Determinanty jakości życia chorych po amputacji kończyny dolnej w przebiegu miażdżycy oraz cukrzycy typu 2

Wstęp

Jakość życia manifestuje się jako subiektywne zadowolenie z różnych sfer życia: rodziny, przyjaciół, zdrowia, możliwości wykonywania czynności dnia codziennego i podejmowania pracy, warunków bytowych i standardu życia w obrębie danej wspólnoty oraz dostępu do rekreacji i dóbr kultury [1, 2]. Ponadto składają się na nią satysfakcja i poczucie szczęścia oraz ocena własnej sytuacji życiowej uwzględniająca przyjętą hierarchię potrzeb i wartości oraz różnicę pomiędzy sytuacją realną a oczekiwaną [3].
Odzwierciedleniem skuteczności prowadzonej terapii pacjentów z cukrzycą czy miażdżycą jest poprawa ich zadowolenia z życia. Choroby cywilizacyjne mają niebagatelny wpływ na poczucie satysfakcji we wszystkich jego aspektach. Wraz z postępem choroby zwiększają się deficyty, można zauważyć znaczące obniżenie nastroju, frustrację, zniechęcenie i złość. Z uwagi na nieustanne ograniczenia zmniejsza się ilość kontaktów społecznych. Cukrzyca wpływa na swobodę odżywiania się, aktywność fizyczną, plany na przyszłość, życie seksualne, pewność siebie, chęć działania oraz na sytuację mieszkaniową, finansową i życie towarzyskie. Gdy choroba jest w zaawansowanym stadium, na jakość życia rzutują nie tylko ograniczenia związane z żywieniem czy z przyjmowaniem leków [4, 5]. Nasilają się dolegliwości oraz dochodzi do powikłań: mikroangiopatii, makroangiopatii i stopy cukrzycowej [6–8]. Równie uciążliwe są objawy miażdżycy, a pogarszanie się stanu zdrowia jest uzależnione od stopnia zaawansowania niedokrwienia. Wraz z rozwojem choroby skraca się dystans chromania przestankowego, pojawia się ból spoczynkowy, nasilają dolegliwości bólowe oraz zmniejsza się sprawność funkcjonalna w zakresie czynności dnia codziennego, przez co znacząco obniża się jakość życia pacjentów [9].
Istotne znaczenie ma diagnoza społecznego funkcjonowania chorych, ich stan emocjonalny oraz gotowość otoczenia do udzielania chorym wsparcia. Efekt działań terapeutycznych zależy także od wieku chorego, czasu trwania choroby i chorób współistniejących [10]. Ostatecznym skutkiem zarówno cukrzycy, jak i miażdżycy jest amputacja. Decyzja o takim sposobie leczenia oraz wybór poziomu odjęcia kończyny zależy od możliwości gojenia kikuta, odpowiedzi na rehabilitację oraz przewidywanej poprawy jakości życia [11]. Jako zabieg destrukcyjny, pozbawiający człowieka sprawności i możliwości lokomocyjnych, amputacja wiąże się z koniecznością przeorganizowania życia, zmiany pracy bądź całkowitej rezygnacji z życia zawodowego i dotychczas pełnionych ról społecznych, a niejednokrotnie korzystania z szeroko pojętego wsparcia społecznego [12, 13].

Cel pracy

Celem pracy jest ocena wybranych aspektów jakości życia chorych po amputacji kończyny dolnej w przebiegu miażdżycy oraz cukrzycy typu 2.

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w Szpitalu Wojewódzkim w Bielsku-Białej na oddziale chorób wewnętrznych i diabetologii oraz chirurgii ogólnej i naczyniowej, w Zespole Zakładów Opieki Zdrowotnej w Żywcu na oddziale chirurgii ogólnej, oddziale rehabilitacji oraz w poradni chirurgicznej na zasadach całkowitej dobrowolności i z zachowaniem reguł poufności oraz ochrony danych pacjentów.
Zastosowano metodę sondażu diagnostycznego, wykorzystując kwestionariusz The World Health Organization Quality of Life – BREF – kwestionariusz skróconej wersji ankiety oceniającej jakość życia (WHOQOL-BREF) w adaptacji Wołowickiej i Jaracz. Kwestionariusz zawiera 26 pytań analizujących cztery dziedziny życia: fizyczną, psychologiczną, społeczną i środowiskową.
Dziedzina fizyczna ocenia możliwości wykonywania podstawowych czynności, uwzględniając zakres sprawności chorego. Dziedzina psychologiczna analizuje stan psychiczny i emocjonalny. Dziedzina społeczna bada zadowolenie z relacji międzyludzkich pomiędzy środowiskiem zewnętrznym a chorym. Dziedzina środowiskowa weryfikuje stopień przystosowania otoczenia zewnętrznego do potrzeb chorego. Pierwsze dwa pytania rozpatrywane są oddzielnie. Pierwsze pytanie dotyczy indywidualnej ogólnej percepcji jakości życia, a drugie indywidualnej percepcji własnego zdrowia. Punktacja zawiera się w przedziale od 1 do 5 i ma kierunek pozytywny – im większa liczba punktów, tym lepsza jakość życia. Do zebrania danych socjodemograficznych oraz dotyczących sytuacji klinicznej przygotowano kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji.

Analiza statystyczna

Wyniki badań poddano analizie statystycznej, wykorzystując pakiet statystyczny Statistica PL 13.3. Na pierwszym etapie oceny statystycznej dla cech wyrażonych w skali przedziałowej wyznaczono średnią i odchylenie standardowe. W obliczeniach statystycznych wykorzystano test niezależności χ2 oraz χ2 z poprawką Yatesa. Za poziom istotności przyjęto p < 0,05.

Charakterystyka badanej grupy

W badaniach wzięło udział 52 respondentów w wieku od 51 do 80 lat, z czego 63,46% stanowili mężczyźni, natomiast 36,54% kobiety. W związku małżeńskim było 51,92% respondentów. Największa grupa badanych (34,62%) miała wykształcenie średnie, wykształcenie wyższe deklarowało 19,23%, natomiast zawodowe i podstawowe po 23,08%. Spośród ankietowanych największą grupę stanowili emeryci (36,54%) i renciści (32,69%). Czynnych zawodowo było 25% badanych. Główną przyczyną amputacji było niedokrwienie miażdżycowe z współwystępującą cukrzycą typu 2 (69,23%), 15,38% stanowili chorzy tylko na miażdżycę kończyn dolnych, a 13,46% pacjenci wyłącznie z cukrzycą. Najczęściej (51,92%) amputacja była wykonywana na poziomie uda, w 34,61% przypadków była to amputacja stopy, natomiast najrzadziej (13,46%) amputację przeprowadzono na poziomie podudzia. U największej liczby chorych (40,38%) od amputacji upłynął ponad rok, przedział czasowy 6–12 miesięcy wskazało 11,54% pacjentów, 1–6 miesięcy 25% respondentów, a w przypadku 23,08% osób od amputacji upłynął mniej niż miesiąc.

Wyniki

Analizując jakość życia chorych, wykazano, że 30,77% respondentów zadeklarowało zadowolenie z jakości życia. Tyle samo osób wskazało neutralną odpowiedź, twierdząc, że ich jakość życia nie jest ani dobra, ani zła. Z jakości życia nie było zadowolonych 25% chorych , a 11,54% osób twierdziło, że ich jakość życia była bardzo zła.
Rozpatrując wpływ poziomu amputacji na jakość życia chorych, wskazano istotną zależność (p = 0,00594). Pacjenci po amputacji w obrębie uda byli mniej zadowoleni niż osoby, u których została ona wykonana w obrębie stopy. Nie potwierdzono natomiast zależności pomiędzy przyczyną i czasem od wykonania amputacji a jakością życia chorych (tab. 1).
Nie dowiedziono również zależności pomiędzy zmiennymi demograficznymi, takimi jak płeć, miejsce zamieszkania, wiek, wykształcenie oraz stan cywilny, a jakością życia chorych, natomiast stwierdzono istotną zależność (p = 0,00648) pomiędzy źródłem utrzymania a jakością życia badanych. Chorzy pracujący zawodowo określali jakość życia w większości jako dobrą, zaś utrzymujący się z renty oraz emerytury wybierali głównie odpowiedź ani dobra, ani zła bądź zła.
Dolegliwości bólowe towarzyszące chorobie miały istotny wpływ na postrzeganie przez respondentów jakości życia (p = 0,01070). Osoby, które odczuwały duże natężenie bólu w obrębie kikuta, określały jakość życia jako ani dobra, ani zła, znacząca część badanych odpowiedziała, że ich jakość życia była zła. Badani z nieznacznymi dolegliwościami bólowymi oceniali jakość życia jako dobrą (tab. 2).
Domeny składające się na jakość życia chorego – fizyczna, psychologiczna, społeczna i środowiskowa – zostały ocenione przez pacjentów na podobnym poziomie, przy czym najwyżej oceniono dziedzina środowiskową, a najniżej dziedzinę fizyczną (tab. 3).
W dziedzinie fizycznej uwagę zwraca zależność pomiędzy sprawnością fizyczną a potrzebami życia codziennego. Ponad połowa badanych odczuwała dolegliwości bólowe w średnim (34,62%) i w dużym natężeniu (30,77%). Chorzy wymagali pomocy medycznej związanej z uśmierzaniem bólu, powikłaniami w gojeniu się kikuta oraz chorobami współistniejącymi w średnim (26,92%), dużym (25,00%) i bardzo dużym stopniu (23,08%). Badani deklarowali niski (30,77%) oraz umiarkowany (28,85%) zasób energii życiowej w stosunku do zapotrzebowania. Chorzy nie odnajdywali się w swojej sytuacji życiowej (46,15%). Długość i jakość snu oceniano na zadowalającym (36,54%) bądź średnim poziomie (34,62%). Pacjenci w większości byli niezadowoleni (40,38%) lub bardzo niezadowoleni (23,08%) ze swojej zdolności do pracy. Wydolność w życiu codziennym była podobnie oceniana: 30,77% badanych była niezadowolona ze swoich możliwości podejmowania czynności dnia codziennego, a 28,85% odpowiedziała, że nie jest ani zadowolona, ani niezadowolona (tab. 4).
Oceniając dziedzinę społeczną i psychologiczną, wykazano, że badani byli zadowoleni z relacji międzyludzkich (48,08%). Niezadowolenie deklarowało 23,08% osób, a najmniej było bardzo niezadowolonych (3,85%). Chorzy w większości mogli liczyć na duże wsparcie ze strony przyjaciół. Badani byli bardzo niezadowoleni ze swojego życia intymnego (57,69%), tylko nieliczna grupa była bardzo zadowolona (7,69%). Chorzy w średnim stopniu (38,46%) ocenili poczucie sensu życia. Ponad połowa z nich deklarowała odczuwanie radości, a 3,85% respondentów wskazało na całkowity jej brak. Badani dość dobrze koncentrowali uwagę (46,15%), przy czym nieznacznie mniejszy odsetek nie był zadowolony z siebie (38,46%). Duża liczba chorych (30,77%) nie akceptowała swojego wyglądu po amputacji. Wielu było niezadowolonych (38,46%) czy doświadczało wręcz negatywnych uczuć (34,62%) (tab. 5 i 6).
W dziedzinie środowiskowej wykazano, że 40,38% ankietowanych było bardzo niezadowolonych z możliwości komunikacyjnych, tylko 15,38% nie miało zastrzeżeń do udogodnień związanych z przemieszczaniem się środkami transportu. Chorzy byli zadowoleni z działań placówek służby zdrowia (40,38%). Dość dobrze ocenili dostęp do informacji w swoim otoczeniu (38,46%). Warunki mieszkaniowe oceniali dość dobrze (48,08%), pacjentów niezadowolonych i osób odpowiadających, że nie są ani zadowolone, ani niezadowolone było odpowiednio po 21,15%. Większość ankietowanych (30,77%) rozwijała swoje zainteresowania, nieznacznie mniejsza liczba osób nie miała takiej możliwości (26,92%). Podobnie rozkładały się odpowiedzi na pytanie o budżet badanych. Chorzy odpowiadali, że czują się bezpiecznie w swoim środowisku (46,15%) oraz że jest im ono sprzyjające (38,46%) (tab. 7).
Analizując wpływ wybranych czynników na jakość życia respondentów, stwierdzono, że osoby, które były usatysfakcjonowane, oceniły jakość życia jako dobrą (p = 0,00071). Duże zasoby energii życiowej wiązały się z wartościowaniem jakości życia na poziomie dobrym, a brak energii na poziomie złym (p = 0,00005). Również akceptacja wyglądu fizycznego miała wpływ na satysfakcję z życia – im wyższy poziom akceptacji, tym lepsza ocena jakości życia (p = 0,03910). Podobnie oceniano stosunek miesięcznego budżetu do zapotrzebowania. Osoby, którym środki finansowe przeważnie wystarczały, odpowiadały, że ich jakość życia jest dobra. Badani, którym brakowało pieniędzy, oceniali swoją sytuację jako złą (p = 0,00390). Chorzy doświadczający wsparcia ze strony otoczenia oceniali swoją jakość życia jako dobrą. Pacjenci niezadowoleni określali ją jako złą (p = 0,03256). Analizując wpływ komunikacji publicznej na jakość życia chorych, stwierdzono, że osoby bardzo niezadowolone z komunikacji wartościowali swoją jakość życia jako złą (p = 0,01771) (tab. 8).

Omówienie

Choroba przewlekła istotnie wpływa na funkcjonowanie osoby nią dotkniętej i zmienia dotychczasowe wzorce zachowań we wszystkich aspektach. Jakość życia związana z chorobą wymyka się obiektywnym pomiarom, ocena poszczególnych dominant pozwala jednak poznać deficyty i wypracować rozwiązania [14].
Mimo że amputacja jest agresywnym zabiegiem, często bywa jedynym rozwiązaniem ratującym życie. Jej skutkiem jest zmiana dotychczasowego funkcjonowania i konieczność dostosowania się do ograniczeń. Główną przyczyną utraty kończyny dolnej są schorzenia przewlekłe, w tym choroby naczyń oraz cukrzyca typu 2 [13]. W badaniach własnych najczęstszą przyczyną amputacji było niedokrwienie miażdżycowe ze współistniejącą cukrzycą typu 2. W badaniach Muraczyńskiej i Cieślaka większą grupę stanowili pacjenci z chorobami naczyń (52,5%), mniejszą osoby z powikłaniami cukrzycy (35%) [15]. Również w badaniach Czuchryty i Kowalskiego częstszym powodem amputacji były choroby naczyniowe (53,33%) [16].
Definicja zdrowia rekomendująca holistyczne podejście do pacjenta obejmuje wszystkie sfery życia człowieka. Ważny jest nie tylko stan fizyczny, ale również społeczny i psychiczny oraz ich wpływ na jakość życia badanych [14]. W badaniach własnych chorzy po amputacji zgłaszali pogorszenie stanu zdrowia oraz jakości życia. Ponadto im wyżej wykonana została amputacja, tym jakość i satysfakcja z życia malała. W badaniach Czuchryty i Kowalskiego aż 50% chorych deklarowało niezadowolenie z życia po amputacji [16].
W badaniach własnych analiza zależności pomiędzy cechami socjodemograficznymi a jakością życia wskazała jedynie na źródło utrzymania jako zmienną wpływającą na satysfakcję z życia. Chorzy aktywni zawodowo byli zadowoleni. Gorzej swoją sytuację oceniali utrzymujący się z renty i emerytury. Podobne wyniki uzyskały Napieracz-Trzosek i Gorzkowicz – według nich praca zarobkowa nie tylko podnosi jakość życia, lecz także wpływa na poprawę kondycji fizycznej, ogólnego stanu zdrowia, witalności oraz funkcjonowania emocjonalnego [1]. W badaniach prowadzonych przez Czuchrytę i Kowalskiego zaobserwowano, że warunki ekonomiczne po amputacji pogarszają się, ponieważ wzrastają koszty utrzymania. Pacjenci wymagają specjalistycznej opieki medycznej, opatrunków oraz leków. Oceniając swoją sytuację materialną, większość respondentów określiła ją jako gorszą (78,94%) [16]. W badaniach własnych nie wykazano zależności pomiędzy pozostałymi cechami socjodemograficznymi a jakością życia. Z kolei Mohammed i Shebl dowiedli, że na jakość życia wpływ mają wiek, płeć, miejsce amputacji oraz stan cywilny. Nie stwierdzili jednak zależności pomiędzy poziomem wykształcenia, rodzajem wykonywanej pracy oraz warunkami mieszkaniowymi [17].
Na funkcjonowanie chorego po amputacji istotny wpływ ma poziom odjęcia kończyny dolnej. Pozbawienie pacjenta stawu skokowego i kolanowego zdecydowanie obniża jakość życia, ogranicza możliwości przemieszczania się oraz wymusza posługiwanie się protezą [12, 13]. W prezentowanych wynikach badań własnych stwierdzono zależność pomiędzy poziomem amputacji a jakością życia. Chorzy po amputacji w obrębie uda zgłaszali niższą satysfakcję z życia niż osoby, u których wykonano amputację w obrębie stopy. W badaniach nie stwierdzono zależności pomiędzy przyczyną oraz czasem od wykonania amputacji a jakością życia pacjentów. Badania Knezevic i wsp. wykazały, że mniejsze ograniczenia w funkcjonowaniu fizycznym mają osoby z zachowanym stawem kolanowym [18].
Dolegliwości bólowe wpływają nie tylko na ograniczenie sprawności fizycznej oraz możliwość protezowania, lecz także na sferę psychiczną i funkcjonowanie społeczne. Chorzy nieodczuwający bólu kikuta, bólu fantomowego czy związanego z przykurczami znacznie lepiej oceniają jakość życia we wszystkich sferach. Brak dolegliwości bólowych lub ich zmniejszenie wpływa na stopień samodzielności i niezależności w codziennym funkcjonowaniu [1]. Ponad połowa badanych odczuwała dyskomfort spowodowany występującym bólem w średnim (34,62%) i dużym stopniu (30,77%) podczas wykonywania prac domowych. Respondenci odczuwający dolegliwości bólowe w dużym stopniu ocenili swoją jakość życia jako ani dobrą, ani złą oraz złą. Podobne wyniki uzyskały Napieracz-Trzosek i Gorzkowicz, które wykazały dużą zależność pomiędzy bólem kikuta a satysfakcją z życia. Chorzy bez dolegliwości bólowych lepiej ocenili jakość swojego życia [1]. Ciekawe wyniki zaprezentowali również Van der Schans i wsp., którzy badali jakość życia po amputacji u osób z bólami fantomowymi. U osób bez dolegliwości bólowych była ona wyższa. Ważnymi determinantami jakości życia były dystans chodzenia i ból kikuta. Pacjenci, którzy odczuwali ból, pokonywali 100–500 metrów, pozostali średnio 500–1000 metrów [19].
Jakość życia ma charakter wielowymiarowy. Obejmuje dziedziny fizyczną, psychologiczną, społeczną i środowiskową. Wpływa na nią wiele czynników, w tym przede wszystkim stan zdrowia oraz warunki ekonomiczne, wsparcie społeczne, dostęp do dóbr kultury [20]. W badaniach własnych pacjenci najwyżej ocenili dziedzinę środowiskową, najniżej zaś dziedzinę fizyczną. W badaniach Kurowskiej chorzy z miażdżycą kończyn dolnych najwyżej ocenili dziedzinę socjalną, a najniżej fizyczną [21]. W badaniach własnych respondenci dość dobrze oceniali poczucie bezpieczeństwa w swoim środowisku (46,15%), możliwość rozwijania zainteresowań (30,77%), dostęp do informacji (38,46%). Badania przeprowadzone przez Hawkinsa i wsp. wykazały duży wpływ więzi społecznej – im więź silniejsza, tym wyższa jakość życia [22].
Dziedzina fizyczna uwzględnia wpływ bólu na codzienne funkcjonowanie i wydolność, bierze pod uwagę zasoby energii życiowej, odnajdywanie się w danej sytuacji, zadowolenie z snu oraz zdolność do pracy. W badaniach własnych chorzy zgłaszali zależność pomiędzy sprawnością fizyczną a potrzebami życia codziennego. Dotyczyło to zwłaszcza dolegliwości bólowych, ograniczeń związanych z brakiem energii życiowej i wydolnością w życiu codziennym oraz zmniejszoną zdolnością do pracy zawodowej. Z kolei pacjenci badani przez Kurowską najwyższe oceny w dziedzinie fizycznej uzyskali w podskalach energii i zmęczenia oraz zależności od leków i leczenia, najniższe natomiast w podskali zdolności do pracy oraz mobilności [21].
Dziedzina psychologiczna skupia się na odczuwaniu radości w życiu oraz jego sensie. Z badań własnych wynika, że chorzy w znacznym stopniu odczuwali sens swojego istnienia (38,46%), natomiast w mniejszym radość. Osoby po amputacji były narażone na przeżywanie negatywnych emocji związanych z następstwami zabiegu: bólem, unieruchomieniem, a nawet śmiercią.
Duże znaczenie miał wygląd i jego wpływ na aktywność społeczną [16]. W badaniach własnych duży odsetek deklarował negatywne uczucia (34,62%) lub nie akceptował swojego wyglądu po amputacji (30,77%), a osoby umiarkowanie akceptujące swój wygląd fizyczny określały jakość życia jako dobrą. Badania przeprowadzone przez Napieracz-Trzosek i Gorzkowicz prześledziły wpływ, jaki ma odbiór własnego wyglądu na częstość występowania złego nastroju. Aż 70,64% badanych osiągało poprawę życia po pokonaniu barier psychospołecznych [1].
Z badań własnych wynika, że psychologiczną konsekwencją amputacji są problemy w sferze seksualnej, co wiąże się z niższym poziomem samooceny oraz negatywnym postrzeganiem własnego ciała. Na aspekt ten zwraca też uwagę Kurowska [21]. W badaniach własnych respondenci w większości (57,69%) byli bardzo niezadowoleni ze swojego życia intymnego. Bąk i wsp. donoszą, że osoby chorujące na cukrzycę typu 2 cierpią na zaburzenia seksualne (68% kobiet i 81% mężczyzn), z kolei akceptacja choroby zmniejsza ich odczuwanie [23].
Relacje z bliskimi i przyjaciółmi są istotnym elementem wpływającym w znaczący sposób na poprawę stanu psychicznego. Z badań własnych wynika, że niepełnosprawność nie wpływa negatywnie na wsparcie przyjaciół oraz bliskich. Osoby zadowolone ze swoich relacji oceniają jakość życia jako dobrą. Badania przeprowadzone przez Czuchrytę i Kowalskiego wykazały, że amputacja w niewielkim stopniu wpływa na życie rodzinne. Aż 70% badanych stwierdziło, że w ich subiektywnym odczuciu relacje nie uległy zmianie [16].
Stopień przystosowania otoczenia zewnętrznego (udogodnienia komunikacyjne, warunki mieszkaniowe, możliwość rozwijania zainteresowań oraz dostępność do placówek ochrony zdrowia) wpływa na jakość życia. W badaniach własnych respondenci byli zadowoleni z opieki w placówkach służby zdrowia oraz warunków mieszkaniowych. Z kolei 40,38% osób było niezadowolonych z komunikacji publicznej i oceniało swoją jakość życia jako złą. Podobne wyniki uzyskała Kurowska – badani przyznali najwyższe oceny w dziedzinie środowiskowej otoczeniu domowemu oraz funkcjonowaniu fizycznemu, najniższe zaś zasobom finansowym oraz transportowi [21]. Aby poprawić jakość życia chorych, konieczne jest zatem niwelowanie barier architektonicznych,. Z badań prowadzonych przez Napieracz-Trzosek i Gorzkowicz w populacji Polaków wynika, że napotykane trudności związane z przemieszczaniem się nie wpływają na jakość życia. W przypadku Niemców niedogodności środowiskowe bardzo negatywnie wpływają na osiąganie satysfakcji z życia [1].
Amputacja kończyny dolnej jest zabiegiem zmieniającym życie i obniżającym jego jakość. Ważne jest objęcie pacjenta holistyczną opieką. Działania terapeutyczne powinny uwzględniać także szeroko pojętą edukację w dziedzinie zachowań zdrowotnych dotyczących diety, aktywności ruchowej, zaprzestania ryzykownych zachowań, np. palenia papierosów. Chory w miarę możliwości musi potrafić sam radzić sobie w trudnych sytuacjach, zapobiegać progresowi choroby i nie dopuszczać do powikłań [24]. Wskazane jest, aby działania edukacyjne były prowadzone nie tylko przez lekarzy i fizjoterapeutów, lecz także przez pielęgniarki, które ze względu na znajomość standardów i specyfiki opieki nad pacjentem naczyniowym mogą podnieść efektywność działań prewencyjnych [25].

Wnioski

Pacjenci po amputacji kończyny dolnej w większości oceniają swoją jakość życia jako niską.
Istnieje zależność pomiędzy jakością życia a źródłem utrzymania – pacjenci aktywni zawodowo wyżej oceniają swoją jakość życia niż osoby utrzymujące się z renty lub emerytury. Pozostałe czynniki socjodemograficzne (wiek, płeć, stan cywilny, miejsce zamieszkania) nie wpływają na jakość życia respondentów. Wykazano istotną zależność pomiędzy jakością życia a poziomem amputacji. Im wyżej wykonana amputacja, tym chorzy gorzej radzą sobie w czynnościach dnia codziennego. Czas od wykonanej amputacji oraz jej przyczyna nie wypływają na ocenę.
Wykazano istotną zależność pomiędzy bólem a jakością życia. Chorzy odczuwający ból w dużo mniejszym stopniu są zadowoleni z życia niż osoby, które go nie doświadczają.
Wśród determinant wpływających na jakość życia najlepiej oceniono dziedzinę środowiskową odpowiedzialną za przystosowanie otoczenia, a najgorzej dziedzinę fizyczną, szczególnie w zakresie wykonywania czynności dnia codziennego.
Chorzy, którzy oceniali swoją jakość życia jako dobrą, byli zadowoleni z otaczającego środowiska, finansów, wsparcia przyjaciół. Ich jakość życia znacząco obniżały wygląd fizyczny oraz komunikacja społeczna.

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.