Czynniki warunkujące picie alkoholu wśród podopiecznych młodzieżowych ośrodków socjoterapeutycznych i wychowawczych

Wprowadzenie
Dotychczasowe badania pozwoliły zidentyfikować wiele czynników warunkujących picie alkoholu przez młodzież z populacji generalnej. Mniej natomiast wiadomo o czynnikach ryzyka i czynnikach chroniących młodzież szczególnie zagrożoną. W szczególności brakuje badań z udziałem młodzieży objętej edukacją specjalną w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii (MOS) i młodzieżowych ośrodkach wychowawczych (MOW). Celem badań była identyfikacja psychospołecznych i behawioralnych czynników warunkujących częstość picia, nadużywanie alkoholu oraz problemy związane z piciem wśród młodzieży szczególnie zagrożonej.

Materiał i metody
Badania przeprowadzono na losowej próbie podopiecznych ośrodków w wieku 12–19 lat (n = 1730). Analizowane czynniki dotyczyły trzech obszarów: 1) charakterystyki indywidualnej, socjologicznej i psychologicznej, 2) wpływów społecznych, rówieśniczych i rodzinnych, 3) aktywności w czasie wolnym.

Wyniki
Najsilniejszym czynnikiem warunkującym spożywanie alkoholu, upijanie się oraz problemy wynikające z picia były subiektywne normy sprzyjające używaniu substancji psychoaktywnych. Spośród czynników indywidualnych istotne znaczenie miało poszukiwanie wrażeń, przebyta próba samobójcza, a także w niektórych modelach – impulsywność i niska samokontrola. Znaczącą rolę wśród czynników ryzyka odgrywały również następujące aspekty środowiska społecznego: pozytywne relacje z rówieśnikami, spostrzegane używanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych przez bliskich kolegów oraz rozpowszechnienie problemów alkoholowych wśród znajomych dorosłych. Natomiast monitorowanie przez rodziców czasu wolnego nastolatka okazało się czynnikiem chroniącym. Niektóre aspekty spędzania czasu wolnego miały ograniczone znaczenie i były istotne tylko w modelu wyjaśniającym częstość picia.

Omówienie
Na szczególną uwagę zasługuje związek pomiędzy doświadczeniem próby samobójczej a większym zaangażowaniem w picie alkoholu. Zaskakujący jest brak istotnego znaczenia wsparcia rodziców jako czynnika chroniącego przed nadmiernym piciem.

Wnioski
Działania profilaktyczne wśród podopiecznych ośrodków powinny być ukierunkowane na możliwe do modyfikacji czynniki: kształtowanie subiektywnych norm przeciwnych piciu alkoholu i używaniu innych substancji psychoaktywnych, rozwijanie umiejętności samokontroli, oferowanie młodzieży dopasowanych do ich potrzeb zorganizowanych zajęć w czasie wolnym, działania zapobiegające próbom samobójczym i wzmacniające zdrowie psychiczne podopiecznych MOS i MOW.



Introduction
We have extensive knowledge of the many factors related to young people’s alcohol consumption in the general population. However, less is known about risk and protective factors among at-risk youth attending special education centres, i.e. youth sociotherapy centres (MOS) and youth correctional centres (MOW). The study aim was to identify the psychosocial and behavioural factors determining the frequency of drinking, alcohol abuse, or alcohol-related problems among adolescents at particular risk.

Material and methods
Data were collected from a random sample of 12-19-year-old students of special education centres (n = 1730). The analysed factors concerned three areas: 1) individual, sociological and psychological characteristics, 2) social, peer and family influences, 3) free-time activities.

Results
The strongest determinant of alcohol consumption, getting drunk and alcohol-related problems were subjective norms conducive to substance use. Among individual factors, sensation seeking, experience of suicide attempt and in some models impulsiveness and low self-control were significant. The social environment also played a role among risk factors, i.e. positive relationships with peers, perceived use of psychoactive substances by close peers and alcohol problems among non-familial adults. On the other hand, parental monitoring of a teenager’s free time proved to be a protective factor. Some leisure time activities had a limited role and were significant in the model explaining only the frequency of drinking.

Discussion
Particularly noteworthy is the relationship between the experience of suicide attempt and deeper involvement in drinking. It is surprising that there is no significant importance of parental support as a protective factor in excessive drinking.

Conclusions
Preventive actions addressed to students of special education centres should be focused on modifiable factors like subjective norms, self-control skills, attractive organised leisure time activities, prevention of suicide attempts and strengthening students’ mental health.