Dermatologiczne objawy uboczne w przebiegu chemioterapii i celowanej terapii przeciwnowotworowej

Chemioterapeutyki i leki stosowane w celowanej terapii przeciwnowotworowej powodują często niepożądane objawy uboczne w obrębie skóry, które zwykle mają charakter toksyczny (stopień toksyczności od 1. do 4.). Pierwszą grupą leków, które wywołują objawy ze strony skóry, są inhibitory receptora naskórkowego czynnika wzrostu (ang. epidermal growth factor receptor – EGFR). Powodują one różnorodne zmiany skórne (zespół PRIDE), wśród których główne miejsce zajmuje trądzikopodobna osutka grudkowo-krostkowa występująca u 44–74% leczonych. Innym lekiem działającym toksycznie na skórę jest inhibitor CTLA4 (ang. cytotoxic T lymphocyte-associated antigen 4), np. ipilimumab, stosowany w przerzutowym czerniaku. Najczęstszym powikłaniem dermatologicznym, stwierdzanym u 40–64% leczonych, jest uogólniona osutka plamisto-grudkowa, której towarzyszą świąd i suchość skóry, natomiast w niektórych przypadkach obserwuje się również vitiligo. Wprowadzone do leczenia zaawansowanego czerniaka inhibitory BRAF oraz inhibitory MEK powodują także osutki skórne, a ponadto inhibitory BRAF poprzez wpływ na proliferację keratynocytów wywołują całe spektrum zmian przerostowych – od zmian łagodnych i rozrostów rzekomonowotworowych (keratoacanthoma) do raków kolczystokomórkowych. Stosowany w terapii raka podstawnokomórkowego inhibitor szlaku hedgehog (wismodegib) powoduje najczęściej odwracalne łysienie oraz trwałe zaburzenia smaku, ale może być również przyczyną rozwoju keratoacanthoma i raków kolczystokomórkowych. Jednym z częstszych powikłań dermatologicznych chemioterapii i terapii celowanej są zmiany toksyczne w obrębie dłoni i stóp (ang. hand-foot skin reaction – HFSR), które we wczesnym okresie manifestują się objawami neurologicznymi (zaburzenia czucia, parestezje), natomiast objawy skórne (zmiany rumieniowo-obrzękowe, pęcherze, ogniska hiperkeratozy) występują później. Leki przeciwnowotworowe mogą być także przyczyną ciężkich chorób skóry, takich jak zespół Stevensa-Johnsona (ang. Stevens-Johnson syndrome – SJS), toksyczna nekroliza naskórka (ang. toxic epidermal necrolysis – TEN) lub zespół DRESS (ang. drug rash with eosinophilia and systemic symptoms), których przebieg i rokowanie mogą być niepomyślne. Objawy uboczne, które obserwuje się po lekach przeciwnowotworowych, mogą dotyczyć również przydatków skóry, tj. paznokci i włosów. Zmiany toksyczne paznokci objawiają się opóźnieniem ich wzrostu, ścieńczeniem płytek lub onycholizą, natomiast zmiany we włosach polegają na zaburzeniach ich wzrostu i nieprawidłowościach struktury. Leczenie tych różnych powikłań polekowych zależy od stopnia nasilenia zmian. W części przypadków wystarcza właściwe postępowanie pielęgnacyjne, w innych konieczne jest wprowadzenie leczenia ogólnego i ewentualna modyfikacja terapii choroby podstawowej, natomiast u części chorych niezbędne jest przerwanie leczenia przeciwnowotworowego. Należy pamiętać, że w przypadku bardzo ciężkich powikłań (SJS, TEN, zespół DRESS) nie można podawać ponownie leków, które je wywołały.

Chemotherapeutic agents and drugs used for targeted tumor therapy often cause undesirable side effects of the skin which typically are toxic cutaneous reactions (toxicity grade 1 to 4). The first group of drugs that cause toxicities affecting the skin are inhibitors of epidermal growth factor receptor (EGFR). They cause a variety of skin changes (PRIDE syndrome), which are mainly manifested by papulopustular rash, also referred to as acneiform rash, occurring in 44–74% of patients. Another drug which causes cutaneous toxicities is inhibitor of CTLA4 (cytotoxic T lymphocyte-associated protein 4), which is represented by ipilimumab, used in the treatment of metastatic melanoma. The most common dermatological adverse event, observed in 40–64% of patients receiving ipilimumab, is generalized maculopapular rash with pruritus and dry skin, and in some cases vitiligo is also observed. BRAF and MEK inhibitors introduced for the treatment of advanced melanoma also cause skin rashes. BRAF inhibitors also affecting the proliferation of keratinocytes stimulate hypertrophic changes and cause the whole spectrum of lesions from benign and keratoacanthoma to squamous cell carcinoma. A hedgehog pathway inhibitor (vismodegib) is used for the treatment of metastatic basal cell carcinoma. The most common adverse events it causes are reversible alopecia and dysgeusia, but it can also cause the development of keratoacanthoma and squamous cell carcinoma. Among the most common side effects of chemotherapy and targeted therapy are toxic changes within the hands and feet (hand-foot skin reaction – HFSR) that early manifest as a neurological symptoms (numbness, paresthesia), and skin symptoms (erythematous swelling changes, blisters, hyperkeratosis) occur later. Anti-cancer drugs can also cause serious skin diseases such as Stevens-Johnson syndrome (SJS), toxic epidermal necrolysis (TEN) and DRESS (drug rash with eosinophilia and systemic symptoms), whose course and prognosis may be unfavorable. Side effects that are observed after treatment with anti-cancer drugs can also affect the skin appendages, i.e. nails and hair. Nail changes manifest as a delay in their growth, thinning or onycholysis, whereas hair changes appear as decreased growth and structure abnormalities. The treatment of these various drug-induced complications depends on the severity of symptoms. In some cases ordinary care is sufficient, while others need to start systemic treatment, with eventual modification of therapy of the primary disease. In some patients it is necessary to interrupt the treatment of cancer. Note that in the case of very severe complications (SJS, TEN, DRESS), drugs that caused them can not be re-administered.