Zdobienie ciała personelu medycznego w oczach pacjentów

Ocena wizerunku pracowników ochrony zdrowia dokonuje się zwykle przez pryzmat wiedzy i umiejętności zapewniających skuteczność terapii, poziom empatii i jakość relacji interpersonalnych z pacjentem. W prezentowanych badaniach zwrócono jednak uwagę na jeden z elementów wyglądu pracowników, czyli widoczne sposoby zdobienia ciała. Co o nich myślą chorzy?

Artykuł Elżbiety Rutkowskiej i Dominiki Wysokińskiej z Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Ireneusza Hałasa z Centrum Profilaktyczno-Leczniczego Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Lublinie, Urszuli Bronowickiej-Mielniczuk z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie:
Sztuka trwałej lub tymczasowej zmiany i modyfikacji ciała jest znana ludzkości od wieków i obecnie kwitnie. Przykładami są tatuaże i piercing, dieta głodowa, wyczerpujący trening, podwieszanie, branding jako sposoby wyrażania własnej odrębności, indywidualności lub przynależności do określonej grupy, praktyk religijnych lub rytuałów (Atkinson 2004, Favazza 1996, Featherstone, 2000, Sweetman 1999, Tiggerman i Hopkins 2011). Stopień akceptacji takiej praktyki i jej ocena są zróżnicowane. Wiele osób zwraca uwagę na estetykę modyfikacji ciała. Inni decydują się na modyfikację swojego ciała za pomocą kolczyków lub tatuaży – twierdząc, że jest to sposób na wyrażenie swojej osobowości – budowanie wizerunku (Degekman i Price 2002, Tate i Shelton 2008) lub uzyskanie innych celów związanych z samorealizacją społeczną (Wohlrab, Stahl i Kappeler 2007). Wielu autorów jednocześnie zwraca uwagę na ryzyko zagrożenia zdrowia podczas modyfikowania ciała za pomocą piercingu lub tatuażu (Armstrong, Koch, Saunders, Roberts i Owen 2007, Carroll, Riffenburgh, Roberts & Myhre 2002, Janas, Stępień i Grzesiak-Janas 2008, Koenig i Carners 1999, Stirn 2003, Roberts i Ryan 2002). Tatuaże i kolczyki często pozytywnie korelują z innymi ryzykownymi zachowaniami (Braithwaite, Robillard, Woodring, Stephens i Arriola, 2001, Carroll, Riffenburgh, Roberts i Myhre 2002, Cegolon, Miatto, Bortolotto, Benetton, Mazzoleni i Mastrangelo 2010, Roberts i Rayan 2002, Deschesnes, Demers i Finès 2006, Huxley i Gorgan 2005), w pewien sposób stygmatyzując właścicieli (Ostaszewski i Kocoń 2007).

Trwałe zmiany ciała są we współczesnym świecie bardzo popularne pomimo tego ryzyka: w różnych krajach odsetek dorosłych z tatuażami lub kolczykami waha się w granicach od 5 do 50 proc. i wydają się one popularniejsze w młodszych grupach wiekowych (Kluger 2014, Laumann i Derick 2006, Mayers, Judelson, Moriarty i Rundel 2002, Makkai i McAllister 2001). Personel medyczny prawdopodobnie jest również poddawany takim praktykom, co może wpływać na ocenę jego wizerunku w relacjach terapeutycznych. Celem naszych badań było poznanie opinii pacjentów na temat tego zjawiska oraz obserwowanych przez nich sposobów ozdabiania ciała wśród osób zatrudnionych w branży medycznej. Badania przeprowadzono w ostatnim kwartale 2016 roku w placówkach medycznych w Lublinie i Białej Podlaskiej.

Materiały i metody
W badaniu przeprowadzonym metodą sondażu diagnostycznego jako narzędzie wykorzystano samodzielnie przygotowany kwestionariusz [załącznik 1 – dostępny po kliknięciu w „Rozprawy Społeczne”, znajdujące się na górze strony – w „źródle”] zawierający trzynaście pytań jednokrotnego wyboru (jedenaście pytań zamkniętych z opcją jednokrotnego wyboru, dwa pytania otwarte) oraz cztery pytania z odpowiedziami o wartość w skali Likerta:
+2 – „Podoba mi się to”,
+1 – „Akceptuję to”,
0 – „Nie mam nic przeciwko”,
–1 – „Nie akceptuję tego”,
–2 – „W ogóle mi się to nie podoba”.

W badaniu zastosowano metody ilościowe i jakościowe. Dane poddano analizie statystycznej za pomocą testu chi-kwadrat, a poziom istotności ustalono na 0,05. Wyniki podsumowano w tabelach 2–4, podając całkowitą liczbę odpowiedzi, liczby względne (odpowiedź wśród wszystkich odpowiedzi) wyrażone w procentach, wartości statystyk testowych i odpowiadające im p – wartości. Wszystkie obliczenia wykonano w środowisku R, wersja 3.3.3 (R Core Team 2017).

Wyniki
W badaniu wzięło udział 120 osób, całkowicie wypełnione arkusze pochodziły od 102 osób w wieku od 18 do 83 lat (M = 44,11; SD = 14,83). W badanej grupie przeważały kobiety, osoby z wykształceniem średnim i wyższym, oceniające swoje zdrowie jako całkiem dobre, a wśród ponad połowy badanych – często zwracające się do opieki zdrowotnej (tab.1).



Ponad połowa badanych pacjentów deklarowała stosowanie różnych metod zdobienia ciała (głównie przekłuwanie uszu) (ryc.1).



Wszyscy badani dostrzegali różne sposoby modyfikacji ciała wśród personelu medycznego. Głównie noszenie kolczyków (ryc. 2).



Największa część opinii (38,8 proc.) wyrażonych przez pacjentów na temat modyfikacji ciała obserwowanych wśród personelu medycznego była neutralna, opinie wrogie i niechętne stanowiły 33,38 proc. wszystkich odpowiedzi. Ogólną ocenę modyfikacji ciała wyraża mediana 0 w skali Likerta. Opinie, że modyfikacje ciała są akceptowane, pojawiły się w 27,82 proc. odpowiedzi (ryc. 3).



W składniku emocjonalnym postaw pacjentów wobec badanego zjawiska ozdabiania ciała (wyrażonego w skali Likerta) skrajnie negatywne opinie na jego temat wyraziło 9,29 proc. badanych, podczas gdy opinie o pełnej akceptacji dekoracji ciała wyrażało 7,56 proc. badanych (tab. 2).



Pacjenci, którzy akceptują takie praktyki wśród personelu medycznego, uważają, że „miło jest mieć do czynienia z osobą zadbaną” (61,76 proc.) lub że jest to dopuszczalny „element osobowości pracownika” (48,04 proc.). Zdaniem 8,82 proc. badanych „jest to oznaka szacunku dla pacjenta”. Inne przytaczane argumenty obejmowały (13,73 proc.): „Nie mam nic przeciwko”, „Akceptuję delikatny makijaż w pastelowych kolorach”.

Przeciwnicy ozdabiania w tych grupach zawodowych uważają, że jest to przejaw braku profesjonalizmu (33,33 proc.) a zdobienia prowadzą do złych skojarzeń z niektórymi subkulturami (24,52 proc.); 17,65 proc. respondentów wskazało na podejrzenie epidemiologicznych zagrożeń takich praktyk.

Niemal jedna czwarta badanych z tej grupy (24,51 proc.) wskazuje na powody nieakceptowania zdobienia ciała, przytaczając takie argumenty, jak: „Nie chcę być dotykany przez osoby z kolczykami i tatuażami”, „Nie ufam im”, „Jest to element samookaleczenia i podejrzenia ekstrawagancji”, „Nie podoba mi się taki widok”, „Tatuaże kojarzą mi się z więzieniem, ostry makijaż i długie paznokcie w ostrych kolorach kojarzą mi się z najstarszym zawodem świata”, „Są dewiacyjne” (oryginalna pisownia).

Następnie zapytano ich o stopień akceptacji każdego z tych rodzajów ozdób za pomocą skali odpowiedzi respondentów Likerta. Stopień akceptacji sposobów ozdabiania ciała personelu medycznego jest bardzo zróżnicowany (tab. 3).



Uczestnikom badania przeszkadzał głównie piercing różnych części ciała oraz widoczne tatuaże, a w większej grupie akceptowali oni kolczyki i pełny makijaż wśród reprezentantów badanych zawodów medycznych. Te ostatnie ozdoby są powszechnie praktykowane przez kobiety, dlatego sprawdzono, czy płeć personelu medycznego i jego specjalizacja zawodowa mogą mieć wpływ na poziom akceptacji zauważonych ozdób (ryc. 4).



Analiza statystyczna powyższych danych wykazała, że ocena modyfikacji ciała wśród personelu medycznego może być związana z obszarem kompetencji zawodowych (= 68.72, wartość p = 7.827e-11), a modyfikacje ciała są również częściej akceptowane i tolerowane przez pacjentów w przypadku personelu medycznego płci żeńskiej (= 68.481, wartość p = 3.662e-15).

Poniższe wyniki wskazują na istotne różnice w akceptacji obrazu ciała u pracowników służby zdrowia w zależności od płci i wieku badanych (tab. 4).



Zdobienia ciała są akceptowane głównie przez kobiety, młodzież oraz pacjentów, którzy sami je posiadają. Przeciwne są przeważnie osoby starsze w złym stanie zdrowia, z wykształceniem średnim (tabela 4).

Dyskusja
Praca w służbie zdrowia wymaga nie tylko doskonałej wiedzy i umiejętności, ale także dobrych relacji z pacjentami. Budowanie zaufania, oprócz innych wymienionych czynników, wraz z dobrym wizerunkiem, również stanowią zalety. W naszych rozważaniach chcieliśmy położyć nacisk na jeden z aspektów moralnej oceny wizerunku personelu medycznego. Systemy moralne i systemy prawne tworzą etykę deontologiczną (American Nurses Association 2001, Beauhamp i Childress 2001). Etyka deontologiczna zawodów medycznych w Polsce (osobno dla lekarzy, pielęgniarek i położnych, fizjoterapeutów) zawiera zalecenia, jak dbać o wizerunek i poprawne relacje z pacjentami, ale nie mówi o konkretnych zasadach dotyczących ich wyglądu. Badania potwierdzają jednak, że pracownicy, ich kompetencje, postawa, zachowanie i wizerunek to kluczowe elementy wizerunku całej placówki medycznej (Dołhasz 2012, Krupa 2006). Czas poświęcić więcej uwagi chociażby regulacjom wewnętrznym placówek medycznych. Psychologia wyglądu fizycznego wskazuje, że wygląd fizyczny i jego atrybuty w znacznym stopniu budują wizerunek obserwowanej osoby i relacje z nią (Cash 1990, Nowak 2012) – co może wpływać na wyniki terapii (Nęcki i Kęsy 2013). Osoby pracujące w służbie zdrowia (lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni) zapewne tak jak i fizjoterapeuci, jako różne grupy społeczne dostrzegają modny aspekt modyfikacji ciała. Mają również znacznie większą świadomość ryzyka epidemiologicznego związanego z niektórymi trwałymi modyfikacjami ciała, takimi jak tatuaże i kolczyki (Bader, Hamodat i Hutchinson 2007, Millner i Eichold 2001). Personel medyczny ma również zadania z zakresu edukacji zdrowotnej, których celem jest zmniejszenie ryzyka trwałych modyfikacji ciała (Armstrong i Kelly 2001, Zagożdżon, Parszuto, Raj, Kissus-Kania, Korczak i Ejsmont, 2009), zwłaszcza tych wykonywanych w nieprofesjonalnych studiach (Cegolon, Miatto, Bortolotto, Benetton, Mazzoleni i Mastrangelo, 2010, Smith, Wang i Sidal 2002).

W niniejszym opracowaniu nie dokonano oceny powszechności i typów obrazu ciała wśród osób zatrudnionych w branży medycznej. Zamiast tego zawiera ono ocenę tego zjawiska przez pacjentów, którzy je dostrzegli. Większość (39,22 proc.) uczestników naszego badania była neutralna w stosunku do tego zjawiska i najprawdopodobniej akceptowała kolczyki w uszach personelu medycznego. Ten rodzaj ozdób jest najczęściej stosowany we współczesnym społeczeństwie (Lauman i Derick 2002).

Jedna trzecia badanych (33,33 proc.) wyraziła negatywną ocenę modyfikacji ciała, stwierdzając, że są one nieprofesjonalne i mogą wywoływać złe konotacje – co w rezultacie może mieć negatywny wpływ na relacje pacjent–terapeuta (Norcros 2002, Gelso i Hayes 2004). Opinia ta była częściej wyrażana przez osoby starsze, które same na co dzień nie ozdabiały ciała.

Wnioski
W ankiecie jedna trzecia pacjentów negatywnie oceniała widoczność ozdób ciała wśród osób zatrudnionych w branży medycznej. Zabiegi pielęgnacyjne wykonywane najczęściej przez kobiety (makijaż, kolorowy manicure), jeśli nie są zbyt wyraziste, nie budzą w grupie badanych większych kontrowersji. Ozdoby, takie jak odsłonięte tatuaże lub kolczyki w innych częściach ciała niż kobiece uszy, są mniej akceptowane. Informacja ta jest istotna w kontekście budowania wizerunku lekarzy. Ten z kolei może mieć wpływ na relacje terapeutyczne, zwłaszcza podczas leczenia osób starszych. W trakcie studiów medycznych, a także w regulaminie i organizacji pracy na różnych stanowiskach w ochronie zdrowia warto zwrócić większą uwagę na ten element kompetencji osobistych.

Literatura:
1. American Nurses Association. (2001). Code of ethics for nurses with interpretive statements. Nursesbooks. org.
2. Armstrong, M. L., & Kelly, L. (2001). Tattooing, body piercing, and branding are on the rise: perspectives for school nurses. The Journal of School Nursing. 17(1), 12-23.
3. Armstrong, M. L., Koch, J. R., Saunders, J. C., Roberts, A. E., & Owen, D. C. (2007). The hole picture: risks, decision making, purpose, regulations, and the future of body piercing. Clinics in Dermatology, 25(4), 398-406.
4. Atkinson, M. (2004). Tattooing and Civilizing Processes: Body Modification as Self Control. Canadian Review of Sociology/Revue canadienne de sociologie, 41(2), 125-146.
5. Bader, M. S., Hamodat, M., & Hutchinson, J. (2007). A fatal case of Staphylococcus aureus: Associated toxic shock syndrome following nipple piercing. Scandinavian Journal of Infectious Diseases, 39(8), 741- 743.
6. Beauchamp, T. L., & Childress, J. F. (2001). Principles of biomedical ethics. Oxford University Press, USA.
7. Braithwaite, R., Robillard, A., Woodring, T., Stephens, T., & Arriola, K. J. (2001). Tattooing and body piercing among adolescent detainees: relationship to alcohol and other drug use. Journal of Substance Abuse, 13(1), 5-16.
8. Carroll, S. T., Riffenburgh, R. H., Roberts, T. A., & Myhre, E. B. (2002). Tattoos and body piercings as indicators of adolescent risk-taking behaviors. Pediatrics, 109(6), 1021-1027.
9. Cash, T. F. (1990). The psychology of physical appearance: Aesthetics, attributes, and images.
10. Cegolon, L., Miatto, E., Bortolotto, M., Benetton, M., Mazzoleni, F., & Mastrangelo, G. (2010). Body piercing and tattoo: awareness of health related risks among 4,277 Italian secondary school adolescents. BMC Public Health, 10(1), 1.
11. Degelman, D., & Price, N. D. (2002). Tattoos and ratings of personal characteristics. Psychological Reports, 90(2), 507-514.
12. Deschesnes, M., Demers, S., & Finès, P. (2006). Prevalence and characteristics of body piercing and tattooing among high school students.Canadian Journal of Public Health/Revue Canadienne de Sante’e Publique, 325-329.
13. Dołhasz, M. (2011). Rola wizerunku placówki usług medycznych w ocenie pacjenta. Zeszyty Naukowe/ Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, (171), 39-49.
14. Favazza, A. R. (1996). Bodies under siege: Self-mutilation and body modification in culture and psychiatry. JHU Press.
15. Featherstone, M. (Ed.). (2000). Body modification (Vol. 5, No. 2-3). Sage.
16. Gelso, C. J., & Hayes, J. A. (2004). Relacja terapeutyczna. G. W. Psychologiczne (Ed.). Gdańskie Wydaw. Psychologiczne.
17. Huxley, C., & Grogan, S. (2005). Tattooing, piercing, healthy behaviours and health value. Journal of Health Psychology, 10(6), 831-841.
18. Janas, A., Stępień, N., & Grzesiak-Janas, G. (2008). Powikłanie kolczykowania twarzy. Dental Forum 35(1), 93-95.
19. Kluger, N. (2014). Tattooed people, who are you? Demographic and behavioral characteristics of tattooed individuals. In Annales de Dermatologie et de Venereology Vol. 142, No. 6-7, pp. 410-420.
20. Koenig, L.M., Carners, M. (1999) Body piercing: Medical concerns and cutting-edge fashion. Journal of General Internal Medicine, 14(6), 379-385.
21. Krupa, W. (2006). Pracownicy jako kluczowy element wizerunku placówki medycznej W: Karasiewicz G. Ochrona zdrowia. Wizerunek, marketing, rynek, IPiS, Warszawa.
22. Laumann, A. E., & Derick, A. J. (2006). Tattoos and body piercings in the United States: a national data set. Journal of the American Academy of Dermatology, 55(3), 413-421.
23. Makkai, T., & McAllister, I. (2001). Prevalence of tattooing and body piercing in the Australian community. Communicable diseases intelligence quarterly report, 25(2), 67.
24. Mayers, L. B., Judelson, D. A., Moriarty, B. W., & Rundell, K. W. (2002, January). Prevalence of body art (body piercing and tattooing) in university undergraduates and incidence of medical complications. Mayo Clinic Proceedings 77(1), 29-34.
25. Millner, V. S., & Eichold, B. H. (2001). Body piercing and tattooing perspectives. Clinical Nursing Research, 10(4), 424-441.
26. Nęcki, Z., & Kęsy, M. (Eds.). (2013). Postawy personelu medycznego wobec zarządzania szpitalem. Wydawnictwo UJ.
27. Norcross, J. C. (2002). Psychotherapy relationships that work: Therapist contributions and responsiveness to patients. Oxford University Press.
28. Nowak, R. (2012). Psychologiczne aspekty tatuowania się. Roczniki Psychologiczne, 15(2), 87-104.
29. Ostaszewski, K., & Kocoń, K. (2007). Tatuaż i kolczykowanie ciała a używanie substancji psychoaktywnych i inne zachowania ryzykowne wśród gimnazjalistów. Alkoholizm i Narkomania, 20(3), 247-266.
30. R Core Team (2017). R: A language and environment for statistical computing. R Foundation for Statistical Computing, Vienna, Austria. URL https://www.R-project.org/.
31. Roberts, T. A., & Ryan, S. A. (2002). Tattooing and high-risk behavior in adolescents. Pediatrics, 110(6), 1058-1063.
32. Smith, R. A., Wang, J., & Sidal, T. (2002). Complications and implications of body piercing in the head and neck. Current Opinion in Otolaryngology & Head and Neck Surgery, 10(3), 199-205.
33. Stirn, A. (2003). Body piercing: medical consequences and psychological motivations. The Lancet, 361(9364), 1205-1215.
34. Sweetman, P. (1999). Anchoring the (postmodern) self? Body modification, fashion and identity. Body & Society, 5(2-3), 51-76.
35. Tate, J. C., & Shelton, B. L. (2008). Personality correlates of tattooing and body piercing in a college sample: The kids are alright. Personality and Individual Differences, 45(4), 281-285.
36. Tiggemann, M., & Hopkins, L. A. (2011). Tattoos and piercings: Bodily expressions of uniqueness? Body Image, 8(3), 245-250.
37. Wohlrab, S., Stahl, J., & Kappeler, P. M. (2007). Modifying the body: Motivations for getting tattooed and pierced. Body image, 4(1), 87-95.
38. Zagożdżon, P., Parszuto, J., Raj, A., Całus-Kania, D., Korczak, A., Ejsmont, J. (2009). Częstość występowania I czynniki ryzyka zakażenia HCV wśród pracowników ochrony zdrowia w województwie pomorskim. Przegl Epidemiol,63, 39-43.

Artykuł opublikowano w „Rozprawach Społecznych” 2/2020.