Assessment of public knowledge about burns and first aid

Wstęp

Oparzeniem (łac. combustio; ang. burn) nazywane są wszystkie następstwa urazu skóry i głębiej położonych tkanek wywołanego energią cieplną, energią elektryczną, procesami chemicznymi lub promieniowaniem jonizującym [1–3].
Przegrzanie tkanek powyżej 42oC powoduje ich trwałe uszkodzenie. Kilkusekundowy kontakt ze źródłem temperatury powyżej 60°C lub ok. 30-sekundowy z temperaturą powyżej 50°C może doprowadzić do uszkodzenia pośredniej grubości skóry [1, 3].
Za rozmiar uszkodzeń odpowiedzialne są: skala urazu, jego moc, siła, czas i obszar działania oraz inne czynniki zmienne związane z odbiorem energii [2, 4].

Epidemiologia i przyczyny oparzeń

W ciągu roku różnego rodzaju oparzeniom ulega 1% populacji. W Polsce liczba ta wynosi 300–400 tys. osób [5], a 50–70% stanowią dzieci, przy czym w 3/4 przypadków są to dzieci poniżej 4. roku życia [5, 6].
Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) szacuje, że rocznie z powodu oparzeń umiera 322 tys. osób. Najwyższe wskaźniki śmiertelności dotyczą skrajnych zakresów wiekowych – najmłodszych i najstarszych. W grupie chorych oparzonych aż w 38% przyczyną zgonów była niewydolność wielonarządowa, ok. 4,1% oparzonych umiera z powodu zakażenia ran (sepsa) [7].
U dorosłych oparzenia najczęściej są związane z codzienną aktywnością. U kobiet w większości dochodzi do nich w warunkach domowych. Mężczyźni częściej ulegają oparzeniom w pracy. Szczególną grupę stanowią osoby starsze i zniedołężniałe, zwłaszcza samotne, które ulegają oparzeniom na skutek problemów dysfunkcyjnych wynikających z wieku lub związanych z wielochorobowością (zaburzenia wzroku, zaburzenia chodu, zaburzenia o charakterze otępiennym). W skrajnych przypadkach oparzenia są skutkiem agresji, na przykład osób niezrównoważonych lub chorych psychicznie, znęcających się nad innymi, a także samookaleczeń. Rzadziej, ale na dużą skalę, ofiarami oparzeń stają się uczestnicy masowych pożarów i katastrof [8].

Pierwsza pomoc w oparzeniach

Poprawa wyników leczenia chorych oparzonych zależy od możliwości podejmowania leczenia w ośrodkach wysokospecjalistycznych. Niebagatelną rolę w ratowaniu życia osób oparzonych odgrywa jednak sprawne udzielenie pierwszej pomocy i postępowanie na miejscu wypadku. Zazwyczaj wstępna opieka nad pacjentem z oparzeniami obejmuje czynności podejmowane przez świadków zdarzenia, rodzinę, czyli osoby niebędące profesjonalistami, a dopiero później działania przejmuje zespół ratownictwa medycznego. Właściwa pierwsza pomoc po urazie oparzeniowym skutkuje znacznie korzystniejszym, ograniczonym uszkodzeniem tkanek i w konsekwencji mniejszą rozległością i głębokością urazu [4, 9].
Celem pracy była ocena wiedzy społeczeństwa na temat oparzeń oraz udzielania pierwszej pomocy.

Materiał i metody

Badania zostały przeprowadzone metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem ankiety przygotowanej na potrzeby niniejszej pracy. Wzięło w nich udział 500 osób. Badanie miało charakter anonimowy. Było prowadzone w formie ankiety internetowej zamieszczonej w mediach społecznościowych.
Kwestionariusz ankiety obejmował 17 pytań. Pierwsze 7 pytań pozwoliło dokonać charakterystyki grupy badanej (cechy społeczno-demograficzne respondentów). Kolejne pytania dotyczyły ogólnych informacji na temat oparzeń i udzielania pierwszej pomocy.
Zgromadzone dane zostały poddane analizom ilościowym i jakościowym. Wszystkie obliczenia i ryciny wykonano arkuszem kalkulacyjnym Microsoft Excel i Statistica. Za wartość istotną statystycznie uznano p < 0,05.
Na prowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Collegium Medicum w Bydgoszczy (KB 353/2016).

Charakterystyka badanej populacji

Kobiety stanowiły 55% grupy badanej (n = 275). Średnia wieku badanych wynosiła 36,1 roku – dla kobiet 36,3 roku, dla mężczyzn 36,0 lat. Badanych podzielono na siedem grup wiekowych (ryc. 1).
Zdecydowanie liczniejszą grupę stanowili mieszkańcy miast (n = 351, 70,2%) oraz osoby pracujące (n = 284, 56,8%) (ryc. 2).
Wyższe wykształcenie miała 1/3 respondentów (n = 174, 34,8%) (ryc. 3). Tylko 72 osoby (14,4%) wskazały, że ich zawód lub wykształcenie ma związek z medycyną.

Wyniki

Opinia na temat przyczyn oparzenia

Odpowiadając na pytanie o przyczyny oparzeń u dzieci, badani wymieniali po kilka stwierdzeń. Łącznie odnotowano 662 odpowiedzi. Najwięcej osób wskazało, że przyczyną oparzenia jest brak opieki ze strony dorosłych (n = 249). Dalej wymieniano ciekawość dziecka (n = 183), nieświadomość zagrożenia (n = 97), nieuwagę dorosłych (n = 35) oraz nieuwagę dziecka (n = 20).
Wśród przyczyn oparzeń u dorosłych, analogicznie jak w pytaniu o dzieci, respondenci wymieniali po kilka stwierdzeń. Łącznie odnotowano 659 odpowiedzi. Najwięcej badanych wskazało brak uwagi (n = 258), dalej pośpiech (n = 113), wypadek w domu lub pracy, zdarzenie losowe (n = 53), brak ostrożności (n = 49), roztargnienie (n = 40), alkohol, używki (n = 19), a nawet głupotę (n = 19).

Udzielanie pierwszej pomocy oparzonym

Nieco ponad połowa badanych uważa, że jest przygotowana do udzielenia pierwszej pomocy osobie oparzonej (n = 263, 52,6%) (ryc. 4).

Źródła wiedzy na temat oparzeń

Na pytanie o źródła wiadomości na temat oparzeń badani udzielili łącznie 1411 odpowiedzi, zaznaczali po kilka stwierdzeń. Najwięcej osób wskazało szkołę i kursy BHP (n = 369, 73,8%). Podobna grupa wymieniła własne doświadczenia („ja lub ktoś z rodziny był oparzony”) (n = 363, 72,6%), a następnie media: telewizję, radio, gazety (n = 288, 57,6%). Najmniej badanych wskazało odpowiedź „inne” (n = 18, 3,6%). Jako „inne” źródła wymieniano: rodziców, dziadków, pielęgniarki, straż pożarną, studia oraz pracę.

Ogólna wiedza na temat oparzeń

Wysoki odsetek badanych (86,4%) wskazał, że najlepsze postępowanie z raną bezpośrednio po oparzeniu polega na schłodzeniu jej wodą przez ok. 15 minut. Pozostała część wybrała inne opcje pierwszej pomocy (ryc. 5).
Ankietowani mieli za zadanie wymienić czynniki, które ich zdaniem powodują oparzenia skóry. Żaden z wymienionych czynników nie został wskazany przez 100% badanych. Respondenci zaznaczali po kilka stwierdzeń. Łącznie odnotowano 2672 odpowiedzi. Pod pojęciem „inne” wymieniano: alkohol, fajerwerki, parę wodną, promieniowanie rentgenowskie, promieniowanie jonizujące oraz rośliny (tab. 1).
Poproszono badanych o ustosunkowanie się do określonych w ankiecie stwierdzeń dotyczących oparzeń. Niemal wszyscy uznali, że oparzenie skóry powoduje silne dolegliwości bólowe (95,5%). Zdecydowana większość nie zgodziła się ze stwierdzeniem, że oparzenie skóry powoduje silne krwawienie z rany (72,8%). Podobny odsetek badanych uważa, że nie przekłuwa się pęcherzy powstających przy oparzeniach (72,2%). Tylko nieco ponad połowa badanych u osoby oparzonej natychmiast zdjęłaby pierścionki, obrączki, łańcuszki czy krawat. Trzecia część badanych nie potrafi odnieść się do prawidłowego żywienia oparzonych. Ponad 80% badanych zdaje sobie sprawę, jak ważna jest ochrona rany oparzeniowej przed infekcją. Zdecydowana większość stwierdziła, że umiejętność udzielenia pierwszej pomocy oparzonemu może się przyczynić do zapobiegania powikłaniom, a nawet uratować życie (92,0%) (tab. 2).

Ocena poziomu wiedzy społeczeństwa na temat oparzeń

Podjęto próbę oceny poziomu wiedzy społeczeństwa na temat oparzeń. W tym celu poddano ponownej weryfikacji wybrane 10 pytań z kwestionariusza ankiety. Za każdą odpowiedź badani otrzymywali 0–1 pkt. Tylko w przypadku jednego pytania: „Które z czynników mogą powodować oparzenia skóry”, ze względu na możliwość wielokrotnych odpowiedzi, punktacja wynosiła 0–1,5. Łącznie można było zdobyć od 0 do 10,5 pkt. Uzyskanie określonej liczby punktów kwalifikowało badaną osobę do odpowiedniego poziomu wiedzy:
• brak wiedzy – 0–3,2 pkt (do 30%),
• niski – 3,2–6,3 pkt (do 60%),
• przeciętny – 6,4–8,4 pkt (do 80%),
• wysoki – 8,5–10,5 pkt (powyżej 80%).
Najliczniejszą grupę stanowili badani o przeciętnym poziomie wiedzy na temat oparzeń (n = 208, 41,6%). Co piąty prezentował niską wiedzę w zakresie postępowania w przypadku oparzenia lub jej brak (ryc. 6). Średnia liczba uzyskanych punktów wyniosła 7,75 ±1,94. Odchylenie standardowe stanowi ponad 25% wartości średniej, co świadczy o przeciętnym zróżnicowaniu wyników. Wynik minimalny wyniósł 0,2 pkt i uzyskała go 1 osoba, maksymalny – 10,5 pkt i uzyskały go 3 osoby.

Wiedza na temat oparzeń względem zmiennych demograficznych

Najwyższy poziom wiedzy według uzyskanych średnich wartości punktowych odnotowano w grupach wiekowych 21–25 lat (8,18 pkt) oraz 26–30 lat (8,08 pkt). Najniższą wiedzą cechowali się badani w wieku powyżej 60 lat – 7,3 pkt (ryc. 7).
Wiek badanych nie pozostawał w istotnej statystycznie korelacji z wynikami ogólnymi średnich wartości poziomu wiedzy na temat oparzeń (p = 0,138), jednak w analizie szczegółowej zaobserwowano istotną statystycznie, niską korelację pomiędzy stwierdzeniami: „Proszę wskazać, jakie Pana/Pani zdaniem jest najlepsze postępowanie z raną bezpośrednio po oparzeniu, a przed wezwaniem pomocy medycznej” oraz „Podstawą leczenia rany oparzeniowej jest jej ochrona przed zakażeniem” a wiekiem badanych (tab. 3).
Nieznacznie wyższą średnią punktów odnotowano w grupie kobiet – 7,91 vs 7,56 wśród mężczyzn (ryc. 8). Nie zauważono istotnej statystycznie różnicy dotyczącej ogólnego poziomu wiedzy na temat oparzeń pomiędzy kobietami i mężczyznami (p = 0,071), jednak kobiety istotnie statystycznie częściej wskazywały prawidłowe odpowiedzi w przypadku stwierdzeń: „Proszę wskazać, jakie Pana/Pani zdaniem jest najlepsze postępowanie z raną bezpośrednio po oparzeniu, a przed wezwaniem pomocy medycznej”, „Oparzenie skóry powoduje bardzo silne krwawienie z rany” oraz „U osoby oparzonej natychmiast należy zdjąć pierścionki, obrączki, łańcuszki, krawat” (tab. 4).
Nieznacznie wyższą średnią punktową odnotowano w grupie mieszkańców miast – 7,89 vs 7,44 wśród mieszkańców wsi (ryc. 9). Ogólna wiedza mieszkańców miast była na podobnym poziomie co wiedza mieszkańców wsi (p = 0,18). Istotne statystycznie różnice dotyczyły następujących zagadnień: „Osoba z raną oparzeniową powinna zjadać posiłki z dużą zawartością białka i pić dużo płynów” oraz „Czy uważa Pan/Pani, że umiejętność udzielenia pierwszej pomocy oparzonemu może się przyczynić do zapobiegnięcia powikłaniom, a nawet uratowania życia?”. W obu pozycjach niższe wartości średnie uzyskiwali mieszkańcy wsi (tab. 5).
Najwyższą średnią punktów odnotowano w grupie osób aktywnych zawodowo – 7,96, a także uczniów/studentów – 7,67. Najniższą w grupie rencistów/emerytów – 7,17 (ryc. 10).
Poziom wiedzy na temat oparzeń w niewielkim stopniu jest uzależniony od aktywności zawodowej. Różnice pomiędzy wartościami średnimi były bliskie istotności statystycznej (p = 0,056). Szczegółowa analiza stwierdzeń pokazała istotne statystycznie różnice pomiędzy grupami dotyczące pozycji: „Proszę wskazać, jakie Pana/Pani zdaniem jest najlepsze postępowanie z raną bezpośrednio po oparzeniu, a przed wezwaniem pomocy medycznej”, „Które z czynników mogą powodować oparzenia skóry” oraz „Oparzenie skóry powoduje bardzo silne krwawienie z rany”. W każdym z tych zakresów najniższe wyniki osiągali renciści i emeryci (tab. 6).
Najwyższą średnią punktową odnotowano w grupie respondentów z wyższym wykształceniem – 8,3 pkt (ryc. 11). Wykształcenie badanych pozostawało w istotnej statystycznie, niskiej korelacji z poziomem wiedzy na temat oparzeń (p < 0,0001). Różnice istotne statystycznie pojawiły się aż w 7 stwierdzeniach na 10 ocenianych. Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał poziom wiedzy badanych (tab. 7).
Wyższą średnią punktów uzyskały osoby wykonujące zawód związany z medycyną – 8,86 vs 7,57 w grupie zawodów niemedycznych (ryc. 12).
Respondenci, których aktywność była związana z wykonywaniem zawodów medycznych, prezentowali istotnie wyższy poziom wiedzy w zakresie postępowania w oparzeniach zarówno w ocenie wartości średnich dla ogółu ankiety (p < 0,0001), jak i w odniesieniu do poszczególnych stwierdzeń (tab. 8).
Wyższą średnią punktową odnotowano w grupie badanych, którzy kiedykolwiek doznali oparzenia – 7,9 vs 7,47 w grupie osób niemających oparzeń (ryc. 13). Osoby, które doznały kiedykolwiek oparzenia, istotnie wyróżniały się wiedzą ogólną (p = 0,014) oraz w zakresie zagadnień: „U osoby poparzonej natychmiast należy zdjąć pierścionki, obrączki, łańcuszki, krawat” (p = 0,03) i „Osoba z raną oparzeniową powinna zjadać posiłki z dużą zawartością białka i pić dużo płynów” (p = 0,043).
Najwyższy poziom wiedzy odnotowano w grupie badanych uważających, że są dobrze przygotowani do udzielania pierwszej pomocy osobie oparzonej (8,5 pkt vs 6,95 pkt i 6,91 pkt dla pozostałych) (ryc. 14).
Wiedza osób, które w samoocenie wskazują na gotowość udzielania pierwszej pomocy osobie oparzonej, w istotny sposób różni się od wiedzy pozostałych badanych zarówno pod względem ogólnym (p = 0,001), jak i poszczególnych ocenianych stwierdzeń zamieszczonych w tabeli 9.

Omówienie

W otoczeniu człowieka znajduje się wiele czynników niebezpiecznych, które mogą doprowadzić do oparzenia. Uraz ten, w zależności od temperatury i czasu działania środka termicznego na ustrój człowieka, wywołuje zmiany miejscowe, a także wpływa na czynności całego organizmu (choroba oparzeniowa). Dodatkowo powoduje dużą utratę wody, przez co może wywołać wstrząs. Oparzenie stanowi idealną drogę przenikania bakterii, które wywołują zakażenia. W konsekwencji może również doprowadzić do śmierci. Pierwsza pomoc w przypadku osób oparzonych jest niezwykle trudnym zadaniem i często wymaga szybkiego podejmowania czynności. Udzielenie szybkiej i fachowej pomocy jest uzależnione od bardzo wielu czynników, przede wszystkim od wiedzy oraz umiejętności osoby ratującej [4, 10].
W prezentowanym badaniu respondenci postrzegali oparzenie jako zdarzenie losowe, wypadek, którego najczęstszymi przyczynami są: nieuwaga, pośpiech i brak ostrożności. W odniesieniu do dzieci respondenci uznali, że oparzenia są związane z ciekawością i nieświadomością zagrożenia. Za uraz oparzeniowy u dzieci główną odpowiedzialność ponoszą ich rodzice (opiekunowie). Podobne obserwacje poczynili Kłapa i wsp., prowadzący badania w grupie rodziców dzieci, które uległy oparzeniu. Dzieci nie miały zapewnionej właściwej opieki, mimo że w co trzeciej rodzinie jedno z rodziców nie było aktywne zawodowo. Młodzi rodzice, z małym doświadczeniem, nie zawsze potrafili przewidzieć, jakie skutki niesie pozostawienie dzieci bez właściwej opieki [11].
Umiejętność udzielenia pierwszej pomocy wynika bezpośrednio z wiedzy i doświadczeń w zakresie oparzenia. Respondenci czerpali informacje ze szkoły i kursów, na których poruszana była tematyka oparzeń, w tym kursów BHP, własnych doświadczeń i mediów.
Alomar i wsp. w swoich badaniach wykazali, że doświadczenia własne badanych miały największy wpływ na wiedzę w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Tylko 15% z nich uczestniczyło wcześniej w kursie pierwszej pomocy [12]. Nierzadko badani wskazują, że źródłem informacji o udzielaniu pierwszej pomocy w oparzeniach jest internet [13, 14]. Chemperek i wsp. wnioskują, że nauczanie pierwszej pomocy (nie tylko w oparzeniach) powinno się rozpoczynać w szkole podstawowej, trwać przez kolejne lata nauki i pracy, z każdorazowym przypominaniem czynności ratujących życie [15]. W australijskich badaniach, które wykonali Wallace i wsp., liczba poprawnych odpowiedzi w teście z pierwszej pomocy wynosiła o 15% więcej u osób, które uczestniczyły w kursie pierwszej pomocy, w stosunku do tych, które takiego kursu nie miały. Odsetek prawidłowych odpowiedzi istotnie wzrastał, jeżeli kurs odbywał się w ciągu ostatnich 5 lat [16].
Zdecydowana większość badanych stwierdziła, że umiejętność udzielenia pierwszej pomocy oparzonemu może się przyczynić do zapobiegania powikłaniom, a nawet uratować życie. Taką samą postawę opisują inni badacze [14, 15].
Gotowość do udzielenia pomocy osobie oparzonej deklarowała ponad połowa ankietowanych. Dla porównania – Skitek i wsp. w swoim badaniu wykazali, że w opinii blisko 90% studentów Polacy nie są przygotowani do udzielania pierwszej pomocy [17]. Z badań Bilewicz-Wyrozumskiej i wsp. wynika, że 31% respondentów udzieliło kiedykolwiek pierwszej pomocy, natomiast 69% nie udzielało jej nigdy. Spośród osób, które pomocy udzieliły, ponad połowa (54%) była dumna z faktu, że potrafi pomóc. Odsetek osób, które nie zaniechały udzielenia pomocy, mimo że obawiały się, że mogą wyrządzić poszkodowanemu krzywdę, wyniósł 14% [18]. Pozytywny wpływ na wzrost wiedzy i gotowość udzielania pierwszej pomocy w oparzeniach mają kursy, szkolenia, programy i filmy edukacyjne [14, 16, 19].
Ponad 86% ankietowanych podaje, że najlepsze postępowanie z raną bezpośrednio po oparzeniu polega na schłodzeniu wodą. Niestety pozostali badani wskazali na zabezpieczenie rany oparzeniowej poprzez posmarowanie jej substancjami spożywczymi czy spirytusem. W innych badaniach autorzy podają, że w zaopatrywaniu świeżej rany oparzeniowej wykorzystywane są takie środki, jak: miód, białka jaj, masło, zsiadłe mleko, jogurt, różnorodne maści i balsamy, a nawet pasta do zębów [12, 15, 20]. Wiele badań dowodzi, że poziom wiedzy w zakresie ochładzania rany oparzeniowej jest zróżnicowany. Bilewicz-Wyrozumska i wsp. podają, że 69% badanych nauczycieli udzieliło prawidłowych odpowiedzi na pytania dotyczące zasad udzielania pierwszej pomocy w oparzeniach [18]. W badaniach przeprowadzonych przez zespół Davies i wsp. w grupie 106 respondentów 32% miało odpowiednią wiedzę o podstawowych działaniach w oparzeniach, podczas gdy u 43% ta wiedza była znacznie ograniczona. Badani o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym oraz ci, którzy brali udział w kursach pierwszej pomocy, reprezentowali istotnie wyższy poziom wiedzy [21]. Na niską świadomość w zakresie postępowania w oparzeniach wskazują badania prowadzone w Niemczech [22]. Również Kłapa i wsp. stwierdzają, że niewielu badanych potrafiło udzielić pierwszej pomocy swojemu dziecku podczas wypadku [11]. Z badań Seweryn i wsp. wynika, że polewanie oparzonego miejsca letnią/chłodną wodą zastosowałoby tylko 68% studentów kierunku bezpieczeństwo wewnętrzne oraz aż 93% studentów kierunku pedagogika [23]. Okazuje się, że nawet jeżeli respondenci udzielają właściwej odpowiedzi, że oparzone miejsce należy schłodzić poprzez polewanie wodą, nie zawsze wiedzą, jak długo ta czynność powinna trwać [12, 24].
Według Alomar i wsp. kobiety i osoby z wyższym wykształceniem miały większą wiedzę na temat oparzeń, ale różnice nie były istotne statystycznie [12]. Podobne zależności zostały zaobserwowane w prezentowanych badaniach. Mężczyźni, osoby z podstawowym wykształceniem, mieszkańcy wsi oraz emeryci i renciści znacząco rzadziej udzielali prawidłowych odpowiedzi na pytania z zakresu udzielania pierwszej pomocy przed­lekarskiej osobom oparzonym.
Zdecydowana większość badanych nie przekłułaby pęcherzy na ranie oparzeniowej w miejscu zdarzenia. W innych badaniach tylko 1,2% badanych przekłułoby pęcherze oparzeniowe, a 2,8% nie wie, jak należy postępować w takim przypadku [15]. Zasady pierwszej pomocy przedlekarskiej mówią o zdjęciu odzieży oraz usunięciu biżuterii i krawatów ze względu na przewidywane szybko narastające obrzęki tkanek [3]. W tym zakresie prawidłowej odpowiedzi udzieliło tylko 55,8% ankietowanych.
Oparzenie skóry powoduje bardzo silne dolegliwości bólowe [1, 2]. Potwierdziło to 95,4% badanych. Z tego powodu zdaniem Kaźmierskiego i wsp. na miejscu wypadku w ramach pomocy lekarskiej należy założyć dostęp żylny i natychmiast podać silne leki przeciwbólowe. Najczęstszym błędem popełnianym przez lekarzy udzielających pomocy choremu oparzonemu na miejscu wypadku jest niepodanie jakichkolwiek środków przeciwbólowych [5].
Wśród badanych 14,4% osób wskazywało, że posiadają wykształcenie medyczne. Ich poziom wiedzy różnił się znamiennie w stosunku do wiedzy pozostałych. Polskie badania przeprowadzone w grupie młodych lekarzy wykazały, że 75% ankietowanych wiedziało, że rany po oparzeniu termicznym należy chłodzić bieżącą wodą, natomiast tylko 25% posiadało wiedzę, jak postępować miejscowo po oparzeniu chemicznym. Znajomość pierwszej pomocy w oparzeniach wśród chirurgów była istotnie większa w porównaniu z lekarzami rodzinnymi tylko w niektórych aspektach. Ponadto lekarze pracujący w miejscach, gdzie potencjalnie mogą udzielać pierwszej pomocy osobie oparzonej, mają większą znajomość prawidłowego postępowania [25].
Wiek badanych nie pozostawał w istotnej statystycznie korelacji z poziomem wiedzy na temat oparzeń. Niemniej jednak najwyższy wskaźnik uzyskali respondenci pomiędzy 21. a 30. rokiem życia oraz osoby aktywne zawodowo. Podobne wnioski sformułowali inni badacze [16, 18]. Zaobserwowano istotną statystycznie korelację pomiędzy wykształceniem badanych a poziomem wiedzy na temat oparzeń. Wraz ze wzrostem wykształcenia wzrastał poziom wiedzy badanych. Najwyższy poziom wiedzy odnotowano w grupie osób z wykształceniem wyższym i średnim.

Wnioski

Do czynników determinujących wiedzę na temat oparzeń, a szczególnie właściwego udzielania pierwszej pomocy, należy zaliczyć: wyższe wykształcenie, wykonywanie zawodu związanego z medycyną, własne doświadczenia w zakresie urazu oparzeniowego oraz gotowość do udzielania pierwszej pomocy. Wysoki poziom wiedzy prezentują głównie osoby młode, uczniowie oraz osoby aktywne zawodowo, dlatego należy przypuszczać, że duża wiedza oraz deklaracja gotowości udzielania pierwszej pomocy prawdopodobnie wiąże się z realizacją zajęć podstawowych i dodatkowych w szkole oraz tematyką omawianą na kursach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Oświadczenie

Autorki nie zgłaszają konfliktu interesów.

Piśmiennictwo