E-POP profile user – a mobile application supporting the reduction of alcohol consumption. A pilot study

Introduction

There has been a dynamic increase in the use of new technologies in recent years. In North America, the United Kingdom and Canada, the percentage of adults using smartphones is 77%, 70% and 66% respectively [1]. By October 2018, 68% of Poles were using smartphones [2].
Phone apps and other forms of software broaden the range of support for those with alcohol problems and make possible the improvement of treatment effectiveness [3, 4] especially when, due to the SARS-CoV-2 pandemic, access to the traditional treatment system is restricted.
It is estimated that 15% of the EU adult population consumes alcohol at levels considered to be problematic [5]. This concerns a total of around 6.3 million Poles, including between 800,000 and 1.2 million alcohol dependent persons. The number of harmful drinkers is 2 to 2.5 million, which constitutes 5-7% of the Polish population [6]. The ratio of alcohol abusers to dependent persons is four to one [7], and less than one in eighteen of those with an alcohol problem receives treatment adequate to their needs [5]. Mobile apps are increasingly accepted and used as form of health intervention [8, 9]. A significant number seeking help persons want to reduce their alcohol use rather than achieve abstinence. They may choose to use an app to this end. Apps are also an adequate means of reaching those who want to reduce their drinking and, for various reasons (e.g. time and financial constraints, insufficient availability of treatment in their place of residence, the need for anonymity or not accepting abstinence as the aim of therapy), do not want or cannot benefit from classical therapeutic assistance [10-12]. The application structure allows for personalised use according to the individual’s activity rhythm in any place without imposed time frames.
Studies included in the review by Wieczorek and Klingemann [9] have shown that interventions using telephone and internet applications are an effective method of support for traditional therapy of alcohol abuse problems. The State Agency for the Prevention of Alcohol-related Problems (PARPA), in cooperation with Collegium Medicum of the Jagiellonian University, has developed an electronic version of the Drinking Reduction Programme to meet, among others, the demand from those diagnosed with dependence, those who do not accept abstinence as a condition for recovery and, above all, persons who drink harmfully. The programme consists of the telephone application E-POP and the internet platform www.e-pop.pl. The application is available for Android system, and people using iOS can use E-POP through e.g. the Safari browser. The programme recommended to dependence treatment facilities by PARPA [13] is subsidised from the funds for the implementation of public health goals specified in the National Health Programme 2016-2020. The E-POP drinking reduction programme: application and web platform E-POP is an alcohol reduction programme in electronic form. On the one hand, it is designed for independent work to change drinking patterns and, on the other, it can be a tool in classical dependence therapy [14].
The programme is designed for those who are motivated to reduce their drinking, who have no medical contraindicators and whose problem drinking is mild or moderate in accordance with the guidelines for drinking reduction programmes [13]. It is a demanding, high-threshold programme; the user must have the skills to achieve and maintain its goals like self-control and computer or smartphone proficiency. Participation in E-POP is anonymous, voluntary, free of charge and one can withdraw at any time.
The application offers four stages of work on changing alcohol use:
• informative-diagnostic;
• registration and in-depth diagnosis;
• “Time to Change” (11 weeks of work on change);
• evaluation of change 6 months after registration.
At the informative-diagnostic stage, the user receives basic information about E-POP and alcohol abuse issues. They are then invited to complete diagnostic questionnaires such as AUDIT and screening tool created for this programme, that is Problem Drinking Scale (SPP), and receive feedback [15].
At the registration and in-depth diagnosis stage, the user receives more detailed feedback from the completed SPP questionnaire and additionally completes the Alcohol Dependence Scale, ADS-PL [16].
The third stage of the 11-week work on change programme is therapeutic in nature. Each week involves independent work on different topics important in reducing drinking. The different weeks are named in an accessible manner to make them easy to remember and associate with the theme of the week.
Week 1 – A good start
Week 2 – I want and I don’t want
Week 3 – Inhibition
Week 4 – Ways to reduce drinking
Week 5 – The contract for change
Week 6 – Dangers and targets
Week 7 – Alcohol and emotions
Week 8 – High risk situations
Week 9 – Coping with lapses
Week 10 – Healthy alternatives
Week 11 – Change analysis and debriefing
The participant fills in a self-observation form every day for 11 weeks, indicating the amount of alcohol consumed. This allows assessment of the previous week and verification of health damage in the context of a low-risk drinking limit.
In E-POP, many exercises are set up in the spirit of motivational interviewing. The participant engages in interactive exercises that bring out the motivation to change behaviour and implements the behaviour best suited to stated goals for change. There is also access to very useful functionalities. Evaluation of the achieved goals takes place at the end of the programme, i.e. after 11 weeks of therapeutic work and after 6 months of logging on (fourth stage).

Materials and methods

The aim of the analysis is to profile the characteristics of users downloading E-POP application in terms of intensity of alcohol problems, taking into account gender and the differences between users registered for participation in the programme and dropouts.

Study subjects

Between March and August 2020, there were 745 registered users (F: 342, 45.9%; M: 403, 54.1%) of the E-POP application. At the informative-diagnostic stage, the SPP and AUDIT scales were completed by 631 and 430 persons respectively and 194 (26% of all app downloaders; F: 86, 44.3% and M: 108, 55.7%) registered and proceeded to the work on change therapeutic stage. The analysis in this study included all individuals who had provided information about their age and gender and completed at least one diagnostic test. The term “E-POP user” was defined as a person who has decided not only to use the E-POP platform (on a smartphone or via a website), but has also at least completed the informative-diagnostic stage tests. Next, either this information satisfied the user and he or she stopped using E-POP at this stage or the user decided to register and continue working in the E-POP application available on the phone and/or via the website.

Research tools

AUDIT – the Alcohol Use Disorder Identification Test developed by WHO is widely recognised as the ‘gold standard’ for assessing current alcohol use disorders. The AUDIT psychometric properties analysed in terms of sociodemographic and cultural factors in many populations are very high. The AUDIT score is a good predictor of health and social alcohol related problems [17]. It has been constructed for use in different cultural spheres and has been translated into many languages including Polish [18-20]. The AUDIT psychometric properties are very high in many populations as Cronbach’s α scores range from 0.80 to 0.94 and temporal stability is r = 0.88. There was an test adaptation and validation to Polish conditions in 20181.
SPP – The Problem Drinking Scale (authors: B. Bętkowska-Korpała, R. Modrzyński, J. Celebucka, J. Kotowska, J. Olszewska-Turek) is a tool based on the concept of alcohol use disorders (AUD) [21, 22]. It allows for the estimation of the intensity of current alcohol problems, analysed in the four dimensions: impaired control of alcoholic behaviour, impaired social functioning, risky substance use and in the pharmacological area. The SPP consists of 22 items with each of the 11 criteria for alcohol use disorders being assessed through responses to two items. The criterion validity (SPP with AUDIT) is r = 0.88. Scores in individual areas range from r = 0.77 to r = 0.86. Cronbach’s α reliability = 0.96 [15].
The Alcohol Dependence Scale, Polish Version (ADS-PL) by K. Olszewska-Turek, J. Kotowska, R. Modrzyński, J. Celebucka, B. Bętkowska-Korpała2 contains 25 items. It allows for the assessment of the intensity of alcohol use related problems from safe drinking through to risky and harmful drinking to alcohol dependence [16]. The Polish adaptation has the author’s consent3. Criterion validity (ADS-PL with AUDIT) is r = 0.86 and Cronbach’s α = 0.94.

Statistical analysis

Depending on the number of satisfied criteria or scores obtained on each scale, users were classified into subgroups related to the severity of existing alcohol problems, patterns of alcohol consumption and ability to control alcohol consumption. The following classification was adopted:
• SPP scale overall symptom severity level: 0-1 no symptoms; 2-3 mild; 4-5 moderate; 6 > severe;
• AUDIT pattern of drinking: 0-7 low-risk drinking; 8-15 risky drinking; 16-19 harmful drinking; 20 > suspected alcohol dependence;
• ADS-PL ability to control drinking (cut-off points for males are given in brackets): 0-5 (0-6) safe drinking; 6-9 (7-9) risky drinking; 10-11 (10-12) harmful drinking; 12 > (13 >) dependence.
Descriptive statistics were used to determine user characteristics. Comparisons between groups for variables expressed on a nominal scale were performed using the chi-square test. A significance level of p = 0.05 was assumed. The analyses were performed using IBM SPSS Statistics version 26.

Results

Sociodemographic characteristics of E-POP application users

Men were slightly more likely to download the app (54.1%, n = 403) with a similar proportion at each stage of use. In the end 108 men and 86 women completed the second stage, representing 26.8% and 25.1% of the initial number of male and female E-POP users respectively. App users average age was 38 ± 10.5 ranging between 19 and 75 years of age. The most represented group for both genders was 30-39 year-olds though the results indicate that younger women were significantly more likely to use the app (Table I). There were no significant age differences for drop-outs and those who completed the app second stage. There were also no significant differences in the group who logged on and progressed to subsequent stages (K: 86, 44.3%; M: 108, 55.7%).

E-POP participants’ alcohol consumption patterns

The pattern of alcohol use by gender in the users who completed at least one screening test is presented in Table II. The SPP was completed by 631 subjects, of which nearly half indicated no alcohol problems though, in one third of the users, the intensity of alcohol problems was moderate or severe. Overall, the percentages indicating the presence of alcohol problems were slightly higher in males, with severe problems affecting 22.2% of females (n = 64) and 24.2% of males (n = 83). These differences did not achieve statistical significance. There were 460 participants who completed the AUDIT, although those with no alcohol problems (30.3%, n = 139) and those with severe alcohol problems (27.2%, n = 125) most likely to drop out of further diagnosis. Current alcohol use disorders were significantly less common in women than in men as low-risk drinking affected 36.1% (n = 75) and 13.5% (n = 34) respectively. Conversely, suspected alcohol dependence was present in 27.8% of men (n = 70) and 17.3% of women (n = 36).
Analysis of responses to selected AUDIT questions on the frequency of alcohol use and the number of drinks consumed per occasion by app users’ gender is presented in Table III. The higher intensity of problematic alcohol drinking among men, who significantly more often used alcohol during the week and consumed significantly more alcohol on one occasion has been confirmed. Over 60% (n = 280) of app users reported drinking alcohol more than twice a week, with 21.6% (n = 45) of women and 35.7% (n = 90) of men drinking alcohol 4 times a week or more. Forty-five percent (n = 207) of respondents consumed between 3 and 6 standard drinks at a time, but more than a third (n = 162) reported 7 or more drinks in a typical drinking day, with men clearly being the majority in this group. Similarly, men reported drinking much more frequent. More than 5 drinks on one occasion every day or almost every day – these were the large amounts of alcohol consumed by 21.8% (n = 55) of men and 9.1% (n = 19) of women E-POP users.
The ability to control alcohol consumption behaviour was also analysed. A total of 194 individuals participated in the second stage, in which the ADS-PL test was administered. When gender-specific cut-off points were considered, no statistically significant differences were observed between men and women in the level of control of alcohol drinking. A safe drinking pattern was declared by 29.1% (n = 25) of women and 25.9% (n = 28) of men though more than half of registered app users drank alcohol harmfully or showed signs of dependence (Table IV).
The profiles of those who registered with the app and proceeded to stage two were also compared with those who had dropped out of further work with the app (level 0) (Table V). Both SPP and AUDIT scores were higher among those who completed at least the first stage.
Among those progressing to the second stage who were determined to continue working with the programme, 28.9% (n = 56) were diagnosed with severe alcohol problems based on their SPP scores. Harmful drinking and suspected dependence were present in 17% (n = 33) and 32% (n = 62) respectively. However, for those who had abandoned the app at the zero informative-diagnosis stage, 20.8% (n = 91) were found to have severe alcohol problems. Symptoms of harmful drinking on the basis of the AUDIT results were revealed by 13.2% (n = 35) of subjects with a suspicion of dependency in 16.5% (n = 44).
Statistically significant differences were also observed for frequency of alcohol use and number of standard drinks per occasion. The analysis of answers to selected AUDIT questions depending on the stage completed is presented in Table VI.
In general, more frequent drinking and higher consumption on a single occasion were much more frequently observed among those who had decided not to continue with the application. As many as 24.8% (n = 66) of those opting out of further participation consumed alcohol 4 times a week or more frequently, 31.2% (n = 83) of those consumed 7 alcoholic drinks or more during a typical drinking day, and 11.3% (n = 30) reported having more than 5 drinks daily or almost daily.

Discussion

The results of the presented pilot study indicate that the E-POP application, which is used to work on reducing alcohol consumption, is of interest to a diverse group of recipients among whom the middle-aged predominate. One third of users report moderate or severe intensity of alcohol problems. Low-risk drinking is more common among women, while suspected alcohol dependence is more prevalent among men, who drink more and more often. The level of control of the drinking habit was comparable in both sexes. As the work with the application continued, both those with no evidence of alcohol problems and those with severe alcohol problems dropped out.
A review of articles on telephone apps aimed at reducing drinking in Web of Science (WoS) and EBSCO Publishing (EBSCO) databases revealed only a small number of published evaluation studies. Despite these limitations, the resulting E-POP app downloaders’ characteristics are consistent with other studies’ results [9, 23, 24].
Drinking reduction apps are designed for a target group made up of 18 to 45 year-olds [25-29]. In the presented study, the average E-POP users age was 38, which is consistent with the characteristics of the A-CHESS platform users group [30-32]. More than two thirds of app users are between 30 and 49 years of age and the app is mainly downloaded by people aged 30-39 (35.2%) and 40-49 (29.8%). The dominance of this age group is even more pronounced in the case of therapeutic work E-POP users, who account for 70.6% of all those registered.
The E-POP application was slightly more frequently downloaded by men though, when analysing the percentage of men and women continuing to work with the application, with the passage of time, both genders was comparable. The project www.counsellingonline.org.au showed that the users of online counselling were young people, mainly women, working or studying [7]. Also women predominated in the group of the youngest E-POP users (19-29 years old). The results of both analyses confirm the advantage of the availability of this type of offer, especially after working hours, when, for example, childcare is no longer a concern, which is often the case with traditional meetings.
Evaluation studies for other support platforms confirm popularity of this offer among women with use rates at 39.4% to 48% [33, 34].
According to previous reports, the patterns of alcohol consumption identified by the World Health Organization mostly indicate risky drinking [35, 36]. In the present study, risky drinking was also the most frequent category users were assigned to on the basis of the distribution of the severity of alcohol problems (see Table II). With respect to the SPP questionnaire, on average one in four women and one in three men using the application met criteria for mild or moderate alcohol use disorder. The analysis of alcohol consumption patterns using the AUDIT yielded analogous results as in the SPP – suspected dependence was detected in almost one in four users.
The available findings on the severity of alcohol use problems among users of support applications are based on AUDIT. There are differences in the frequency of drinking and the amount of alcohol consumed between men and women. More than half of women consume between 3 and 6 standard drinks at a time, while nearly half of men consume 7 standard drinks or more at a time. Every fifth male drinks 6 standard drinks or more almost every day. In contrast, more than one in five women never exceed this number of drinks [33-36]. During a typical day of drinking, 26.2% of male E-POP users consume 10 standard drinks or more, compared to 7.7% of females (see Table III). Most commonly, however, both men and women consume average of 3-6 standard drinks, which is consistent with a study by Dulin et al. [33] in which users reported weekly alcohol consumption of min. 11 standard drinks for women and min. 21 for men. In a typical drinking day, women drank at least 4 standard drinks and men at least 5 [33].
One in three of both women and men are most likely to reduce their drinking by participating in the E-POP. On the basis of the ADS-PL, it is known that among E-POP users more than half have little chance of reducing their drinking (harmful drinking and dependence). In contrast, those who score in the safe or risky drinking category (43%) are likely to have their drinking under control [37].
One in four users at the informative-diagnostic stage decide to register and participate in a treatment programme at the “Time to Change” stage. The vast majority of people complete their participation after reading the initial feedback obtained on completing the diagnostic questionnaires. As expected, the majority of users without alcohol use disorders drop out of further participation in the programme. In contrast, a third of those who received information from screening tests that they did not have disorders (according to DSM-5) were interested in continuing in the programme. It is possible they were interested in increasing their knowledge and developing skills in controlled drinking, with a low risk of harming their health.
Of those who were informed by the screening tests that they had a severe alcohol use disorder or even a suspected dependence, more than 60% continued their participation in the drinking reduction programme, despite feedback recommending total abstinence and contact with an dependence treatment facility. The study is a pilot and the data is from the stage when the application was being developed. An analysis of user work effectiveness will only be possible based on data obtained from monitoring the progress of changes after 6 months of using the application and in a larger group of users.

Limitations of the analyses

Only age and gender were considered as respondents’ sociodemographic characteristics. However, due to the specificity of the studied group and the nature of alcohol consumption problems defined by E-POP, the requirement to provide more detailed data could discourage a significant group of people from registering in the application. Therefore the authors decided to narrow down the data. At this stage, the statistical analyses were not extended to include an assessment of specific problems resulting from drinking and factors influencing the decision to stop using the app. More detailed analyses are planned once users have completed the 11-week stage and the evaluation of drinking after 6 months of work on changing behaviour in the E-POP application.

Conclusions

Application users are both women and men, most often between 30 and 49 years of age and more than 70% of them register and opt for therapeutic work. About 30% of persons met the criteria for mild to moderate intensity of alcohol use disorder. The typical app user consumes alcohol more than twice a week, consuming between 3 and 6 standard drinks at a time. One in three who decide to participate in the treatment programme are most likely to reduce their drinking.

Wprowadzenie

W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny wzrost liczby osób korzystających z nowych technologii. Obecnie w Ameryce Północnej, Wielkiej Brytanii i Kanadzie odsetek osób dorosłych w populacji korzystających ze smartfonów wynosi odpowiednio: 77%, 70% i 66% [1]. W Polsce do października 2018 roku rozpowszechnienie tych urządzeń było na poziomie 68% [2]. Aplikacje telefoniczne i inne tego typu propozycje poszerzają ofertę pomocy dla osób z problemem alkoholowym i pozwalają na poprawę skuteczności terapii [3, 4], zwłaszcza w okresie utrudnionego dostępu do tradycyjnego systemu lecznictwa, to jest w czasie pandemii SARS-CoV-2.
Szacuje się, że 15% dorosłej populacji UE spożywa alkohol w ilościach uznawanych za picie problemowe [5]. Problem ten dotyka łącznie około 6,3 mln Polaków, w tym od 800 tys. do 1,2 mln osób uzależnionych. Liczba pijących szkodliwie to 2–2,5 mln osób, co stanowi 5–7% polskiej populacji [6]. Stosunek osób nadużywających alkoholu do uzależnionych wynosi cztery do jednego [7], a mniej niż jedna osoba z problemem alkoholowym na osiemnaście otrzymuje leczenie dostosowane do potrzeb [5]. Aplikacje mobilne są coraz częściej stosowane i akceptowane w ramach interwencji w zakresie zdrowia [8, 9]. Znacząca liczba osób poszukujących pomocy stawia sobie za cel ograniczenie spożywania alkoholu, a nie abstynencję, mogą więc wybrać aplikację, która ma właśnie takie założenia. Aplikacje są także adekwatnym środkiem pozwalającym na dotarcie do osób z nastawieniem na ograniczenie picia, które z różnych przyczyn (np. ograniczeń czasowych i finansowych, niewystarczającej dostępności leczenia w miejscu zamieszkania, potrzeby anonimowości, nieakceptowania abstynencji jako celu terapii) nie chcą lub nie mogą skorzystać z klasycznej pomocy terapeutycznej [10–12]. Dzięki strukturze aplikacji użytkownicy korzystają z nich według indywidualnego rytmu aktywności, bez narzuconych ram czasowych i w dowolnym miejscu.
Uwzględnione w przeglądzie badania Wieczorka i Klingemann [9] wykazały, że interwencje z użyciem aplikacji telefonicznych i internetowych stanowią skuteczną metodę wsparcia dla tradycyjnej terapii problemów związanych z nadużywaniem alkoholu. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim Collegium Medicum, wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu osób m.in. z rozpoznaniem uzależnienia, osób, które nie akceptują abstynencji jako warunku zdrowienia, ale przede wszystkim tych pijących szkodliwie, opracowała elektroniczną wersję programu ograniczania picia. Program ten składa się z aplikacji telefonicznej E-POP i platformy internetowej www.e-pop.pl. Aplikacja jest dostępna dla systemu Android, a osoby posługujące się iOS mogą skorzystać z E-POP np. przez przeglądarkę Safari. Program rekomendowany przez PARPA placówkom leczenia uzależnień [13] został dofinansowany ze środków na realizację zadań z zakresu zdrowia publicznego, określonych w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016–2020.
E-POP – program ograniczania picia:
aplikacja i platforma WWW E-POP to program ograniczania picia alkoholu w elektronicznej formie. Z jednej strony jest przeznaczony do samodzielnej pracy nad zmianą wzoru picia, z drugiej – może być narzędziem pracy w klasycznej formie terapii uzależnień [14].
Program jest przeznaczony dla osób zmotywowanych do pracy nad ograniczeniem picia alkoholu, które nie mają przeciwwskazań zdrowotnych, a ich picie problemowe ma postać łagodną lub umiarkowaną, zgodnie z wytycznymi dla programów ograniczania picia [13]. Jest programem wysokoprogowym, to znaczy wymagającym – osoba musi mieć umiejętności, by osiągnąć i utrzymać jego cele, np. w zakresie samokontroli i obsługi komputera lub smartfona. Udział w E-POP jest anonimowy, dobrowolny i nieodpłatny. Osoba w każdej chwili może się wycofać z udziału w programie.
Aplikacja oferuje cztery etapy pracy nad zmianą sposobu używania alkoholu:
• informacyjno-diagnostyczny,
• rejestracji i diagnozy pogłębionej,
• „czas na zmianę” (11-tygodniowa praca nad zmianą),
• ewaluacji zmiany po 6 miesiącach od rejestracji.
Na etapie informacyjno-diagnostycznym użytkownik otrzymuje podstawowe informacje o E-POP oraz problematyce nadużywania alkoholu. Następnie jest zapraszany do wypełnienia kwestionariuszy diagnostycznych, takich jak stworzona na potrzeby programu przesiewowa Skala Picia Problemowego (SPP) oraz AUDIT, i otrzymuje informację zwrotną [15].
Na etapie rejestracji i diagnozy pogłębionej użytkownik otrzymuje bardziej szczegółową informację zwrotną z wypełnionego kwestionariusza SPP oraz dodatkowo wypełnia Skalę Uzależnienia od Alkoholu, ADS-PL [16]. Etap trzeci, 11-tygodniowej pracy nad zmianą, ma charakter terapeutyczny. Każdy tydzień to samodzielna praca nad różnymi tematami ważnymi w ograniczaniu picia alkoholu. Poszczególne tygodnie zostały nazwane w sposób przystępny dla użytkownika, aby były łatwe do zapamiętania i kojarzyły się z tematem przewodnim danego tygodnia.
Tydzień 1 – Na dobry start
Tydzień 2 – Chcę i nie chcę
Tydzień 3 – Hamowanie
Tydzień 4 – Sposoby ograniczania picia
Tydzień 5 – Umowa zmiany
Tydzień 6 – Zagrożenia i cele
Tydzień 7 – Alkohol a emocje
Tydzień 8 – Sytuacje podwyższonego ryzyka
Tydzień 9 – Radzenie sobie z wpadkami
Tydzień 10 – Zdrowe alternatywy
Tydzień 11 – Analiza zmian i podsumowanie
Przez 11 tygodni uczestnik programu codzienne wypełnia arkusz samoobserwacji, zaznaczając ilość spożywanego alkoholu. Umożliwia mu to skonfrontowanie się z poprzednim tygodniem oraz zweryfikowanie szkód zdrowotnych w kontekście limitu picia o niskim ryzyku.
W E-POP wiele ćwiczeń zostało skonstruowanych w duchu dialogu motywującego. Uczestnik angażuje się w interaktywne ćwiczenia wydobywające motywację do zmiany swojego zachowania i wprowadza zachowania najlepsze dla określonych przez siebie celów zmiany. Ma także dostęp do bardzo przydatnych funkcjonalności. Ocena uzyskanych celów następuje po zakończeniu programu, czyli po 11 tygodniach pracy terapeutycznej oraz po 6 miesiącach od zalogowania (czwarty etap).

Materiał i metody

Celem analizy jest charakterystyka profilu użytkowników pobierających aplikację E-POP w kontekście nasilenia problemów alkoholowych, z uwzględnieniem płci oraz różnic między osobami rejestrującymi się i rezygnującymi z udziału w programie.

Osoby badane

W okresie od marca do sierpnia 2020 roku z aplikacji E-POP skorzystało 745 użytkowników (K: 342, 45,9%; M: 403, 54,1%). Na etapie informacyjno-diagnostycznym skale SPP i AUDIT wypełniło odpowiednio 631 i 430 osób, a 194 osoby (26% spośród wszystkich pobierających aplikację; K: 86, 44,3% i M: 108, 55,7%) zarejestrowały się i przeszły do etapu terapeutycznego pracy nad zmianą. Analizą w niniejszej pracy objęto wszystkie osoby, które udzieliły informacji na temat swojego wieku i płci oraz wypełniły przynajmniej jeden test diagnostyczny. Używany w pracy termin „użytkownik E-POP” został zdefiniowany jako osoba, która zdecydowała się nie tylko skorzystać z platformy E-POP (na smartfonie lub przez stronę WWW), lecz także co najmniej wypełniła testy na etapie informacyjno-diagnostycznym. Następnie albo ta informacja wystarczyła użytkownikowi i na tym etapie przestał korzystać z E-POP, albo zdecydował się na zarejestrowanie i dalszą pracę w aplikacji E-POP dostępnej w telefonie i/lub przez stronę WWW.

Narzędzia badawcze

AUDIT – Test Rozpoznawania Problemów Alkoholowych, opracowany przez WHO, jest powszechnie uznawany za złoty standard w ocenie aktualnych zaburzeń związanych z używaniem alkoholu. Psychometryczne właściwości AUDIT, w wielu populacjach analizowane pod względem czynników socjodemograficznych i kulturowych, są bardzo wysokie. Wynik AUDIT jest dobrym predyktorem problemów zdrowotnych i społecznych związanych z konsumpcją alkoholu [17]. Został tak skonstruowany, aby można go było używać w różnych kręgach kulturowych, i jest przetłumaczony na wiele języków, m.in. na polski [18–20]. Psychometryczne właściwości AUDIT w wielu populacjach są bardzo wysokie: wyniki α Cronbacha mieszczą się w zakresie 0,80–0,94, a stabilność czasowa wynosi r = 0,88. W 2018 roku podjęto adaptację i walidację testu do warunków polskich1.
SPP – Skala Picia Problemowego (autorzy: B. Bętkowska-Korpała, R. Modrzyński, J. Celebucka, J. Kotowska, J. Olszewska-Turek) jest narzędziem opartym na koncepcji zaburzeń używania alkoholu (AUD) [21, 22]. Pozwala na szacunkową ocenę nasilenia obecnie istniejących problemów alkoholowych, analizowanych w czterech wymiarach: upośledzonej kontroli zachowań alkoholowych, upośledzenia funkcjonowania społecznego, ryzykownego używania substancji oraz w obszarze farmakologicznym. Skala składa się z 22 pozycji. Każde z 11 kryteriów zaburzeń związanych z używaniem alkoholu jest oceniane poprzez odpowiedzi na dwie pozycje. Trafność kryterialna (SPP z AUDIT) wynosi r = 0,88. Wyniki w poszczególnych obszarach wahają się od r = 0,77 do r = 0,86. Rzetelność α Cronbacha wynosi 0,96 [15]. Polska wersja Alcohol Dependence Scale (ADS-PL) autorstwa K. Olszewskiej-Turek, J. Kotowskiej, R. Modrzyńskiego, J. Celebuckiej, B. Bętkowskiej-Korpały2. Skala Uzależnienia od Alkoholu jest narzędziem zawierającym 25 pozycji. Pozwala na ocenę nasilenia problemów związanych z używaniem alkoholu – od bezpiecznego picia przez ryzykowne, szkodliwe aż po uzależnienie od alkoholu [16]. Polską adaptację przeprowadzono za zgodą autora3. Trafność kryterialna (ADS-PL z AUDIT) wynosi r = 0,86, a α Cronbacha 0,94.

Analiza statystyczna

W zależności od liczby spełnionych kryteriów lub punktów uzyskanych w poszczególnych skalach użytkownicy byli klasyfikowani w podgrupy związane z nasileniem istniejących problemów alkoholowych, wzorami spożycia alkoholu oraz zdolnościami kontrolowania spożycia alkoholu. Przyjęto następującą klasyfikację:
• skala SPP ogólny poziom nasilenia objawów: 0–1 brak; 2–3 łagodne; 4–5 umiarkowane; 6 > ciężkie;
• AUDIT wzór picia: 0–7 o niskim poziomie ryzyka; 8–15 picie ryzykowne; 16–19 picie szkodliwe; 20 > podejrzenie uzależnienia od alkoholu;
• ADS-PL zdolność kontrolowania spożycia (w nawiasie podano punkty odcięcia dla mężczyzn): 0–5 (0–6) bezpieczne picie; 6–9 (7–9) ryzykowne picie; 10–11 (10–12) szkodliwe picie; 12 > (13 >) uzależnienie.
Do określenia charakterystyki użytkowników wykorzystano statystyki opisowe. Porównania między grupami dla zmiennych wyrażonych na skali nominalnej przeprowadzono za pomocą testu χ2. Przyjęto poziom istotności p = 0,05. Analizy wykonano za pomocą IBM SPSS Statistics wersja 26.

Wyniki

Charakterystyka socjodemograficzna użytkowników aplikacji E-POP

Aplikację nieco częściej pobierali mężczyźni (54,1%, n = 403) i odsetek ten był zbliżony na każdym z etapów korzystania z niej. Ostatecznie drugi etap ukończyło 108 mężczyzn i 86 kobiet, co stanowiło odpowiednio: 26,8% oraz 25,1% początkowej liczby mężczyzn i kobiet, którzy sięgnęli po E-POP. Średni wiek użytkowników aplikacji wyniósł 38 ± 10,5 roku, przy czym najmłodsze osoby liczyły 19, a najstarsze – 75 lat. Najliczniej reprezentowaną grupą w przypadku obu płci były osoby w wieku 30–39 lat, wyniki wskazują jednak, że w porównaniu z mężczyznami po aplikację istotnie częściej sięgały młodsze kobiety (tab. I). Nie zaobserwowano istotnych różnic w wieku pomiędzy osobami, które zrezygnowały z rejestracji, i tymi, które ukończyły drugi etap pracy z aplikacją. Nie stwierdzono także istotnych różnic w grupie użytkowników, którzy logując się, przeszli do kolejnych etapów (K: 86, 44,3%; M: 108, 55,7%).

Wzory spożywania alkoholu uczestników E-POP

Wzór konsumpcji alkoholu według płci w grupie użytkowników, którzy wypełnili przynajmniej jeden test przesiewowy, przedstawiono w tabeli II. SPP wypełniło 631 osób, u blisko połowy z nich nie wykazano występowania problemów alkoholowych, jednak u 1/3 nasilenie tych problemów było umiarkowane lub ciężkie. Ogólnie odsetki wskazujące na istnienie problemów alkoholowych były nieco wyższe u mężczyzn, w tym znaczne nasilenie problemów dotyczyło 22,2% kobiet (n = 64) i 24,2% mężczyzn (n = 83). Różnice te nie osiągnęły istotności statystycznej. AUDIT wypełniło 460 osób, przy czym z dalszej diagnostyki najczęściej rezygnowały osoby niewykazujące istnienia problemów alkoholowych (30,3%, n = 139) oraz te z ich ciężkim nasileniem (27,2%, n = 125). Aktualne zaburzenia związane z używaniem alkoholu występowały istotnie rzadziej u kobiet niż u mężczyzn – picie o niskim poziomie ryzyka dotyczyło odpowiednio: 36,1% (n = 75) i 13,5% (n = 34). Odwrotnie, podejrzenie uzależnienia od alkoholu dotyczyło 27,8% mężczyzn (n = 70) i 17,3% kobiet (n = 36).
Analiza odpowiedzi na wybrane pytania AUDIT na temat częstości sięgania po alkohol i liczby porcji wypijanych w trakcie jednej okazji, w zależności od płci użytkowników aplikacji, została przedstawiona w tabeli III. Potwierdza ona większe nasilenie problemowego picia alkoholu wśród mężczyzn, którzy istotnie częściej w ciągu tygodnia sięgali po alkohol oraz jednorazowo spożywali go w znacznie większych ilościach w porównaniu z kobietami. Ponad 60% (n = 280) użytkowników aplikacji deklarowało spożywanie alkoholu częściej niż dwa razy w tygodniu, z czego 21,6% (n = 45) kobiet i 35,7% (n = 90) mężczyzn piło alkohol 4 razy tygodniu lub częściej. Czterdzieści pięć procent (n = 207) badanych spożywało jednorazowo od 3 do 6 porcji standardowych alkoholu, jednak ponad jedna trzecia (n = 162) w ciągu typowego dnia picia wypijała 7 porcji i więcej, przy czym w tej grupie wyraźnie przeważali mężczyźni. Podobnie, mężczyźni deklarowali znacznie częstsze picie alkoholu. Ponad 5 porcji przy jednej okazji codziennie lub prawie codziennie – tak duże ilości alkoholu wypijało 21,8% (n = 55) mężczyzn i 9,1% (n = 19) kobiet korzystających z E-POP.
Analizowano także zdolności do kontroli zachowań związanych ze spożywaniem alkoholu. Do drugiego etapu, na którym przeprowadzany był test ADS-PL, przystąpiły194 osoby. Przy uwzględnieniu punktów odcięcia specyficznych dla płci nie zaobserwowano statystycznie istotnych różnic między kobietami i mężczyznami w poziomie kontroli picia alkoholu. Bezpieczny wzór picia deklarowało 29,1% (n = 25) kobiet i 25,9% (n = 28) mężczyzn, jednak ponad połowa osób, które zarejestrowały się w aplikacji, piła alkohol szkodliwie lub wykazywała objawy uzależnienia (tab. IV).
Porównano również profile osób, które zarejestrowały się w aplikacji i przystąpiły do etapu drugiego, z osobami rezygnującymi z dalszej pracy z aplikacją (poziom 0) (tab. V). Zarówno wyniki uzyskane w SPP, jak i w AUDIT były wyższe w grupie osób, które ukończyły co najmniej pierwszy etap.
Wśród osób przechodzących do drugiego etapu, zdecydowanych nadal pracować z programem, na podstawie wyników w SPP zdiagnozowano nasilenie problemów alkoholowych w stopniu ciężkim u 28,9% (n = 56) osób. Picie szkodliwe i podejrzenie uzależnienia dotyczyło odpowiednio: 17% (n = 33) i 32% (n = 62) osób.
W przypadku osób, które zrezygnowały z korzystania z aplikacji już na etapie zerowym – informacyjno-diagnostycznym, u 20,8% (n = 91) stwierdzono jednak nasilenie problemów alkoholowych w stopniu ciężkim. Objawy szkodliwego picia alkoholu na podstawie wyników w AUDIT wykazywało 13,2% (n = 35) osób, a u 16,5% (n = 44) zachodziło podejrzenie uzależnienia.
Statystycznie istotne różnice zaobserwowano także w odniesieniu do częstości sięgania po alkohol i liczby standardowych porcji wypijanych w trakcie jednej okazji. Analizę odpowiedzi na wybrane pytania AUDIT, w zależności od ukończonego etapu, prezentuje tabela VI. Ogólnie częstsze picie alkoholu i jednorazowo większe spożycie znacznie częściej obserwowano wśród osób, które nie zdecydowały się na dalszą pracę z aplikacją. Aż 24,8% (n = 66) osób rezygnujących z dalszego udziału piło alkohol 4 razy w tygodniu lub częściej, 31,2% (n = 83) osób wypijało w ciągu typowego dnia picia 7 porcji alkoholu i więcej, a 11,3% (n = 30) z nich piło powyżej 5 porcji codziennie lub prawie codziennie.

Omówienie

Wyniki prezentowanego badania pilotażowego wskazują, że aplikacja E-POP, służąca do pracy nad ograniczaniem spożywania alkoholu, cieszy się zainteresowaniem w zróżnicowanych grupach odbiorców. Wśród nich przeważają osoby w średnim wieku. Jedna trzecia użytkowników wykazuje umiarkowane lub ciężkie nasilenie problemów alkoholowych. Picie o niskim poziomie ryzyka dotyczy częściej kobiet, podczas gdy podejrzenie uzależnienia od alkoholu – mężczyzn, którzy sięgają po alkohol częściej i wypijają większe ilości. Poziom kontroli nawyku picia alkoholu był porównywalny u obu płci. Wraz z trwaniem pracy w aplikacji rezygnowały z niej zarówno osoby niewykazujące istnienia problemów alkoholowych, jak i te z ciężkim ich nasileniem.
Przegląd bazy Web of Science (WoS) i EBSCO Publishing (EBSCO) artykułów dotyczących aplikacji telefonicznych mających na celu ograniczanie picia alkoholu wykazał niewielką liczbę publikowanych badań ewaluacyjnych. Pomimo tych ograniczeń uzyskana charakterystyka osób pobierających aplikację E-POP jest zgodna z wynikami innych analiz [9, 23, 24].
Grupą docelową, dla której projektuje się aplikacje wspierające ograniczanie picia, są osoby w wieku od 18 do 45 lat [25–29]. W prezentowanym badaniu średni wiek użytkowników E-POP wynosił 38 lat, co jest zgodne z charakterystyką grupy osób korzystających z platformy A-CHESS [30–32]. Ponad 2/3 użytkowników aplikacji to osoby w przedziale 30–49 lat, aplikację pobierają głównie osoby w wieku 30–39 lat (35,2%) oraz 40–49 lat (29,8%). Dominacja tej grupy wiekowej jeszcze bardziej zarysowuje się w przypadku osób, które zdecydowały się na pracę terapeutyczną za pośrednictwem platformy E-POP. Stanowią one 70,6% wszystkich zarejestrowanych użytkowników.
Aplikację E-POP nieco częściej pobierali mężczyźni, lecz analizując odsetek kobiet i mężczyzn kontynuujących pracę z aplikacją, to wraz z upływem czasu obie płcie używały jej w porównywalnym stopniu. Projekt www.counsellingonline.org.au wykazał, że korzystającymi z doradztwa online były osoby młode, głównie kobiety, pracujące lub studiujące [7]. Także w grupie najmłodszych użytkowników E-POP (19–29 lat) przeważały kobiety. Wyniki obu analiz potwierdzają zaletę dostępności tego typu oferty, szczególnie po godzinach pracy, kiedy nie trzeba się martwić np. o opiekę nad dziećmi, co często ma miejsce w przypadku tradycyjnych spotkań. Badania ewaluacyjne innych platform pomocowych potwierdzają jej popularność wśród kobiet – z tej oferty korzysta 39,4–48% kobiet [33, 34].
Według dotychczasowych doniesień wzory spożywania alkoholu wyróżnione przez WHO wskazują przeważnie na picie ryzykowne [35, 36].
W niniejszym badaniu picie ryzykowne także było najczęstszą kategorią, do jakiej przypisani zostali użytkownicy na podstawie rozkładu nasilenia problemów alkoholowych (patrz tab. II). Na podstawie kwestionariusza SPP stwierdzono, że średnio co czwarta kobieta i co trzeci mężczyzna pobierający aplikację spełniali kryteria łagodnego lub umiarkowanego nasilenia zaburzeń używania alkoholu. Analiza wzoru spożywania alkoholu za pomocą AUDIT dała analogiczne rezultaty jak w SPP – podejrzenie uzależnienia wykryto u prawie co czwartego użytkownika.
Dostępne wyniki badań nad nasileniem problemów związanych z używaniem alkoholu wśród osób korzystających z aplikacji pomocowych opierają się na AUDIT. Zarysowują się różnice w częstości picia i ilości wypijanego alkoholu między kobietami i mężczyznami. Ponad połowa kobiet spożywa od 3 do 6 porcji standardowych jednorazowo, a z kolei blisko połowa mężczyzn jednorazowo pije 7 porcji lub więcej. Co piąty mężczyzna wypija prawie codziennie 6 porcji lub więcej. Natomiast ponad co piąta kobieta nigdy nie przekracza tej liczby porcji [33–36]. Podczas typowego dnia picia 26,2% mężczyzn korzystających z programu E-POP wypija 10 porcji standardowych lub więcej w porównaniu z 7,7% kobiet (patrz tab. III). Najczęściej jednak zarówno mężczyźni, jak i kobiety wypijają średnio 3–6 porcji standardowych alkoholu, co jest spójne z badaniem Dulina i wsp. [33], w którym użytkownicy raportowali tygodniowe spożycie alkoholu na poziomie minimum 11 porcji standardowych dla kobiet i minimum 21 porcji dla mężczyzn. W ciągu typowego dnia picia kobiety wypijały minimum 4 porcje, a mężczyźni minimum 5 porcji standardowych [33].
Największe szanse na ograniczenie picia zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn ma jedna na trzy osoby decydujące się na udział w programie E-POP. Na podstawie ADS-PL wiadomo, że wśród użytkowników E-POP ponad połowa ma niewielkie szanse na ograniczenie picia (picie szkodliwe i uzależnienie). Natomiast osoby, które uzyskały wyniki w kategorii bezpiecznego lub ryzykownego picia (43%), mają szanse na picie pod kontrolą [37].
Jeden na czterech użytkowników etapu informacyjno-diagnostycznego decyduje się na rejestrację i udział w programie terapeutycznym na etapie „czas na zmianę”. Zdecydowana większość osób kończy swój udział po zapoznaniu się ze wstępną informacją zwrotną uzyskaną po wypełnieniu kwestionariuszy diagnostycznych. Zgodnie z oczekiwaniem, z dalszego udziału w programie rezygnują w większości użytkownicy niewykazujący zaburzeń używania alkoholu. Natomiast jedna trzecia spośród osób, które uzyskały informację z testów przesiewowych o braku zaburzeń (według DSM-5), była zainteresowana dalszym udziałem w programie. Możliwe, że zależało im na poszerzeniu wiedzy i rozwoju umiejętności picia pod kontrolą, o niskim ryzyku szkód zdrowotnych.
Spośród osób, które uzyskały informację na podstawie przesiewowych testów o znacznym nasileniu zaburzeń używania alkoholu, a nawet podejrzeniu uzależnienia, ponad 60% kontynuowało udział w programie ograniczania picia, mimo informacji zwrotnej zalecającej całkowitą abstynencję i kontakt z placówką leczenia uzależnień.
Badanie ma charakter pilotażowy, a dane pochodzą z etapu, na którym opracowywano aplikację. Analizę efektywności pracy użytkowników będzie można ocenić na podstawie danych uzyskanych z monitorowania przebiegu zmian dopiero po 6 miesiącach używania aplikacji, w większej grupie użytkowników.

Ograniczenia prowadzonych analiz

W socjodemograficznej charakterystyce osób badanych uwzględniono jedynie wiek i płeć. Z uwagi na specyfikę badanej grupy i definiowany przez E-POP charakter problemów związanych ze spożywaniem alkoholu, wymóg podania bardziej szczegółowych danych mógłby jednak zniechęcić znaczną grupę osób do rejestrowania się w aplikacji. Dlatego Autorzy zdecydowali o zawężeniu tych danych. Na prezentowanym etapie nie pogłębiano analiz statystycznych o ocenę problemów szczegółowych wynikających z picia i czynników wpływających na decyzję o rezygnacji z używania aplikacji. Po ukończeniu przez użytkowników etapu 11 tygodni pracy oraz ewaluacji picia po 6 miesiącach pracy nad zmianą zachowań w aplikacji E-POP planowane są bardziej szczegółowe analizy.

Wnioski

Użytkownikami aplikacji są zarówno kobiety, jak i mężczyźni, najczęściej w wieku od 30 do 49 lat, ponad 70% z nich rejestruje się i decyduje się na pracę terapeutyczną. Około 30% osób spełniało kryteria łagodnego lub umiarkowanego nasilenia zaburzeń używania alkoholu. Typowy użytkownik aplikacji spożywa alkohol częściej niż dwa razy w tygodniu, wypijając przy tym 3–6 porcji standardowych jednorazowo. Największe szanse na ograniczenie picia ma jedna na trzy osoby decydujące się na udział w programie terapeutycznym.

Conflict of interest/Konflikt interesów

None declared./Nie występuje.

Financial support/Finansowanie

None declared./Nie zadeklarowano.

Ethics/Etyka

The work described in this article has been carried out in accordance with the Code of Ethics of the World Medical Association (Declaration of Helsinki) on medical research involving human subjects, Uniform Requirements for manuscripts submitted to biomedical journals and the ethical principles defined in the Farmington Consensus of 1997.
Treści przedstawione w pracy są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej odnoszącymi się do badań z udziałem ludzi, ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych oraz z zasadami etycznymi określonymi w Porozumieniu z Farmington w 1997 roku.

References/Piśmiennictwo