmed the diagnosis. Histopathologically, in the 11-year-old girl there was thin, acanthotic epidermis with hyperkeratosis, parakeratosis, cornified plugs, and spongiosity. In the areas of epidermal recesses, there was a visible atrophy of granular layer. A vacuolar degeneration of numerous basal cells, and a narrow belt of collagen degeneration under the epidermis were also present. Skin adnexa were present. In the 40-year-old mother a microscopic image revealed an acanthotic epidermis with hyperkeratosis and formation of cornified plugs at hair follicles’ orifices. Signs of parakeratosis were present here and there within epidermal recesses. Below these foci there was no granular layer of the epidermis. Features characteristic for porokeratosis were of discrete nature.
In both female patients treatment involved topical 0.1% adapalene cream. The patients remain under the care of Dermatology Clinic (figs. 1–3).

Discussion

Etiopathogenesis of porokeratosis appears to be complex and multicausal. It is assumed that skin lesions appear as a result of peripheral proliferation of abnormal keratinocyte clone. The hypothesis is confirmed by identification of DNA aneuploidy, increased number of keratinocytes in phases S and G2/M of the cell cycle, as well as increased expression of p53 oncoproteins and Rb, inter alia, in the proximity of cornoid lamella [3]. Factors that may activate clonal expansion of abnormal keratinocytes include: genetic factors, ultraviolet radiation, immune impairment, infections, injuries, drugs and chemical substances (table 2).
Literature offers descriptions of familial occurrence of a classic form of porokeratosis of Mibelli, its linear variation or punctate palmoplantar (palmoplantaris punctata) and punctate disseminated (punctata et disseminata) porokeratoses. Mutations in the following genes were identified: MVK (mevalonate kinase), MVD (mevalonate pyrophosphate decarboxylase), PMVK (phosphomevalonate kinase), FDPS (farnesyl diphosphate synthase) [13] localized within 1, 2, 12, 16, 18, 20, 22 chromosomes [14]. Inheritance of these genes is autosomally dominating with incomplete penetrance. Occasional cases were caused by somatic mutations [3, 15].
In the described case, skin lesions secondary to porokeratosis of Mibelli occurred in the maternal line in three generations, i.e. in a grandmother, girl’s mother (her brother does not exhibit skin lesions of such nature), and one daughter. The lesions had similar morphology and histopathology. They covered two different areas: in the mother they were spread on shin skin, and in the daughter they were linearly grouped within the upper right limb. The interview confirmed that the grandmother of the girl had lesions on her upper limb.

Conclusions

Porokeratoses constitute a rare group of diseases characterized by clonal keratinization disorders. Etiopathogenesis remains unclear, whereas literature offers descriptions of familial occurrence of the disease. The presented case regards porokeratosis of Mibelli in the maternal line in three generations. Further research is required to explain etiopathology of the disease with an emphasis put on participation of specific genes responsible for skin lesion development.

Conflict of interest

The authors declare no conflict of interest.

Wprowadzenie

Porokeratozy (rogowacenia kanalikowe) są rzadką grupą przewlekłych chorób skóry, którą cechuje obecność charakterystycznych cech morfologicznych i histopatologicznych. Klinicznie zmiany skórne manifestują się jako grudka, która rozrastając się obwodowo, przechodzi ewolucję w lekko zanikowe ognisko z delikatnie złuszczającą się obwódką [1].
W obrazie histopatologicznym charakterystyczne jest nadmierne rogowacenie z obecnością parakeratotycznych blaszek rogowych, tzw. cornoid lamellae, wychodzących z ognisk ścieńczałej lub nieprawidłowej warstwy ziarnistej [2].
Klasyczna postać schorzenia została po raz pierwszy opisana w 1893 r. przez Vittorio Mibellego. Stworzył on wówczas pojęcie porokeratoza, które w świetle obecnych danych wydaje się nieprawidłowe, ponieważ zaburzenia te nie mają związku z ujściem gruczołów potowych ekrynowych [3]. Wyróżnia się kilka odmian choroby (tab. 1) [4–6].
Porokeratoza nie jest jedynie defektem estetycznym, ale stanowi stan przednowotworowy. Ryzyko transformacji szacuje się na 7,5–11,6% [2]. Do zmian chorobowych, które mogą się rozwinąć na podłożu ognisk porokeratozy, należą rak kolczystokomórkowy, rak podstawnokomórkowy oraz choroba Bowena [7–9]. Zmiany skórne wymagają aktywnej obserwacji. W leczeniu stosuje się retinoidy miejscowo [2] lub ogólnie [10], preparaty z 5-fluorouracylem [11], imikwimodem, diklofenakiem, analogami witaminy D, krioterapię, laseroterapię, elektrokoagulację, dermabrazję, terapię fotodynamiczną, a nawet chirurgiczne wycięcie pojedynczych zmian [12].

Cel pracy

Celem pracy było przedstawienie i omówienie przypadku rodzinnego występowania porokeratozy Mibellego u 11-letniej dziewczynki i jej 40-letniej matki.

Opis przypadku

Dziewczynka 11-letnia zgłosiła się do kliniki z matką z powodu wyraźnie odgraniczonych, lekko zanikowych, obrączkowatych ognisk z widoczną uniesioną, delikatnie złuszczającą się, hiperkeratotyczną obwódką. Zmiany zajmowały powierzchnię wyprostną prawej kończyny górnej i wystąpiły w 5. roku życia. Początkowo pojawiły się na powierzchni grzbietowej ręki, a następnie stopniowo powiększały się obwodowo.
Podobne zmiany skórne obecne były u 40-letniej matki dziewczynki. Wykwity były zlokalizowane na powierzchniach wyprostnych obu podudzi. Z wywiadu ustalono, że u babki ze strony matki obecne były również podobne zmiany na skórze ramienia. Zmianom nie towarzyszyły dolegliwości podmiotowe. Pacjentki negowały nadmierną ekspozycję na słońce i posłoneczny charakter zmian.
W trakcie pobytu w klinice u obu pacjentek pobrano wycinki skóry do badania histologicznego, które w korelacji z obrazem klinicznym potwierdziły rozpoznanie. W obrazach histopatologicznych u 11-letniej dziewczynki stwierdzono cienki, akantotyczny naskórek z hiperkeratozą, parakeratozą, tworzeniem czopów rogowych i obecnością spongiozy. W okolicy wgłębień naskórka widoczny był zanik warstwy ziarnistej. Obecne było zwyrodnienie wodniczkowe oraz nieswoiste nacieki limfocytarne. Przydatki skóry były zachowane. U 40-letniej matki w obrazie mikroskopowym obserwowano akantotyczny naskórek z hiperkeratozą i tworzeniem czopów rogowych w miejscu ujść mieszków włosowych. Ogniskowo w obrębie zagłębień naskórka obecne były cechy parakeratozy. Poniżej tych ognisk obserwowano zanik warstwy ziarnistej. Charakterystyczne cechy dla rogowacenia kanalikowego miały bardziej dyskretny charakter niż u córki.
W leczeniu u obu pacjentek zastosowano miejscowo 0,1% adapalen w kremie. Pacjentki są pod opieką poradni dermatologicznej (ryc. 1–3).

Omówienie

Etiopatogeneza rogowacenia kanalikowego jest złożona i wieloczynnikowa. Zakłada się, że zmiany skórne powstają wskutek obwodowego namnażania się klonu nieprawidłowych keratynocytów. Hipotezę tę potwierdza identyfikacja aneuploidalnego DNA, stwierdzenie zwiększonej liczby keratynocytów w fazie cyklu komórkowego S i G2/M oraz zwiększonej ekspresji m.in. onkoprotein p53 oraz Rb w pobliżu cornoid lamellae [3]. Do czynników, które mogą aktywować klonalną ekspansję nieprawidłowych keratynocytów, zalicza się: czynniki genetyczne, promieniowanie ultrafioletowe, upośledzenie odporności, infekcje, urazy, leki oraz substancje chemiczne (tab. 2).
W piśmiennictwie dostępne są opisy rodzinnego występowania klasycznej postaci porokeratozy Mibellego, jej linijnej odmiany oraz porokeratoz palmoplantaris punctata i punctata disseminata. Zidentyfikowano mutacje m.in. w genach MVK (mevalonate kinase), MVD (mevalonate pyrophosphate decarboxylase), PMVK (phosphomevalonate kinase), FDPS (farnesyl diphosphate synthase) [13] z lokalizacją w obrębie chromosomów 1, 2, 12, 16, 18, 20, 22 [14]. Dziedziczenie tych genów jest autosomalnie dominujące z niepełną penetracją. Przypadki sporadycznie spowodowane były mutacjami somatycznymi [3, 15].
W przedstawionym przypadku zmiany skórne w przebiegu porokeratozy Mibellego występowały w linii żeńskiej w trzech pokoleniach, tj. u babki, matki (u brata matki nie stwierdzono zmian) i u jedynej córki. Zmiany miały zbliżoną do siebie morfologię oraz obraz histopatologiczny. Były różnie zlokalizowane: u matki rozsiane na skórze podudzi, a u córki zgrupowane linijnie w obrębie prawej kończyny górnej. Z wywiadu wynikało, że u babki dziewczynki zmiany również zlokalizowane były na kończynie górnej.

Wnioski

Porokeratozy stanowią rzadką grupę chorób charakteryzującą się klonalnymi zaburzeniami rogowacenia. Etiopatogeneza nie jest wciąż do końca poznana, a w piśmiennictwie dostępne są opisy rodzinnego występowania choroby. Opisywany przypadek dotyczy porokeratozy Mibellego w linii żeńskiej w trzech pokoleniach. Konieczne są dalsze badania nad wyjaśnieniem ścieżek etiopatologicznych schorzenia ze szczególnym uwzględnieniem udziału swoistych genów odpowiedzialnych za rozwój zmian skórnych.

Konflikt interesów

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.

References
Piśmiennictwo

1. Jaworek A.K., Pastuszczak M., Węgiel M.J., Dyduch G., Jaworek M., Wojas-Pelc A.: Rozsiana powierzchowna posłoneczna porokeratoza – opis przypadku klinicznego. Dermatol Prakt 2013, 5, 41-46.
2. Roziewska D., Szczerkowska-Dobosz A., Komorowska O.: Rozsiana powierzchowna porokeratoza – skuteczne leczenie miejscowe retinoidami. Przegl Dermatol 2010, 97, 191-195.
3. Kanitakis J.: Porokeratoses: an update of clinical, aetiopathogenic and therapeutic features. Eur J Dermatol 2014, 24, 533-544.
4. Biswas A.: Cornoid lamellation revisited: apropos of porokeratosis with emphasis on unusual clinicopathological variants. Am J Dermatopathol 2015, 37, 145-155.
5. Braun-Falco O.: Dermatologia. W.H.C. Burgdorf, G. Plewig, H.H. Wolf, M. Landthaler (eds.). Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2011, 870-871.
6. Contreras-Ruiz J., Toussaint-Caire S., Torres-Camacho P., Villa-Castro V.B.: Porokeratosis ptychotropica: a diagnostic and therapeutic challenge. J Eur Acad Dermatol Venereol 2018, 32, e114-e115.
7. Shrum J.R., Cooper P.H., Greer K.E., Landes H.B.: Squamous cell carcinoma in disseminated superficial actinic porokeratosis. J Am Acad Dermatol 1982, 6, 58-62.
8. Maubec E., Duvillard P., Margulis A., Bachollet B., Degois G., Avril M.F.: Common skin cancers in porokeratosis. Br J Dermatol 2005, 152, 1389-1391.
9. Friedman B., Golubets K., Ho J., Patton T.: Linear porokeratosis associated with multiple squamous cell carcinomas. Cutis 2017, 100, E11-E14.
10. Hong J.B., Hsiao C.H., Chu C.Y.: Systematized linear porokeratosis: a rare variant of diffuse porokeratosis with good response to systemic acitretin. J Am Acad Dermatol 2009, 60, 713-715.
11. McDonald S.G., Peterka E.S.: Porokeratosis (Mibelli): treatment with topical 5-fluorouracil. J Am Acad Dermatol 1983, 8, 107-110.
12. Weidner T., Illing T., Miguel D., Elsner P.: Treatment of porokeratosis: a systematic review. Am J Clin Dermatol 2017, 18, 435-449.
13. Sun R.F., Chen H., Zhu W., Lian S.: Dermoscopic features and gene mutation in the mevalonate pathway of five sporadic patients with porokeratosis. Chin Med J (Engl) 2017, 130, 1747-1748.
14. OMIM Entry Search - porokeratosis. http://www.omim.org/search/?index=entry&search=porokeratosis&sort=score+desc%2C+prefix_sort+desc&start=1&limit=10. Accessed December 21, 2017.
15. Anderson D.E., Chernosky M.E.: Disseminated superficial actinic porokeratosis. Arch Dermatol 1969, 99, 408-412.

Received: 12.01.2018
Accepted: 9.06.2018

Otrzymano: 12.01.2018 r.
Zaakceptowano: 9.06.2018 r.

How to cite this article
Tomaszewska K.A., Dominiak M., Zalewska-Janowska A.M., Kaszuba A.: Familial porokeratosis Mibelli. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 619–624. DOI: https://doi.org/10.5114/dr.2018.79174.