Chemoprewencja – profilaktyka i terapia wspomagana raków głowy i szyi

Po ćwierćwieczu szybkiego postępu w badaniach nad rakiem punkt ciężkości poszukiwań leków onkologicznych przesunął się z cytotoksycznej chemioterapii w stronę racjonalnego projektowania czynników nakierowanych na specyficzne cząsteczki. Złośliwa transformacja komórek jest procesem wieloetapowym, charakteryzującym się licznymi zmianami fenotypowymi i genotypowymi. Poznanie ich mechanizmów umożliwia wczesną interwencję.
Chemoprewencja to stosowanie farmakologicznych lub naturalnych czynników w celu zahamowania lub odwrócenia procesu kancerogenezy u osób o wysokim ryzyku rozwoju choroby nowotworowej. Koncepcja ta została sformułowana ponad 30 lat temu. Od tej pory opisano wiele związków, które wykazują zdolność hamowania wczesnych etapów kancerogenezy w modelach doświadczalnych. Są wśród nich zarówno uznane leki, jak tamoxifen, czy niesterodowe leki przeciwzapalne, jak i tzw. nieodżywcze składniki jadalnych owoców i warzyw oraz napojów (np. polifenole zawarte w zielonej herbacie). Związki te hamują proces nowotworowy za pośrednictwem różnych mechanizmów. Stwarza to możliwość doboru właściwego celu i modyfikacji zwiększającej skuteczność oddziaływania. Koncepcję chemoprewencji uwiarygodniły pozytywne wyniki badań klinicznych pacjentów z ryzykiem drugich nowotworów pierwotnych głowy i szyi, poddanych leczeniu retinoidami. Jednak tylko nieliczne, prowadzone do tej pory na szeroką skalę badania kliniczne, dały zadawalające wyniki. Jest to m.in. związane z brakiem precyzyjnych biomarkerów, pozwalających monitorować efekty działania czynników chemoprewencyjnych. Nie zmienia to faktu, że mimo istniejących trudności czynniki chemoprewencyjne można określić jako leki XXI wieku. Artykuł omawia problemy i perspektywy stosowania strategii chemoprewencyjnej, szczególnie w odniesieniu do nowotworów głowy i szyi.

After a quarter of a century of rapid advances in cancer research, the focus of oncological drug development has shifted from cytotoxic chemotherapy to rationally designed agents that target specific molecules associated with malignant cells or their environment. Carcinogenic process is driven by mutation, but there are many epigenetic variables which could be the targets of early intervention before invasion and metastasis occur. Chemoprevention is the inhibition, retardation or reversal of carcinogenic processes by pharmacological or natural agents targeting these pathways in high-risk individuals. This approach was developed more than 30 years ago and its credibility was enhanced by the positive results of clinical trials involving subjects with the risk of head and neck second primary tumors. So far however not many clinical trials provided satisfying results not only because of the lack of efficacy or side toxic effects of chemopreventive agents but also the lack of precise biomarkers monitoring their effects. Despite the problems which have to be solved before their application chemopreventive agents are considered as the drugs of 21. century.
This article reviews the conceptual basis of chemoprevention and perspectives of its application in head and neck cancers.