Artykuł poglądowy
Rola sieci istotności w deficytach poznawczych i afektywnych

Analiza funkcji poznawczo-afektywnych przy użyciu metod neuroobrazowania coraz częściej przeprowadzana jest z perspektywy systemowej. W ramach tego paradygmatu wyróżniono dotąd trzy uniwersalne sieci funkcjonalne, których interakcje pośredniczą we wszystkich procesach mózgowych. Należą do nich: sieć spoczynkowa (default mode network – DMN), centralna sieć wykonawcza (central executive network – CEN) oraz sieć istotności (salience network – SN). Aktywność sieci spoczynkowej obserwowana jest głównie podczas poznawczego relaksu – kiedy nie jest wykonywane żadne konkretne zadanie, a także podczas introspekcji. Centralna sieć wykonawcza uruchamiana jest podczas ukierunkowanego działania i wysiłku poznawczego. Rolą sieci istotności jest wybiórcze wzmacnianie ważnych dla jednostki bodźców zewnętrznych i uaktywnianie CEN w celu ich dalszej obróbki. Główne struktury wchodzące w skład SN to przednia część wyspy oraz przednia część kory obręczy. Prawidłowe funkcjonowanie SN jest kluczowe dla wielu funkcji poznawczych i afektywnych, a dysfunkcje w jej obrębie charakteryzują szeroką gamę zaburzeń, do których należą: depresja, bezsenność, narcyzm, chroniczne bóle, lękliwość oraz wysoki neurotyzm (w przypadku nadmiernej aktywności sieci), jak również schizofrenia, epilepsja, autyzm oraz choroby neurodegeneracyjne (w przypadku zbyt niskiej aktywności). W pierwszej części opracowania autorzy omawiają podstawowe założenia paradygmatu funkcjonalnych sieci neuronalnych, porównując go z bardziej tradycyjnym podejściem modułowym. Następnie opisują model głównych sieci funkcjonalnych oraz przedstawiają zbadane dysfunkcje w ramach SN towarzyszące zaburzeniom poznawczym i afektywnym.

Network perspective is becoming increasingly popular in the analysis and interpretation of cognitive and affective dysfunctions. To date, neuroimaging studies have identified three core large-scale brain networks, mediating all cognitive functions. These are the default mode network (DMN), the central executive network (CEN), and the salience network (SN). The DMN activity mostly dominates during cognitive leisure and self-monitoring functions. CEN activity is strongest during task engagement and cognitive effort. The salience network plays a crucial role as a dynamic ‘switch’ between the DMN and CEN in accordance with salience and cognitive demand. The salience network relates to activity in the anterior insula and anterior cingulate cortex (ACC). Dysfunctions involving SN activity are associated with a wide range of impairments and non adaptive behavior patterns, both in the cognitive and affective domain. These include depression, insomnia, narcissism (in the case of SN hyperactivity), chronic pain and anxiety, high levels of neuroticism, as well as schizophrenia, epilepsy, autism and neurodegenerative diseases (in the case of SN hypoactivity). In the first part of the paper we present the main principles of the brain network paradigm and contrast it with the more traditional modular approach. Afterwards, we describe the interaction model of the core functional brain networks and present current research linking SN-related dysfunctions with cognitive and affective impairments.