„Nutripsychiatria – interwencje żywieniowe w zaburzeniach afektywnych i lękowych” Ireneusza Chmiela i Doroty Łojko, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2024 – recenzja książki

We wrześniu 2024 roku nakładem wydawnictwa PZWL ukazała się pierwsza na polskim rynku książka poruszająca zagadnienia nutripsychiatrii. Nutripsychiatria (nutritional psychiatry, psychiatria żywieniowa) to interdyscyplinarna dziedzina zajmująca się badaniem związku między dietą a zdrowiem psychicznym, której rozwój obserwujemy w ciągu ostatnich dwóch dekad. Uznaje ona rolę diety w powstawaniu i przebiegu zaburzeń psychicznych oraz wpływ diety na skuteczność leczenia i profilaktyki tych zaburzeń. Koncentruje się na tym, jak składniki odżywcze oraz różne modele żywieniowe mogą wpływać na funkcjonowanie mózgu, regulację nastroju oraz łagodzenie objawów zaburzeń psychicznych. Celem nutripsychiatrii jest opracowanie strategii dietetycznych wspierających zdrowie psychiczne jako element uzupełniający tradycyjne metody leczenia, takie jak farmakoterapia czy psychoterapia, oraz stworzenie propozycji profilaktycznego postępowania dietetycznego wspierającego zdrowie mózgu. Autorami książki „Nutripsychiatria – interwencje żywieniowe w zaburzeniach afektywnych i lękowych” są dietetyk Ireneusz Chmiel i psychiatra Dorota Łojko.
Publikacja składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym omówiono podstawy anatomii i fizjologii układu nerwowego, w rozdziale drugim przedstawiono definicje (kryteria diagnostyczne) zaburzeń afektywnych i lękowych jako klinicznych jednostek psychiatrycznych, w których – w opinii autorów – podejście nutripsychiatryczne może odgrywać istotną rolę. Omawiając patogenezę zaburzeń afektywnych, autorzy obok danych „klasycznych”, takich jak czynniki genetyczne, neuroprzekaźnikowe i neurohormonalne, opisali elementy nowsze, mogące mieć istotne znaczenie dla wyjaśniania stosowania interwencji dietetycznych w psychiatrii, takie jak dysfunkcja mitochondriów, zaburzenia metabolizmu glukozy czy nieprawidłowości mikrobiomu. Kolejne dwa rozdziały książki zawierają przegląd czynników jelitowych i pokarmowych wpływających na czynność mózgu. W rozdziale „Mikrobiota” omówiono koncepcję osi mikrobiota/jelito–mózg oraz postulowaną w literaturze od kilku lat jej rolę w patogenezie zaburzeń psychicznych. Nutripsychiatria podkreśla znaczenie mikrobioty jelitowej w kontekście zdrowia psychicznego. Badania pokazują, że jelita i mózg komunikują się poprzez oś jelitowo-mózgową, a prawidłowa flora jelitowa może wpływać na neuroprzekaźnictwo oraz procesy zapalne i w konsekwencji poprawiać funkcje poznawcze i redukować objawy stresu. Przedstawiono również wyniki badań dotyczące interwencji probiotycznych i ich potencjalnego wpływu na nastrój pacjentów. W rozdziale czwartym „Rola składników pokarmowych w funkcjonowaniu mózgu oraz ich wpływ na zaburzenia psychiczne” przedstawiono znaczenie wybranych elementów diety (makro- i mikroelementów) dla czynności ośrodkowego układu nerwowego i konsekwencje fizjologiczne i patogenetyczne ich niedoboru lub nadmiaru w diecie. Rozdział „Dietoterapia” stanowi przegląd kilkunastu podejść dietetycznych w kontekście ich możliwego wpływu na funkcjonowanie mózgu. W rozdziale szóstym omówiono dietę ketogeniczną, uznawaną w nutripsychiatrii za najbardziej obiecującą dietoterapię w zaburzeniach psychicznych. Dieta ketogeniczna to metoda leczenia padaczki stosowana u dzieci od ponad 100 lat i prawdopodobnie najdokładniej zbadana co do mechanizmów działania, skuteczności i bezpieczeństwa dietoterapia w medycynie. W ostatnich dekadach różne warianty diet ketogenicznych są już stosowane (lub są w trakcie badań klinicznych) w leczeniu otyłości, cukrzycy, chorób autoimmunologicznych, ale również chorób neurodegeneracyjnych, niektórych guzów mózgu oraz zaburzeń psychicznych. W książce przedstawiono wyniki badań dotyczących zastosowania tej diety w zaburzeniach afektywnych i lękowych, a także w schizofrenii, zaburzeniach ze spektrum autyzmu oraz zaburzeniach odżywiania. Liczba publikacji dotyczących tego tematu – jak widać w bazach danych – rośnie wykładniczo, co świadczy o zainteresowaniu zagadnieniami nutripsychiatrii zarówno ze strony klinicystów, jak i badaczy. W ostatnim rozdziale zatytułowanym „Suplement” autorzy zwięźle omówili także inne zagadnienia, np. posty, metody wykorzystujące zasady chronobiologii, autofagię, wpływ światła niebieskiego na nastrój, używki i dodatki do przetworzonej żywności, a także aktywność fizyczną i fitoterapię oraz ich znaczenie w zdrowiu psychicznym, w tym w leczeniu i profilaktyce zaburzeń lękowych i afektywnych.
W codziennej praktyce klinicznej nutripsychiatria, wskazująca na znaczenie odżywiania w zdrowiu psychicznym, może pomagać tworzyć spersonalizowane plany dietetyczne wraz z indywidualizowaną suplementacją dostosowaną do potrzeb pacjentów w leczeniu, a nawet w zapobieganiu zaburzeniom psychicznym.
Książka „Nutripsychiatria – interwencje żywieniowe w zaburzeniach afektywnych i lękowych” jest przeznaczona głównie dla dietetyków klinicznych i lekarzy, zwłaszcza psychiatrów, ale z bogatej treści (z bardzo obszernym piśmiennictwem) mogą skorzystać również studenci medycyny, psycholodzy i terapeuci oraz wszyscy zainteresowani zagadnieniem wpływu odżywiania na zdrowie psychiczne.