Wstęp
Alergia pokarmowa jest immunologicznie uwarunkowaną, nieprawidłową i powtarzalną reakcją na spożywany produkt żywnościowy, w dawkach dobrze tolerowanych przez osoby zdrowe i w klasycznej postaci należy do kręgu chorób atopowych, definiowanych jako genetycznie uwarunkowana predyspozycja do nadmiernej produkcji przeciwciał klasy IgE w odpowiedzi na niskie dawki alergenów.
U podstaw zainteresowania wzajemnymi zależnościami między czynnikami infekcyjnymi a chorobami atopowymi leży teoria higieniczna powstawania chorób atopowych, która sugeruje, że zwiększona ekspozycja na czynniki infekcyjne wiąże się ze zmniejszoną liczbą zachorowań na choroby atopowe. Na tym tle interesujące wydają się być badania przeprowadzone w Danii, w których wykazano, że jakakolwiek ekspozycja na mikroorganizmy, takie jak wirus Hepatitis A, H. pylori czy Toxoplasma gondii, wiąże się ze zmniejszoną częstością występowania atopii, natomiast ekspozycja na Clostridium difficile, Camphylobacter jejuni czy Yersinia enterocolica koreluje ze zwiększoną częstością występowania atopii [1]. Uważa się również, że infekcje w obrębie przewodu pokarmowego są jednym z czynników rozwoju alergii pokarmowej [2]. Badania dotyczące zależności między infekcją H. pylori a procesami alergicznymi przewodu pokarmowego wskazują na możliwe korelacje tych 2 czynników w rozwoju patologicznych procesów przewodu pokarmowego. Twierdzi się, że uszkodzenia w obrębie błony śluzowej, spowodowane infekcją tym drobnoustrojem, ułatwiają przenikanie alergenów pokarmowych przez nabłonek [3]. Ponadto udowodniono, że H. pylori ma zdolność do indukowania migracji komórek kwasochłonnych, stanowiących istotny element alergicznego nacieku zapalnego, do tkanek przewodu pokarmowego [4].
Cel pracy
Celem badania było określenie częstości występowania infekcji H. pylori oraz cytotoksycznych szczepów H. pylori z obecnością genów vacA i cagA u pacjentów z czynną chorobą wrzodową i alergią pokarmową w porównaniu z grupą pacjentów z czynną chorobą wrzodową bez alergii pokarmowej.
Materiał i metody
Do badania ogółem zakwalifikowano 40 pacjentów – 18 kobiet i 22 mężczyzn w wieku 22–72 lat (średnia wieku 41 lat) – z rozpoznaną chorobą wrzodową żołądka i/lub dwunastnicy, zgłaszających dolegliwości dyspeptyczne i/lub bólowe brzucha. Podczas badania zebrano informacje dotyczące przyjmowania leków i palenia tytoniu. Z badania wyłączono chorych przyjmujących leki steroidowe o działaniu ogólnoustrojowym, a także tych, u których przeprowadzano w przeszłości eradykację H. pylori.
Grupę badaną stanowiło 21 pacjentów – 10 kobiet i 11 mężczyzn w wieku 22–68 lat (średnia wieku 41 lat) – z aktywną postacią choroby wrzodowej i z wcześniej rozpoznaną alergią pokarmową, potwierdzoną podwójnie ślepą, kontrolowaną placebo próbą prowokacji alergenem (DBPCFC) lub testem prowokacji endoskopowej uczulającym alergenem, dodatnimi testami skórnymi PRICK z uczulającymi alergenami pokarmowymi, podwyższonymi poziomami swoistych przeciwciał klasy IgE dla uczulających alergenów, a także całkowitych poziomów przeciwciał klasy IgE przy wykluczeniu infestracji pasożytniczych.
Grupa porównawcza składała się z 19 chorych – 8 kobiet i 11 mężczyzn w wieku 28–72 lat (średnia wieku 42 lata) – z aktywną postacią choroby wrzodowej, u których nie stwierdzano cech choroby alergicznej.
Wszystkim pacjentom wykonano badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, podczas którego pobrano bioptaty błony śluzowej z okolicy antralnej żołądka.
Stopień kolonizacji błony śluzowej żołądka bakteriami H. pylori oceniano na podstawie badania mikroskopowego bioptatów barwionych metodą Giemzy, oglądanych w mikroskopie świetlnym przy powiększeniu 40×, wykonanego w Katedrze i Zakładzie Patomorfologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ocenę przeprowadzano zgodnie z kryteriami z Sydney, z modyfikacją z Houston, gdzie brak kolonizacji H. pylori zapisywano jako (–), obecność do 10 bakterii w polu widzenia (+), do 100 bakterii (++) i powyżej 100 (+++).
Wszystkim biorącym udział w badaniu wykonano oznaczenia obecności genów vacA i cagA H. pylori w bioptatach błony śluzowej żołądka. Badania genetyczne wykonano w Pracowni Serohematologii Zakładu Medycyny Sądowej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Oznaczenia wykonano metodą polimerazowej reakcji łańcuchowej (PCR), przy użyciu komercyjnego zestawu do oznaczeń genów vacA i cagA H. pylori firmy DNA-Gdańsk, zgodnie z procedurą dostarczoną przez producenta.
Wyniki
Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego w grupie badanej wykazało obecność wrzodu żołądka u 3 (14,2%) osób, a wrzodu dwunastnicy u 18 (85,8%). Ośmiu pacjentów (38,1%) paliło tytoń. Żaden z badanych chorych w tej grupie nie przyjmował niesteroidowych leków przeciwzapalnych – NLPZ (tab. I).
W grupie porównawczej obecność wrzodu żołądka stwierdzono u 2 (10,5%) badanych, a wrzód dwunastnicy występował u pozostałych 17 (89,5%). Dodatni wywiad w kierunku palenia tytoniu miało 8 (42,1%) pacjentów i podobnie jak w grupie badanej żaden z nich nie przyjmował NLPZ (tab. II).
Kolonizację H. pylori stwierdzono u 13 (61,9%) spośród 21 pacjentów z grupy badanej i u 16 (84,2%) z grupy porównawczej. Geny cytotoksyczności vacA i cagA występowały jednocześnie w tych samych szczepach H. pylori wyizolowanych od poszczególnych chorych. W grupie badanej stwierdzono je u 4 (30,7%) spośród 13 pacjentów, u których była obecna kolonizacja H. pylori, natomiast w grupie porównawczej u 5 (31,3%) spośród 16 pacjentów, u których zaobserwowano kolonizację H. pylori.
Omówienie
Szacuje się, że częstość występowania infekcji H. pylori w populacji polskiej mieści się w granicach 40–60% [5]. W badaniu infekcję tą bakterią obserwowano u 61,9% pacjentów z aktywną postacią choroby wrzodowej i alergią pokarmową, natomiast aż u 84,2% chorych z aktywną postacią choroby wrzodowej bez cech alergii na pokarmy. Na uwagę zasługuje fakt znaczącej różnicy procentowej między tymi grupami, z istotnie mniejszą częstością infekcji w grupie pacjentów z alergią pokarmową. Częstość występowania idiopatycznych przypadków choroby wrzodowej kształtowała się na poziomie 4–30% [6, 7].
Szczepy H. pylori z obecnością genów vacA i cagA charakteryzują się większą cytotoksycznością niż szczepy pozbawione tych genów. Uważa się, że predysponują one bardziej do rozwoju przewlekłego zapalenia błony śluzowej i choroby wrzodowej [8]. Uszkodzenia bariery śluzówkowej spowodowane infekcją H. pylori, a szczególnie szczepami cytotoksycznymi, mogą być czynnikiem ułatwiającym rozwój alergii pokarmowej u osób z atopią. Z drugiej strony, zmiany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego indukowane procesami alergicznymi [9] sprzyjają kolonizacji H. pylori.
W opinii niektórych autorów na procesy alergiczne, przebiegające w strukturach przewodu pokarmowego, może wpływać infekcja H. pylori i odwrotnie [8, 10]. Interesujące jest również to, czy ten wpływ ma działanie synergistyczne. Jeśli tak, to zmiany zapalne, spowodowane infekcją szczepami niecytotoksycznymi H. pylori, bez obecności genów vacA i cagA, nakładające się na zapalenie spowodowane procesami alergicznymi przewodu pokarmowego, mogłoby być wystarczające do rozwoju choroby wrzodowej. Można zatem przypuszczać, że u chorych z nadwrażliwością alergiczną na pokarmy i chorobą wrzodową szczepy cytotoksyczne będą występowały rzadziej niż u pacjentów bez alergii pokarmowej. Jednak w toku badań stwierdzono, że odsetek szczepów cytotoksycznych H. pylori nie różnił się istotnie między badanymi grupami. Częstość występowania cytotoksycznych szczepów H. pylori w obu grupach wynosiła odpowiednio 30,7% w grupie pacjentów z alergią pokarmową i 31,2% bez alergii na pokarmy. Zwraca uwagę fakt, że zawsze obecności genu vacA towarzyszyła obecność genu cagA zarówno w grupie pacjentów z alergią pokarmową, jak i w grupie pacjentów bez alergii na pokarmy.
Wyniki badań, w których wykazano mniejszą częstość występowania infekcji H. pylori, a także podobną częstość występowania szczepów cytotoksycznych u chorych z chorobą wrzodową i nadwrażliwością na pokarmy typu alergicznego, wskazują na potrzebę przeprowadzenia dalszych badań w większej grupie chorych.
Wnioski
Częstość występowania cytotoksycznych szczepów H. pylori z obecnością genów vacA i cagA nie różni się istotnie między grupą pacjentów z czynną chorobą wrzodową i alergią pokarmową a grupą z czynną chorobą wrzodową, u których nie stwierdza się cech alergii na pokarmy.
Piśmiennictwo
1. Linneberg A, Ostergaard C, Tvede M i wsp. IgG antibodies against microorganisms and atopic disease in Danish adults: the Copenhagen Allergy Study. J Allergy Clin Immunol 2003; 111: 847-53.
2. Bischoff S, Crowe SE. Gastrointestinal food allergy: new insights into pathophysiology and clinical perspectives. Gastroeterology 2005; 128: 1089-113.
3. Matysiak-Budnik T, Heyman M, Megraud F. Gastric permeability and Helicobacter pylori. Gastroenterol Pol 2003; 10: 305-16.
4. McGovern TW, Talley NJ, Kephart GM i wsp. Eosinophil infiltration and degranulation in Helicobacter pylori – associated chronic gastritis. Dig Dis Sci 1991; 36: 435-40.
5. Dzieniszewski J, Jarosz M i Grupa Robocza PTG. Postępowanie w zakażeniach Helicobacter pylori (rok 2004). Wytyczne opracowane przez Grupę Roboczą Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii. Gastroenterol Pol 2004; 11: 41-8.
6. Chan HL, Wu JC, Chan FK i wsp. Is non-Helicobacter pylori, non-NSAID peptic ulcer a common cause of upper GI bleeding? A prospective study of 977 patients. Gastointest Endosc 2001; 53: 438-42.
7. Shubert M, McGuire VA, DeWitt JM, Taylor CA. Prospective evaluation of the prevalence of Helicobacter pylori in duodenal and gastric ulcers: is its role overstated? Gastroenterology 1999; 116: A305.
8. Israel DA, Peek RM. Pathogenesis of Helicobacter pylori – induced gastric inflammation. Aliment Pharmacol Ther 2001; 15: 1271-90.
9. Bartuzi Z. Rola czynnika alergicznego w etiopatogenezie przewlekłych zapaleń żołądka. Rozprawa habilitacyjna. Akademia Medyczna w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2000.
10. Maciorkowska E, Kaczmarski M. Alergia i Helicobacter pylori. Pediat Współcz Gastroenterologia Hepatologia i Żywienie Dziecka 2002; 4: 303-8.
