Alergie pokarmowe u dzieci

Alergia pokarmowa

Reakcja alergiczna praktycznie może wystąpić w odpowiedzi na każdy potencjalny antygen. Nie bez powodu wskazuje się, że może ją wywołać nawet do 160 różnych produktów spożywczych. Niemniej jednak rozpatrując najczęściej alergizujące pokarmy, wymienia się tzw. wielką ósemkę [1], do której należą: mleko krowie, jaja, zboża, soja, ryby, mięczaki i skorupiaki, orzechy oraz orzeszki arachidowe. Nadwrażliwość pokarmowa może pojawić się również po ekspozycji na warzywa i owoce. Najczęściej alergizujące antygeny u niemowląt i dzieci to białka jaja kurzego i mleka krowiego, które odpowiadają nawet za 90% reakcji alergicznych w tym wieku [1]. W Polsce ok. 2,5–3% dzieci do lat 3 ma alergię na białka mleka krowiego [1]. Pojawia się pytanie, czy profilaktyczne wykluczenie tych składników z diety kobiety ciężarnej lub karmiącej może zapobiegać wystąpieniu niepożądanych reakcji u dziecka. W świetle dotychczasowych badań takie działanie nie jest uzasadnione. W okresie niemowlęcym z kolei ekspozycja na potencjalne alergeny jest nawet zalecana – podawanie dzieciom jaj między 4. a 6. miesiącem życia oraz orzechów ziemnych między 4. a 11. miesiącem życia zmniejsza ryzyko wystąpienia alergii na te pokarmy w dalszym życiu [2]. Okres między 17. a 26. tygodniem życia dziecka (tzw. krytyczne okno) daje największe możliwości nabycia tolerancji na pokarmy i wprowadzanie do diety właśnie w tym czasie potencjalnych alergenów w umiarkowanych ilościach może zapobiec rozwojowi alergii pokarmowej w późniejszych latach [3].

Diagnostyka alergii pokarmowych

Diagnostyka alergii na pokarmy obejmuje zarówno dokładnie przeprowadzony wywiad, metody laboratoryjne, jak i stosowanie diet eliminacyjnych [4, 5]. W diagnostyce laboratoryjnej wyróżnia się metody in vitro (nie narażają one pacjenta na wystąpienie gwałtownych działań niepożądanych, ponieważ reakcja przeprowadzana jest pozaustrojowo) oraz in vivo (polegają na podaniu pacjentowi alergenu w sposób bezpośredni). W tabeli 1 przedstawiono metody wykorzystywane w diagnostyce alergii [4]. W praktyce klinicznej największe znaczenie mają dokładnie zebrany wywiad, raportowane objawy, a także złoty standard, czyli podwójnie zaślepiona próba prowokacyjna.

Leczenie alergii pokarmowych

Podstawową metodą leczenia alergii pokarmowej jest dieta eliminacyjna. Jak sama nazwa wskazuje, polega ona na wykluczeniu z jadłospisu pokarmów alergizujących. Rygorystyczne przestrzeganie diety jest niezwykle istotne szczególnie u dzieci z silną reakcją alergiczną, która często zdarza się po ekspozycji na orzechy ziemne. W sytuacji mniej nasilonych reakcji alergicznych u młodszych dzieci (do lat 3) zalecane jest przeprowadzanie średnio raz na 6 miesięcy prowokacji alergenem w celu sprawdzenia, czy dziecko nabiera tolerancji na konkretny antygen pokarmowy [6]. Działanie to jest bardzo istotne, ponieważ zapobiega nieuzasadnionej kontynuacji diety eliminacyjnej, nierzadko wyjątkowo restrykcyjnej. Warto pokreślić, że obróbka termiczna może wpływać na stopień alergizacji. Przykładowo gotowanie jajka przez minimum 10 minut zmniejsza jego alergenność aż o ponad 75%, a pieczenie lub smażenie jest jeszcze efektywniejsze. Gotowanie mleka i zapiekanie sera również zmniejsza właściwości alergizujące tych produktów [7]. Optymalnym celem postępowania terapeutycznego byłoby wytworzenie tzw. tolerancji pokarmowej, która umożliwia przyjmowanie poszczególnych antygenów pokarmowych bez aktywizacji układu immunologicznego [5]. Obecnie trwają badania nad zastosowaniem immunoterapii, która może być prowadzona w formie doustnej, podjęzykowej lub naskórkowej. W tym przypadku celem nie jest jednak całkowita tolerancja, ale uzyskanie chociażby minimalnej ochrony przed ciężkimi reakcjami anafilaktycznymi, które stanowią realne zagrożenie życia. Z uwagi na ryzyko, które może się wiązać nawet z samą immunoterapią, obecnie podstawową metodą leczenia alergii pokarmowej pozostaje rygorystycznie przestrzegana dieta eliminacyjna.

Rola prawidłowo zbilansowanej diety u dzieci z alergiami pokarmowymi

Dzieci z alergiami pokarmowymi z uwagi na występujące dolegliwości (bóle brzucha, utrata apetytu, biegunki i nudności) są narażone na rozwój niedoborów pokarmowych, a w konsekwencji niedożywienia [8]. Wykluczenie z diety podstawowych produktów spożywczych, takich jak produkty mleczne, jaja, warzywa czy owoce, wiąże się z niedoborami witamin (A, D, witamin z grupy B) oraz składników mineralnych (wapń, żelazo, cynk). Dlatego tak ważne jest wdrożenie produktów alternatywnych, które umożliwiają realizację zapotrzebowania na wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Przykładowo – eliminując produkty mleczne z diety dziecka, warto zadbać o substytucyjne źródła wapnia, takie jak napoje roślinne wzbogacane w wapń (120 mg wapnia/100 g produktu), suszone morele (139 mg wapnia/100 g), suszone figi (203 mg wapnia/100 g), brokuły (48 mg wapnia/100 g), migdały (239 mg wapnia/100 g), nasiona chia (631 mg wapnia/100 g), teff (180 mg wapnia/100 g) czy amarantus (159 mg wapnia/100 g). Działania takie mają na celu stworzenie warunków do optymalnego wzrostu i rozwoju dziecka. Badania pokazują, że przykładowo niedobory wzrostu u dzieci są wprost proporcjonalne do liczby uczulających pokarmów [9].

Z drugiej strony należy zadbać o edukację rodziców w zakresie źródeł potencjalnych alergenów, aby zminimalizować ryzyko podawania dziecku produktów skontaminowanych alergenem i zapobiec wystąpieniu niebezpiecznych reakcji. Przykładowo – w sytuacji alergii na soję należy unikać nie tylko nasion, lecz także produktów, które zawierają m.in. lecytynę sojową (np. słodycze, wędliny, gotowe sosy) [7]. U dzieci największe ryzyko rozwoju anafilaksji wiąże się z takimi pokarmami, jak orzechy, mleko i jaja. Szczególnie niebezpieczna jest alergia na orzechy ziemne, która utrzymuje się przez całe życie. Jak pokazują badania, omyłkowe spożycie arachidów jest dosyć częste, również z uwagi na powszechne wykorzystanie w przemyśle spożywczym oleju z orzechów ziemnych, będącego składnikiem m.in. słodyczy czy dań kuchni azjatyckiej [7].

Podsumowanie

Alergie, w tym nadwrażliwość pokarmowa, stanowią duże wyzwanie dla współczesnej medycyny. Reakcje spowodowane przez produkty spożywcze zależą od stopnia aktywacji układu immunologicznego i mogą przebiegać w sposób łagodny, ale również gwałtowny, prowadząc nawet do wstrząsu anafilaktycznego. Obecnie podstawowym sposobem leczenia alergii pokarmowej pozostaje prawidłowo zbilansowana dieta eliminacyjna.