Analiza poziomu jakości opieki pielęgniarskiej w opinii pielęgniarek i pacjentów

Wstęp

Pielęgnowanie towarzyszyło człowiekowi nieprzerwanie w ciągu dziejów. Początkowo sprawowane było głównie przez kobiety i wiązało się zwykle z ówczesną wiedzą i kulturą. Pielęgniarstwo jako zawód zaczęło się kształtować dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Wiele czynników, a przede wszystkim zmieniająca się sytuacja spo­łeczno-ekonomiczna, sprawiło, że na przestrzeni wieków samo postrzeganie istoty pielęgnowania ulegało dynamicznym zmianom. Jedna z pierwszych, formalnych definicji pielęgnowania z 1956 r. podana przez Światową Organizację Zdrowia określała pielęgnowanie jako „sprawowanie opieki nad chorym oraz zapobieganie chorobom i umacnianie zdrowia”. Współczesne oczekiwania społeczne dotyczące zakresu i charakteru pielęgnowania definiują szczegółowo obszar tej działalności. Pielęgnowanie odnosi się wyłącznie do działalności pielęgniarki opartej na szerokim zakresie wiedzy i zawodowych umiejętnościach nabytych w trakcie obowiązującego kształcenia. Pielęgnowanie zawodowe obecnie określane jest jako pomaganie i towarzyszenie człowiekowi w zdrowiu, chorobie i niepełnosprawności, a ponadto kształtowanie umiejętności samoopieki w celu utrzymania komfortu życia codziennego w zdrowiu, życia w cierpieniu i życia z chorobą (Górajek-Jóźwik). Przy czym największy nacisk kładzie się na pomaganie, wspieranie i to­warzyszenie człowiekowi oraz nauczenie go samoopieki, aby mógł osiągnąć optymalny poziom zdrowia [1]. Wszystkie te działania skierowane są na pacjenta, który jest podmiotem naszej opieki. Pacjent jako klient zgłasza się do nas i oczekuje rozwiązania problemów zdrowotnych na możliwie najwyższym poziomie. Jego satysfakcja zależeć będzie od tego, w jakim stopniu świadczona usługa będzie spełniała jego oczekiwania [2]. Dzisiejsza rzeczywistość stanowi wyzwanie dla pielęgniarek oraz pozostałych pracowników ochrony zdrowia, któremu muszą sprostać. Pacjenci domagają się pogłębionych, jasnych informacji o świadczeniach i chcą brać udział w procesach decyzyjnych. Prowadzi to do zwiększenia odpowiedzialności i rzetelnego wykonywania obowiązków przez wszystkich pracowników ochrony zdrowia [3]. W związku z rozwojem sektora usług we współczesnej gospodarce coraz częściej słyszy się o zapewnieniu wysokiego poziomu jakości czy zarządzaniu jakością. „Jakość to zespół cech wyrobu lub usługi, z którymi wiąże się jego/jej zdolność do zaspokajania określonych lub domyślnych potrzeb i oczekiwań klienta” (Międzynarodowe Normy Jakości ISO 9000). Zarządzanie jakością (Quality Management) wg norm ISO 8402 określane jest jako wszystkie działania z zakresu zarządzania, które decydują o polityce jakości, celach i odpowiedzialności, a także o ich realizacji w ramach systemu jakości za pomocą takich środków, jak: planowanie jakości, sterowanie jakością, zapewnianie jakości, doskonalenie jakości (E. Skrzypek) [4]. Ocena poziomu jakości wymuszana jest głównie stale rosnącymi potrzebami i oczekiwaniami konsumentów oraz coraz większą konkurencją między usługodawcami. Dotyczy to również instytucji non-profit (nienastawionych na zysk), takich jak np. szpitale. Ma to olbrzymi wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwami usługowymi i wymusza konieczność ustalania kryteriów, standardów i mierników jakości świadczonych usług. Zadanie to jest szczególnie trudne w zakładach, w których wyniki finansowe uzyskane od klientów za sprzedaż usług nie mogą być uznawane za główne kryterium oceny jakości ich pracy. W tej kategorii firm znajduje się większość świadczeniodawców opieki zdrowotnej. Obliguje to do monitorowania i oceny poziomu jakości opieki medycznej. Jakość w opiece zdrowotnej jest szczególnie ważna nie tylko z powodu zadowolenia pacjenta, lecz także dlatego, że to przede wszystkim od jej poziomu zależy zdrowie i życie podmiotu tej opieki. O poziomie jakości opieki decyduje zarówno wartość realizowanych świadczeń medycznych, opieki pielęgniarskiej, relacje między pracownikami medycznymi, warunki organizacyjno-techniczne, jak i sposób zarządzania opieką zdrowotną [5]. Obecnie obserwuje się wielorakie systemy opieki pielęgniarskiej, często nie do końca pokrywające się z głównymi założeniami owych systemów. Dobór właściwego modelu ma bardzo duże znaczenie, ponieważ pomaga pielęgniarce zapewnić pomoc i wsparcie w osiągnięciu jak najlepszego poziomu zdrowia i życia. Z jednej strony może podwyższyć stopień zadowolenia pacjenta z opieki, a także przyczynić się do obniżenia kosztów opieki zdrowotnej, z drugiej zaś wymusza na pielęgniarce pewne działania, które w dobie tak wymagających i świadomych podmiotów naszej opieki są bardzo pomocne.

Cel pracy

Celem pracy było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, jak pielęgniarki oceniają świadczenie usługi i jak są one odbierane przez samych odbiorców opieki oraz czy zdaniem obu tych grup model opieki pielęgniarskiej wpływa na jej jakość.

Materiał i metody

Badanie zostało przeprowadzone wśród 84 pacjentów oraz 83 pielęgniarek Szpitala Wojewódzkiego w Bełchatowie, na sześciu losowo wybranych oddziałach w 2010 r. Od kilkunastu lat w tymże szpitalu stopniowo wprowadzany był proces pielęgnowania. Obecnie w całym szpitalu obowiązuje taki właśnie system pracy. Dobór jednostek do próby badania był losowy, a udział dobrowolny i anonimowy. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej RNN/138/11/KB. Do zbierania danych za­stosowano dwa kwestionariusze ankiety: dla pacjentów i pielęgniarek. Ankieta dla pacjentów zawierała 28 py­tań zamkniętych, uwzględniających wybrane aspekty opieki pielęgniarskiej będące pomocne w ocenie jakości tej opieki. Ankieta dla pielęgniarek składała się z 27 pytań, które dotyczyły pracy pielęgniarek metodą procesu pielęgnowania oraz jakości opieki pielęgniarskiej.

Ocena wyników pytań zamkniętych obydwu kwestionariuszy oparta jest na kryteriach udziału procentowego udzielonej odpowiedzi. Zależność pomiędzy modelem opieki a jakością opieki badano przy użyciu testu niezależności χ².

Wyniki

Spośród ankietowanych pielęgniarek zdecydowaną większość stanowiły osoby posiadające wykształcenie średnie, tylko 23% miała wykształcenie wyższe. Większość, bo aż 71%, stanowiły pielęgniarki z długim, powyżej 15 lat, stażem pracy. Od 6 do 15 lat przepracowało 27%, a tyko 2% to osoby ze stażem krótszym niż 5 lat. Wśród badanych pacjentów 48% przebywało w szpitalu 3–7 dni, po­wyżej tygodnia przebywało 37%, natomiast pobyt do 3 dni zaznaczyło 15% badanych. Rozkład pod względem płci kształtował się następująco: 51% to mężczyźni, 49% kobiety. Wśród ankietowanych najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 36–55 lat, mniejszą – 36% – w wieku powyżej 55. roku życia. W przedziale wiekowym 18–25 lat było 12% badanych, najmniej liczną grupę wiekową stanowili pacjenci w wieku 26–35 lat.

W pierwszej części pracy ocenie poddano poziom opieki pielęgniarskiej wg pielęgniarek. Analiza uzyskanych danych wskazuje, że jedynie 55% spośród badanych pielęgniarek samodzielnie planuje, realizuje i ocenia opiekę pielęgniarską, duży odsetek pielęgniarek (39%) nie dostrzega autonomii pielęgniarki w zakresie swoich kompetencji i większość czynności wykonuje jedynie na zlecenie lekarskie (ryc. 1.). W badanej grupie pielęgniarek, większość (65%) prowadzi edukację zdrowotną, sporadycznie działania te podejmuje 33% badanych (ryc. 2.). Ponad połowa pielęgniarek (65%) deklaruje, iż w trakcie pełnionego dyżuru rozmawia z pacjentem o jego problemach, natomiast 33% z tej grupy sporadycznie interesuje się problemami podopiecznego. Brak zainteresowań wykazuje 2% ankietowanych (ryc. 3.). Z przeprowadzonych badań własnych wynika, że tylko 47% respondentów w pełni angażuje pacjenta do przejmowania odpowiedzialności za swoje zdrowie, 45% spośród badanych pielęgniarek stara się wytwarzać taką postawę, ale nie zawsze, natomiast 8% nie próbuje zmienić podejścia podopiecznego (ryc. 4.). Niewielki odsetek pielęgniarek (46%) włącza pacjenta do aktywnego udziału w formułowaniu planu opieki (ryc. 5.). W badanej grupie pielęgniarek tylko 37% aktywizuje i nawiązuje współpracę z podopiecznymi w ramach realizacji planu opieki, 42% robi to, ale tylko sporadycznie, natomiast 21% pielęgniarek nie widzi takiej potrzeby (ryc. 6.). Z uzyskanych danych wy­nika, że jedynie 21% spośród badanych pielęgniarek razem z pacjentem ocenia realizację planu opieki pielęgniarskiej. Duży odsetek pielęgniarek (43%) zupełnie pomija ten etap procesu pielęgnowania (ryc. 7.). Tylko 30% z badanej grupy pielęgniarek zawsze wykazuje zainteresowanie problemami zawodowymi i rodzinnymi pacjenta, natomiast 63% respondentów oznajmiło, że zainteresowanie tymi tematami z ich strony pojawia się czasami. Zupełnie lekceważy tę kwestię 7% badanych pielęgniarek (ryc. 8.). Badania własne wskazują, że tylko 29% pielęgniarek nawiązuje kontakt z rodziną pacjenta i w razie potrzeby obejmuje ją opieką. Nieco większy odsetek badanych (48%) podaje, że kontaktuje się, ale czasami, natomiast 23% respondentów nie włącza rodziny do współpracy (ryc. 9.). Na podstawie przeprowadzonego badania własnego wynika, że niewielka grupa pielęgniarek (31%) zawsze przygotowuje rodzinę pacjenta do sprawowania opieki nieprofesjonalnej. Większość (62%) działania te podejmuje nieregularnie (ryc. 10.). Jak wynika z badań, większość, bo 62%, spośród badanych pielęgniarek uważa, iż całościowa opieka nad konkretnym pacjentem ułatwia jej pracę, natomiast 36% pielęgniarek nie miało tak jednoznacznej opinii. Tylko 2% respondentów twierdzi, że taka metoda pracy nie jest pomocna w sprawowaniu profesjonalnej opieki (ryc. 11.). Niewiele badanych pielęgniarek (14%) wskazało, że nie jest w stanie realizować w pełni wszystkich etapów procesu pielęgnowania wg jego założeń z powodu braku czasu, inną przeszkodą opisywaną w badaniu był brak logicznego kontaktu z podopiecznym (4%). Z ko­lei aż 82% spośród badanych pielęgniarek nie odpowiedziało

na to pytanie, ponieważ uważa, że opiekuje się pacjentem w wystarczającym stopniu (ryc. 12.).

W dalszej części pracy badano ocenę opieki pielęg­niarskiej w opinii pacjentów. Z grupy badanych pacjentów 50% odpowiedziało, że w trakcie pobytu na oddziale pielęgniarka prowadziła edukację na temat zdrowego stylu życia, umiejętności życia z chorobą, ale 31% respondentów odpowiedziało, że rozmowy te były mało dokładne, fragmentaryczne i niejasne. Z kolei 18% badanych nie miało prowadzonej edukacji w żadnym zakresie (ryc. 13.). Tylko 20% spośród badanych pacjentów podało, że może zawsze liczyć na pomoc pielęgniarki w zakresie rozwiązywania swoich problemów w różnych sferach życia. Duży odsetek badanych (43%) odbiera pielęgniarkę jako osobę wypełniającą jedynie zlecenia lekarza i troszczącą się wyłącznie o jego sferę fizyczną (ryc. 14.). Tylko 25% spośród badanych pacjentów odpowiedziało, że razem z pielęgniarką formułowało plan opieki pielęgniarskiej. Pozostała grupa badanych nie była angażowana w ten etap pracy pielęgniarki (ryc. 15.). Aż 46% z badanej grupy pacjentów nie była uaktywniana w etapie realizacji planu opieki, była jedynie biernym odbiorcą świadczonej przez pielęgniarkę opieki. Tylko niewielu respondentów (23%) odpowiedziało, że oczywiście pielęgniarki inspirowały ich do wspólnych działań (ryc. 16.). Wśród badanych pacjentów 26% podaje, że wspólnie z pielęgniarką ocenia stopień realizacji planu opieki, nie robi tego aż 35% spośród badanych, a 38% respondentów odpowiedziało, że raczej nie uczestniczy w tym etapie procesu pielęgnowania (ryc. 17.). Z przeprowadzonych badań wynika, że znikomo mały odsetek respondentów (33%) potwierdził zainteresowanie pielęgniarki problemami zawodowymi czy rodzinnymi (ryc. 18.). Tylko 19% z badanej grupy pacjentów wskazało, że

pielę­gniarka nawiązała kontakt z ich rodziną i objęła ją opie­­ką, a 38% respondentów twierdzi, że raczej nie spotkało się z taką działalnością pielęgniarki, i aż 42% odpowiedziało, że pielęgniarka nie kontaktowała się z jego rodziną (ryc. 19.). Znaczny odsetek pacjentów (42%) stwierdził, iż ich rodzina całkowicie nie była przygotowywana do sprawowania opieki nad nimi po wyjściu ze szpitala, 29% badanych uważało, że rodzina była przygotowana, ale tylko w niewielkim zakresie (ryc. 20.).

W kolejnej części pracy dokonano badania zależności pomiędzy modelem opieki a jakością opieki pielęg­niarskiej. Obliczona wartość statystyki χ² wynosi 1,189, natomiast wartość krytyczna dla przyjętego poziomu istotności  = 0,05 i dwóch stopni swobody jest równa 5,991, nie ma więc podstaw do przyjęcia hipotezy alternatywnej mówiącej o zależności badanych cech (tab. 1.).

W badaniu tym uzyskano tylko 80 odpowiedzi (tab. 2.). W opinii pacjentów model opieki ma znaczący wpływ na jej jakość. Analiza danych wykazała zależność statystyczną (χ² = 19,34, wartość krytyczna dla przyjętego poziomu istotności α = 0,05 i dwóch stopni swobody jest równa 5,991) (tab. 2).

Badanie korelacji pomiędzy procesem pielęgnowania a jakością opieki pielęgniarskiej w opinii pielęgniarek nie wykazało zależności statystycznej (χ² = 5,325, wartość

krytyczna dla przyjętego poziomu istotności α = 0,05 i dwóch stopni swobody jest równa 5,991) (tab. 3.).

Natomiast analiza porównawcza ww. zagadnienia w opinii pacjentów wskazuje na zależność badanych cech (χ² = 9,618, wartość krytyczna dla przyjętego poziomu istotności α = 0,05 i dwóch stopni swobody jest równa 5,991) (tab. 4.).

Omówienie

Zapewnienie bezpiecznej opieki zdrowotnej jest dziś jednym z najtrudniejszych problemów, szczególnie w świetle rosnącej mobilności pracowników ochrony zdrowia i pacjentów [6]. Opieka zdrowotna wysokiej jakości nadal jest przedmiotem ostrej krytyki i dyskusji na całym świecie. Mimo że jest ona niezbędna dla zdrowia i bezpieczeństwa chorych, znaczące działania w tym zakresie postępują niepokojąco wolno. Z analizy literatury odnoszącej się do tego zagadnienia wynika, że zbyt mały nacisk kładzie się na programy ich doskonalenia [7].

O jakości w pielęgniarstwie mówi się od początku jego profesjonalnego rozwoju [8]. Jest ona jednym z elementów opieki zdrowotnej, ale nie mniej istotnym od po­zosta­łych. Odnosi się do bezpośrednich relacji między pa­cjentem a pielęgniarką [9]. W zależności od przyjętej koncepcji i standardów pielęgnowania bywa ona różnie definiowana. Jakość opieki pielęgniarskiej można określić jako stopień, w jakim ta opieka przyczyniła się do osiąg­nięcia pożądanych efektów w stanie zdrowia osoby bądź grupy ludzi, zwiększyła ich zdolność do samoopieki lub samopielęgnacji, a ponadto wykazuje zgodność z aktualną

profesjonalną wiedzą i przyjętymi standardami [5]. Za­pewnienie jej wymaga spełnienia takich samych warunków, jakie stawiane są przed całym systemem ochrony zdrowia. Kryteria, które umożliwiają dokonanie oceny jakości opieki pielęgniarskiej, są pochodną rozwoju podsystemu pielęgniarstwa, jego autonomicznych celów i funkcji, przyjętej filozofii i koncepcji pielęgnowania, oszacowanych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, a także systemu prawnego regulującego funkcjonowanie opieki zdrowotnej i pielęgniarstwa. W praktyce odnoszą się nie

tylko do realizacji głównych funkcji pielęgniarstwa i wy­nikających z nich zadań, lecz także do sposobu zorganizowania opieki i osiąganych rezultatów [10].

Na jakość opieki składa się wiele aspektów i bardzo trudno jest ją ocenić, a jeszcze trudniej zmierzyć. Według opinii wielu autorów do uzyskania obiektywnych wyników wskazane jest postrzeganie jakości zarówno z punktu widzenia osób świadczących usługi pielęgniarskie, jak i ich odbiorców [9, 11–15]. Wprawdzie satysfakcja pacjenta nie może być jedynym wskaźnikiem jakości opieki, to jednak opinię pacjentów należy umieszczać w centrum uwagi [14, 16–20]. W Wielkiej Brytanii do pomiaru jakości opieki pielęgniarskiej najczęściej wykorzystywano dwie skale: Qualpacs oraz Monitor. Jednak w ostatnich latach metody te są stosowane niezbyt często. Wynika to między innymi z tego, że we współczesnym pielęgniarstwie większy nacisk kładzie się na współpracę pacjentów z personelem i szeroko pojmowane partnerstwo w pracy, co generuje stosowanie narzędzi bardziej elastycznych [14]. Dziś coraz częściej zwraca się uwagę na kompleksowe widzenie pacjenta, co wymusza na pielęgniarkach zmianę modelu pracy.

Preferowaną metodą, zarówno w Polsce, jak i za granicą, jest proces pielęgnowania określany jako koncepcja i naukowa metoda pielęgnowania. Jego celem jest podniesienie poziomu i efektywności pielęgnowania oraz dostosowanie go do współczesnych potrzeb człowieka (ro-

dziny, środowiska) w zakresie utrzymania i umacniania zdrowia oraz jego przywracania [21]. Proces pielęgnowania jest propozycją takiej opieki pielęgniarskiej, która wykorzystuje świadome rozpoznanie stanu biologicznego, psychicznego, społecznego, duchowego oraz kulturowego w celu podejmowania planowych działań mających się przyczynić do utrzymania lub poprawy dotychczasowego stanu zdrowia, a także oceny uzyskanych wyników w stosunku do założonych celów opieki [22]. Taka forma pracy pozwala na zapewnienie ciągłej, zaplanowanej i indywidualnej opieki nad pacjentem, a pielęgniarce daje możliwość samodzielnego działania. Pozwala również na podejmowanie badań naukowych oraz ocenę jakości opieki dzięki dokumentowaniu poszczególnych etapów procesu [23].

Proces zmian we współczesnym pielęgniarstwie doprowadził do modyfikacji zadań i funkcji zawodowych pielęgniarki, zmienił zakres jej odpowiedzialności oraz rolę chorego. Dziś chory postrzegany jest jako pełnoprawny, czynny współuczestnik procesu pielęgnowania, a realizowane czynności pielęgnacyjne są wynikiem wzajemnej współpracy i jednomyślności [24, 25]. Zapisy ustawowe (konstytucja, kodeks karny, ustawa o zawodzie lekarza, ustawa o zawodzie pielęgniarki oraz inne ustawy, które mówią o prawach pacjenta), konwencje i deklaracje międzynarodowe, a także kodeks etyki sugerują lub jednoznacznie nakazują realizację partnerskiego modelu opieki. Model ten do dziś ściera się ze starym modelem paternalistycznym, który w medycynie kojarzy się z dominacją, autorytaryzmem, arbitralnością, manipulowaniem pacjentem, ukrywaniem prawdy, a nawet oszukiwaniem. W dobie tak świadomego podmiotu naszej opieki na pewno należy dążyć, by w relacjach pacjent – lekarz – pielęgniarka było jak najmniej paternalizmu, a jak najwięcej partnerstwa. Działania paternalistyczne, poza przypadkami wyjątkowymi, są bezprawne, nieetyczne oraz świadczą o niedostatku kultury i profesjonalizmu [26]. Paternalizm nieuchronnie odchodzi w przeszłość, stanowi bowiem niedający się usprawiedliwić, poza ściśle określonymi wyjątkami, anachronizm [27]. Kompleksowa opieka, wzmacnianie pozycji pacjentów i upodmiotowienie ich są przewodnikami w tworzeniu wysokiej jakości opieki, gwarantują pozytywne wyniki zarówno dla pielęgniarek, jak i ich pacjentów [28].

Zgodnie z prawem podmiotu opieki do zindywidualizowanego pielęgnowania, pielęgniarka jako osoba merytorycznie i praktycznie przygotowana do tego, powinna taką właśnie opiekę zagwarantować. Leży to w granicach zainteresowania współczesnego pielęgniarstwa i możliwościach zawodowych pielęgniarki. Taka metoda pielęg­nowania pozwala na racjonalne rozpoznawanie stanu biopsychospołecznego podmiotu opieki przy uwzględnieniu swoistego dla niego elementu duchowego i kulturowego, planowania pielęgnowania, jego realizowania oraz oceniania uzyskanych wyników w stosunku do założonych, indywidualnych celów pielęgnowania konkretnej osoby bądź grupy ludzi.

W literaturze oraz innych pracach badawczych wielokrotnie spotkać można twierdzenia o zależności pomiędzy modelem pracy pielęgniarki a jakością opieki, np. Barbara Jankowiak we wnioskach swojej pracy podaje, że poprawa jakości opieki pielęgniarskiej zależy między innymi od wdrożenia planu pielęgnowania uwzględniającego problemy pacjentów [29]. Podobną zależność odnotowano w pracy Janiny Książek i Doroty Wesołowskiej. Autorki wykazały, na podstawie analizy zgromadzonego materiału badawczego, iż w latach 2002–2005 w badanym szpitalu, w którym pielęgniarki pracują metodą procesu pielęgnowania, poprawiły się pewne grupy kryteriów (przyjęcie chorego na oddział, diagnoza pielęgniarska i realizacja planu opieki), które bezpośrednio wiążą się z realizacją opieki pielęgniarskiej i w znacznej mierze decydują o jej jakości [30]. O tym, że wdrożenie procesu pielęgnowania podwyższa skuteczność działań pielęgniarskich i jakość opieki medycznej, pisze również w swej pracy Maria T. Szew­czyk [31].

Z przeprowadzonej własnej analizy statystycznej wynika jednak, że na podstawie opinii pielęgniarek model opieki nie wykazuje zależności w stosunku do jakości wykonywanych usług. Zależność ta została udowodniona natomiast na podstawie opinii pacjentów. Przeprowadzona analiza statystyczna dowodzi, że wg pa­cjentów praca metodą procesu pielęgnowania oraz partnerski model opieki pod­noszą jakość wykonywanych usług pielęgniarskich. Biorąc pod uwagę poszczególne wyniki badań pielęgniarek nasuwa się wniosek, iż pielęgniarki w badanym szpitalu w większości pracują procesem pielęgnowania, jednak nie do końca stosują wszystkie jego założenia. Jest rzeczą interesującą, że same pielęgniarki swoją pracę oceniają dosyć wysoko. Opinie pacjentów natomiast w konkretnych zależnościach zwykle są nieco niższe. Taka zawyżona samoocena pielęgniarek mogła wpłynąć na wynik korelacji. W obu badaniach bowiem z opinii pielęgniarek nie udało się wykazać zależności pomiędzy metodą pracy a jakością opieki. Nie ulega wątpliwości, iż byłoby bardzo ważne, aby wszystkie założenia procesu pielęgnowania były stosowane na wszystkich oddziałach, ponieważ realizacja tylko niektórych etapów procesu nie wystarczy, by pacjent był usatysfakcjonowany. Książek i wsp. w swojej pracy badawczej wykazali, iż samo prowadzenie karty procesu pielęgnowania przy niewystarczającej wiedzy w zakresie teoretycznych modeli nie ma wpływu na podniesienie jakości opieki pielęgniarskiej [19]. Nieco inne wyniki uzyskano w badaniach przeprowadzonych w Chinach. Autorzy badań nie wykazali różnicy statystycznej pomiędzy pielęgniarkami a pacjentami w postrzeganiu jakości opieki pielęgniarskiej. Wyniki postrzegane przez obie grupy były wysokie. Niemniej jednak zauważono odmienne poglądy na temat jakości opieki pielęgniarskiej w obu badanych grupach i, jak sugerują autorzy, może to wynikać z różnicy w postrzeganiu standardów, sposobów i cech opieki [15].

Na podstawie przeprowadzonych badań można jednak wyciągnąć wnioski, że w opinii pacjentów w przeważającym stopniu stosowany jest model partnerski i wiodącą metodą pracy jest proces pielęgnowania, który jednak, jak wynika z badań wśród pielęgniarek, bardzo często prowadzony jest fragmentarycznie, z pominięciem niektórych założeń procesu. Tezę tę potwierdzają uzyskane wyniki

niektórych badań. Tylko 20% badanych pacjentów potwierdziło, że na każdym dyżurze wraz z pielęgniarką rozmawia o swoich problemach. Pomimo stosowania procesu pie­­lęg­­­­nowania niewiele pielęgniarek angażuje podopiecznego do aktywnego udziału w formułowaniu planu opieki (25%), realizacji tego planu (23%) czy ocenie realizacji (26%). Zaledwie połowa badanych respondentów odpowiedziała, że pielęgniarka prowadziła edukację i pomagała w zrozumieniu i podjęciu współodpowiedzialności za postępy w leczeniu i osiągnięciu sprawności.

Następnym elementem często pomijanym przez pielęgniarki jest rozpoznanie warunków domowych oraz przygotowanie rodziny i samego pacjenta do przejęcia nad nim opieki po wypisaniu ze szpitala. Tylko 33% pacjentów odpowiedziało, że pielęgniarka wykazała zainteresowanie jego losami po opuszczeniu szpitala, a 19% podało, że rodzina jego została przygotowana przez pielęgniarkę do przejęcia nad nim opieki w domu.

Potwierdza to tezę, że proces pielęgnowania na badanych oddziałach prowadzony jest wycinkowo, ale pomimo to na podstawie opinii pacjentów zostało udowodnione, że podnosi on jakość opieki pielęgniarskiej. Jak wynika z badań własnych, aż 77% badanych pielęgniarek ma wykształcenie średnie oraz staż pracy powyżej 15 lat (71%), tak więc edukacja w zakresie metody pracy procesem pielęgnowania w większości rozpoczyna się dopiero na oddziale. Na fakt ten zwracają uwagę inni autorzy, zdaniem których brak edukacji, szkoleń stanowi barierę w zapewnianiu wysokiej jakości opieki pielęgniarskiej [32]. Wraz z postępem technologii i opieki zdrowotnej pacjenci wymagają zindywidualizowanej i zoptymalizowanej opieki, pielęgniarki będą więc musiały być przygotowywane do zmiany starych i wprowadzania nowych modeli opieki czy systemów w codziennej praktyce [33].

Innym powodem pomijania niektórych elementów procesu może być również zbyt mała obsada pielęgniarek. W badaniach za powód niewystarczającej realizacji pracy procesem pielęgnowania pielęgniarki podawały w większości brak czasu, a jak wiadomo, system ten wymaga zabezpieczenia właściwej obsady personelu pielęgniarskiego. Podobne spostrzeżenia wysuwają inni autorzy i badacze. Zwracają oni uwagę na różnorodne elementy bezpośrednio rzutujące na sprawowanie opieki, a mianowicie: obsadę pielęgniarską w danej placówce, umiejętności zawodowe pielęgniarek oraz stopień samodzielności w podejmowaniu decyzji [14, 34–37]. Z badań przeprowadzonych przez Amerykański Instytut Medyczny w 2004 r. wynika, że wiele niepożądanych implikacji może mieć swe źródło w zmniejszonej obsadzie pielęg­niarskiej [14, 38]. Według Komisji Europejskiej 8–12% pacjentów przyjętych do szpitala w krajach członkowskich Unii Europejskiej cierpi z powodu zdarzeń niepożądanych, które wynikają z błędów jatrogennych pracowników opieki zdrowotnej. Dlatego też dziś szczególny nacisk kładzie się na edukację, kwalifikacje i kompetencje. Proces ten ułatwi mobilność pracowników i zapewni wysoką jakość opieki w praktyce. Wysokie standardy kształcenia i kompetencje niewątpliwie wpłyną na dobrą pozycję zawodową pielęgniarki [6].

Wnioski

1. W opinii pielęgniarek nie stwierdzono zależności statystycznej pomiędzy metodą pracy a jakością opieki pielęgniarskiej.

2. Zdaniem pacjentów jakość opieki pielęgniarskiej jest zależna od modelu pracy pielęgniarki.

3. Wykazano różnicę w postrzeganiu jakości opieki pielęgniarskiej w obu badanych grupach. Samoocena ze strony pielęgniarek była wyższa.

4. Stwierdzono, że proces pielęgnowania jest prowadzony fragmentarycznie, niezgodnie z jego podstawowymi założeniami.

Piśmiennictwo

 1. Zarzycka D. Ślusarska B. Pielęgnowanie-ewolucja pojęć. W: Podstawy pielęgniarstwa. Tom I. Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo. Zarzycka D, Zahradniczek K, Ślusarska B (red.). Czelej, Lublin 2008; 2.

 2. Sierpińska L. Badanie poziomu satysfakcji pacjenta. Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2008; 11: 3.

 3. Kamińska M, Ślusarz R, Opozda K. Oczekiwania pacjentów wobec personelu pielęgniarskiego. Piel Pol 2001; 68: 323-341.

 4. Piątek A. Zarządzanie jakością. W: Zarządzanie w pielęgniarstwie. Podręcznik dla studentów magisterskich wydziałów pielęgniarstwa oraz wydziałów nauk o zdrowiu. Ksykiewicz D (red.). Czelej, Lublin 2005; 5, 60.

 5. Piątek A. Wybrane aspekty zapewniania jakości opieki pielęgniarskiej.

W: Podstawy pielęgniarstwa. Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo. Tom I. Założenia teoretyczne. Ślusarska B, Zarzycka D, Zahradniczek K. (red.). Czelej, Lublin 2008; 6, 59, 62, 64.

 6. Stievano A, Jurado MG, Rocco G, Sasso L. New information exchange system for nursing professionals to enhance patient safety across Europe.

J Nurs Scholarship 2009; 4: 391-398.

 7. Burhans L.M, Alligood MR. Quality nursing care in the words of nurses.

J Adv Nurs 2010; 8: 1689-1697.

 8. Szczepska M. Standaryzacja jakości opieki pielęgniarskiej. Pielęgniarstwo 2000 1996; 4: 30-32.

 9. Żakowska A, Zera A, Krupienicz A. Jakość opieki pielęgniarskiej w opinii pacjentów po zabiegach urologicznych i ortopedycznych znieczulanych metodą podpajęczynówkową. Prz Urol 2009; 3: 39-44.

10. Izumi S. Ethical practice in end-of-life care in Japan. Nurs Ethics 2010;

4: 457-468.

11. Gaweł G, Twarduś K, Kin-Dąbrowska J i wsp. Jakość opieki pielęgniarskiej na oddziale kardiologicznym. Probl Pielęg 2008; 4: 339-342.

12. Maciąg R. Pomiar i metody badań nad satysfakcją pacjenta. Służ Zdr 2001; 9: 17-20.

13. Bednarek M. TQM – kompleksowe zarządzanie jakością. EiDP 2002; 7: 8-81.

14. Kowalik G. Czynniki wpływające na jakość opieki pielęgniarskiej. Stud Med 2006; 4: 141-148.

15. Zhao SH, Akkadechanunt T, Xue Xiu L. Quality nursing care as perceived by nurses and patients in a Chinese hospital. J Clinic Nurs 2009; 12: 1722-1728.

16. Gutysz-Wojnicka A, Dyk D. Adaptacja polskiej wersji The Newcastle Satsfaction with Nursing Scale. Probl Pielęg 2000; 1-3: 134.

17. Department of Health The New NHS: Modern, Dependable. Stationery Office. London 1997.

18. Department of Health A First Class Service. Stationery Office. London 1998.

19. Department of Health The NHS Plan: A Plan for Investment. A Plan for Reform. Stationery Office, London 2000.

20. Kva°le K, Bondevik M. Patients' perceptions of the importance of nurses' knowledge about cancer and its treatment for quality nursing care. Oncol Nurs Forum 2010; 4: 436-442. 

21. Medyczny Słownik Encyklopedyczny. Oficyna Wydawnicza, Kraków 1993; 47.

22. Górajek-Jóźwik J. Charakterystyka teorii pielęgniarstwa. W: Filozofia i teoria pielęgniarstwa. Górajek-Jóźwik J (red.). Czelej, Lublin 2007; 40.

23. Płaszewska-Żywko L. Założenia procesu pielęgnowania. W: Diagnozy i interwencje pielęgniarskie. Podręcznik dla studiów medycznych. Kózka M, Płaszewska-Żywko L (red.). PZWL, Warszawa 2008; 48, 53.

24. Stępień R, Wiraszka G. Uwarunkowania relacji pacjent – pielęgniarka w onkologii. Stud Med 2009; 16: 61-67.

25. Szewczyk M. Współczesne koncepcje opieki pielęgniarskiej. Przew Lek 2005; 1: 88-91.

26. Gajewski WT. Z problematyki bioetycznej. Paternalizm czy partnerstwo. Eskulap świętokrzyski. Pismo świętokrzyskiej izby lekarskiej. Wyd. Okręgowa Rada Lekarza w Kielcach, 2005; 11, 12, 16, 39.

27. Wrońska I. Rola społeczno-zawodowa pielęgniarki. Studium z zakresu współczesnego pielęgniarstwa. CEM 1997; 10, 34.

28. Spancer Laschinger HK, Gilbert S, Smith LM, Leslie K. Towards a comprehensive theory of nurse/patient empowerment: applying Kanter’s empowerment theory to patient care. J Nurs Manag 2010; 1: 4-13.

29. Jankowiak B. Poziom satysfakcji pacjentów z opieki pielęgniarskiej jako jeden z elementów jakości opieki zdrowotnej. Materiały I Podlaskiej Konferencji Naukowo-Szkoleniowej. Pielęgniarstwo we współczesnej medycynie. Białystok 2000; 69.

30. Książek J, Wesołowska D. Ewaluacja jakości a ocena dokumentacji procesu pielęgnowania. Probl Pielęg 2008; 3: 70.

31. Szewczyk M. Współczesne koncepcje opieki pielęgniarskiej. Przew Lek 2005; 1: 71.

32. Gill F, Duffy A. Caring for cancer patients on non-specialist wards. Br

J Nurs 2010; 12: 761-767. 

33. Kalisch BJ, Begeny S. Preparation of nursing students for change and innovation. West J Nurs Res 2010; 2: 157-167.

34. Aiken LH. Magnet nursing services recognition program. Nurs Standard 2000; 14: 41-46.

35. Aiken LH, Patrician P. Measuring organizational traits of hospitals: the revised nursing work index. Nurs Res 2000; 3: 146-153.

36. Aiken LH, Havens D, Sloane DM. Magnet nursing services recognition program. Nurs Standard 2000; 14: 41-46.

37. Aiken LH, Clarke SP, Sloane DM, et al. Nurses’ reports on hospital care in five countries. Health Aff 2001; 3: 43-53.

38. Keeping Patients Safe: Transforming the Work Environment of Nurses. Institute of Medicine of the National Academies. Executive Summary. National Academies Press, Washington 2004.