Artykuł poglądowy
Zaburzenia czynności poznawczych w przebiegu najczęściej występujących chorób autoimmunologicznych ośrodkowego układu nerwowego

Znaczenie kliniczne zaburzeń czynności poznawczych w przebiegu autoimmunologicznych chorób układu nerwowego wzrasta w ostatnich latach ze względu na usystematyzowanie diagnostyki oraz rekomendacje dotyczące leczenia. W artykule dokonano charakterystyki zaburzeń poznawczych w przebiegu stwardnienia rozsianego (SM), ostrego rozsianego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego (ADEM), zapalenia nerwów wzrokowych i rdzenia kręgowego (NMO) i zapalenia układu limbicznego (LE). U chorych na SM zaburzenia czynności poznawczych obejmują pogorszenie koncentracji uwagi oraz pamięci i korelują z szerokością komór mózgu. Wykazanie wpływu endogennych czynników neurotroficznych na funkcje poznawcze w przebiegu SM sugeruje nowe możliwości terapeutyczne. Dostępne obecnie metody leczenia modyfikującego przebieg SM pozwalają natomiast na korzystny wpływ na sprawność ruchową, a także poznawczą. Obserwacje dotyczące zaburzeń czynności poznawczych u chorych z NMO odkrywają nowe aspekty patofizjologii choroby, którą dotąd postrzegano jako ograniczoną do rdzenia kręgowego i niezwiązaną z patologią mózgu. Zapalenie układu limbicznego objawia się szybko postępującym otępieniem, któremu towarzyszą napady padaczkowe i zaburzenia psychiczne. W diagnostyce LE istotne znaczenie mają neuroobrazowanie i oznaczanie autoprzeciwciał. Onkoneuronalne przeciwciała skierowane przeciw wewnątrzkomórkowym antygenom wskazują na paranowotworowy charakter LE. Z kolei przeciwciała przeciw neuronalnym antygenom powierzchniowym zwykle wykrywane są u chorych, u których LE nie ma związku z chorobą nowotworową. Dokładne scharakteryzowanie typu autoprzeciwciał ma znaczenie nie tylko w diagnostyce różnicowej zapaleń mózgu, lecz jest także podstawą decyzji terapeutycznych.

Clinical significance of cognitive impairment in patients with autoimmune nervous system disorders has been increasing recently, because of standardized diagnostic procedures and recommended treatment. The paper reviews the spectrum of cognitive domains disturbed in multiple sclerosis, acute disseminated encephalomyelitis, neuromyelitis optica and limbic encephalitis. In multiple sclerosis patients’ cognitive impairment includes attention, concentration and memory deficits, which correlate with the size of cerebral ventricles. The effects of endogenous neurotrophic factors on cognition observed in the course of multiple sclerosis suggest novel therapeutic approaches. Currently available disease-modifying drugs enable not only the improvement of motor, but also cognitive functions. Cognitive impairment observed in neuromyelitis optica patients uncovers novel pathophysiological aspects of the disease, which has been recognized, so far, as being limited to the spinal cord, and not affecting the brain functions. Limbic encephalitis manifests typically as subacute, progressing dementia associated with epileptic seizures and psychiatric disorders. The diagnosis of limbic encephalitis is based on neuroimaging and evaluation of serum autoantibodies. Onconeuronal antibodies directed against intracellular antigens suggest paraneoplastic limbic encephalitis, whereas antibodies against surface neuronal antigens are detected predominantly in patients with non-paraneoplastic disorders. Precise identification of autoantibodies enables not only the differential diagnostics of limbic encephalitis, but also underlies therapeutic decisions.