Dane epidemiologiczne narzędziem w zarządzaniu ochroną zdrowia

Dane epidemiologiczne narzędziem w zarządzaniu ochroną zdrowia




Decyzje podejmowane w ochronie zdrowia, podobnie jak i w innych dziedzinach, powinny być podejmowane na podstawie wnikliwych analiz. Informacji o wielu zjawiskach dostarczają nam systemy statystyczno-sprawozdawcze. W Polsce w chwili obecnej funkcjonuje kilka równoległych systemów statystycznych, badających sektor ochrony zdrowia. Do podstawowych instytucji zajmujących się obserwacją sektora ochrony zdrowia, a w związku z tym prowadzących odpowiednie systemy należą: Główny Urząd Statystyczny, realizujący zadania z zakresu statystyki publicznej, instytuty resortowe ministra zdrowia, prowadzące badania w określonych dziedzinach medycyny (w tym Państwowy Zakład Higieny) oraz Narodowy Fundusz Zdrowia, a do 2003 r. kasy chorych, analizujące poziom realizacji świadczeń zakontraktowanych przez poszczególne oddziały działające na terenie województw.



Praca ta jest próbą pokazania możliwości wykorzystania dostępnych w Polsce danych epidemiologicznych, dotyczących lecznictwa szpitalnego oraz oceną wiarygodności danych poprzez porównanie poszczególnych zbiorów oceniających te same zjawiska.
Jednym z podstawowych zagadnień, jakie poddawane są szczegółowej analizie w ocenie sektora ochrony zdrowia jest opieka szpitalna. Wynika to w dużej mierze z ogromnej kosztochłonności tej formy realizacji opieki nad pacjentem oraz z dużej dostępności do danych. Informacje na temat hospitalizacji poszczególnych ubezpieczonych gromadzone są przez różne instytucje. Do podstawowych należy Państwowy Zakład Higieny, gromadzący w imieniu ministra zdrowia sprawozdania MZ Szp. 11, pochodzące z statystyki publicznej. Pobyt każdego hospitalizowanego w szpitalu powinien zostać zakończony wypełnieniem i przekazaniem informacji o przeprowadzonym leczeniu szpitalnym. Na podstawie danych zawartych w tym sprawozdaniu można uzyskać informacje o przyczynie hospitalizacji, długości pobytu, zastosowanych procedurach terapeutycznych oraz dane, dotyczące leczonego, takie jak wiek, płeć, miejsce zamieszkania.
Podobny zakres danych gromadzony jest w oddziałach wojewódzkich Narodowego Funduszu Zdrowia, a wcześniej w kasach chorych. Instytucje te gromadzą dane związane z realizacją kontraktów zawartych z poszczególnymi świadczeniodawcami. Z zakresu lecznictwa stacjonarnego są to, podobnie jak w statystyce publicznej, dane dotyczące przyczyny leczenia, długości pobytu, wykonanych procedur, oraz dotyczące leczonego i jego miejsca zamieszkania. Ponieważ dane te są podstawą rozliczeń finansowych, zawierają również informacje o wysokości środków finansowych refundowanych przez płatnika na rzecz leczenia wskazanego ubezpieczonego.
Dzięki istnieniu tych dwóch systemów równolegle zbierających podobne dane można dokonać porównania pomiędzy poszczególnymi zbiorami i oszacować wiarygodność posiadanych danych. W tym przypadku, gdy zbiory danych oceniają to samo zjawisko i różnią się w minimalnym stopniu źródłem pochodzenia danych, zbieżność zbiorów dotyczących hospitalizacji powinna być bardzo wysoka. Porównanie zbiorów umożliwia więc ocenę wiarygodności danych, a w związku z tym wskazuje na ich potencjalne możliwości wykorzystania. Tylko bowiem wiarygodne dane mogą być podstawą podejmowania decyzji i zarządzania ochroną zdrowia.
Chcąc zweryfikować wiarygodność danych pochodzących z byłych kas chorych oraz z systemu statystyki publicznej, dokonano porównania dostępnych informacji o hospitalizacjach w wybranym województwie, którego wyniki z uwagi na wymogi redakcyjne prezentujemy w niewielkim fragmencie.
Na podstawie dokonanych porównań można stwierdzić, że w dużym zakresie analizowane zbiory danych są zbliżone. Ze względu na nieco inny zakres podmiotów zobowiązanych do składania poszczególnych sprawozdań mogą wystąpić niewielkie różnice. W przypadku bowiem systemu statystyki publicznej mam do czynienia z analizą dotyczącą publicznych szpitali ogólnych funkcjonujących na terenie Polski, natomiast w przypadku danych kas chorych źródłem informacji są szpitale, posiadające kontrakt na realizację określonych świadczeń.
Porównanie danych dla wybranego województwa w podziale na główne grupy schorzeń prezentuje ryc. 1.
Na podstawie wykresu na ryc. 1. można stwierdzić, że w niektórych grupach schorzeń liczba hospitalizacji jest bardzo zbliżona. Ale w niektórych grupach, jak np. urazy, zatrucia i inne określone skutki czy choroby układu trawiennego istnieje dość duża rozbieżność w liczbie hospitalizacji.
Dokonując bardziej szczegółowych analiz dotyczących hospitalizacji na poziomie samej grupy można wychwycić określone schorzenia, w których zauważa się znaczną rozbieżność w liczbie hospitalizacji. Przykładem może być porównanie częstości hospitalizacji z powodu schorzeń okulistycznych. Na podstawie poniższego wykresu można stwierdzić, ze podobne jednostki chorobowe wchodzą w skład najczęściej hospitalizowanych schorzeń, niezależnie od systemu, z którego pochodzą dane. Niemniej przy takim stopniu szczegółowości analizy widzimy dość znaczne różnice w liczbie hospitalizacji z powodu poszczególnych jednostek chorobowych (ryc. 2.).
Prowadząc jednak taką samą analizę dla liczby hospitalizacji z powodu określonych schorzeń nowotworowych, zauważa się zaledwie minimalną rozbieżność w obu ocenianych zbiorach. Świadczy to o dużej wiarygodności tych danych i przemawia za możliwością wykorzystania ich przy podejmowaniu określonych decyzji, np. w przypadku analizowanego województwa najczęstszym nowotworem, z powodu którego dochodzi do hospitalizacji, jest nowotwór złośliwy oskrzela i płuc, co wyraźnie wskazuje na potrzebę podjęcia działań w zakresie profilaktyki, zwalczania i wczesnego diagnozowania tego schorzenia (ryc. 3.).
Dane o przyczynach hospitalizacji mogą być również przydatne przy określaniu priorytetów i wyborze określonych kierunków działań, np. analiza przyczyn hospitalizacji z powodu schorzeń nowotworowych pozwala zauważyć, że zaledwie 15 typów nowotworów odpowiada za 55 proc. wszystkich hospitalizacji, w których za główną przyczynę leczenia podano chorobę nowotworową. Pozwala to w przyszłości ukierunkować główne wysiłki na zapobieganie tym właśnie wybranym schorzeniom, wykorzystując dostępne ograniczone środki w najlepszy możliwy sposób (ryc. 4.).
Podobne wnioski można wyciągnąć, analizując dane dotyczące urazów. Na podstawie danych o pacjentach hospitalizowanych i przyczynach ich leczenia możemy wskazać grupę 10 schorzeń, które odpowiadają za blisko 50 proc. hospitalizacji spowodowanych różnego rodzaju urazami (ryc. 5.).
Jak widać z przytoczonych przykładów rzetelne, aktualne i kompleksowe dane epidemiologiczne mogą stać się podstawą do określenia potrzeb zdrowotnych danej społeczności i przyczynić się do właściwego wykorzystania posiadanych w ograniczonym zakresie dóbr, np. umożliwiają właściwe alokowanie środków finansowych w działania odpowiedzialne w dużym stopniu za stan zdrowia społeczeństwa.
Warunkiem jednak wykorzystania danych i opracowanych na ich podstawie analiz jest duża wiarygodność uzyskiwanych wyników. Jest to możliwe w sytuacji, gdy systemy sprawozdawcze, którymi dysponujemy spełniają następujące założenia:
- dostarczają niezbędnych danych,
- zakres danych jest dostosowany do potrzeb,
- dane są aktualne, kompletne, pełne i wiarygodne,
- dane mają charakter danych powtarzalnych i umożliwiają ocenę zjawiska w czasie.



Opracowanie powstało na podstawie danych zebranych przez Urząd Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych oraz na podstawie danych Państwowego Zakładu Higieny.



Michał Kamiński – z-ca dyrektora
Departamentu Ubezpieczenia Zdrowotnego w Ministerstwie Zdrowia



Katarzyna Paczek – specjalista w zakresie ochrony zdrowia oraz medycznych
systemów informacyjnych



Paweł Goryński – kierownik Zakładu
Statystyki Medycznej w Państwowym Zakładzie Higieny