Epidemiology of lung cancer in the period from 1993 to 2002 in Konin and Pila, cities with discrete industrial-geographic structure

Wstęp
Rak płuca jest jednym z największych wyzwań współczesnej medycyny zarówno w aspekcie epidemiologicznym, jak diagnostyczno-terapeutycznym. Występuje na całym świecie zarówno w krajach rozwiniętych, jak i w krajach rozwijających się. Rocznie umiera na świecie ok. miliona osób. Zapadalność i umieralność wykazuje w większości krajów tendencje wzrostowe [1]. W krajach rozwiniętych obserwowano 4-krotny wzrost umieralności z powodu raka płuca. W Stanach Zjednoczonych stanowi 15% wszystkich raków i jest przyczyną 23% zgonów. W 2000 r. odnotowano 164 tys. nowych zachorowań i 15 700 zgonów [2, 3]. W krajach Unii Europejskiej w 2000 r. liczba nowych przypadków raka płuca oceniana była na 241 tys. nowych zachorowań w większości u mężczyzn (192 tys. mężczyzn, 49 tys. kobiet – Europejski kodeks walki z nowotworami złośliwymi i jego przesłani naukowe, wersja trzecia; 2003 r.). Spadek zachorowalności stwierdzono w latach 1973–1987 w Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Finlandii [4, 5]. Polska jest jednym z krajów o znacznym współczynniku zachorowalności na raka płuca, wynosi on średnio 56/100 tys. Współczynnik zachorowalności na raka płuca w Polsce wzrósł w ciągu ostatnich 30 lat 4,5-krotnie i nadal ma tendencję wzrostową [6, 7]. W 2002 r. najczęściej rejestrowanymi nowotworami złośliwymi u mężczyzn były nowotwory złośliwe płuca 26,1%, u kobiet stanowiły 7,7% [1]. Struktura zachorowania na raka płuca jest różna w poszczególnych województwach. Wśród wszystkich nowotworów złośliwych największy odsetek zachorowalności na raka płuca odnotowano w województwie lubuskim 33,3% u mężczyzn i zachodniopomorskim 11,7% u kobiet. W województwie wielkopolskim wśród wszystkich nowotworów złośliwych rak płuca występował u 22,8% mężczyzn i 5,8% kobiet. Struktura zgonów z powodu nowotworów złośliwych w poszczególnych województwach była podobna. We wszystkich województwach pierwsze miejsce u mężczyzn zajmował rak płuca od 37,8%. Badania etiologiczne wykazują, że podstawowym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca jest dym nikotynowy. Szacuje się, że 87–91% nowotworów płuca u mężczyzn i 57–86% u kobiet wynika z palenia tytoniu (Europejski kodeks walki z nowotworami złośliwymi; 2003 r.). Przyjmuje się, że spośród osób, które czynnie nie paliły papierosów połowa zapada na nie w wyniku biernego palenia [8–10]. Zależność między paleniem papierosów a rakiem płuca stwierdzono w latach 50. w USA i Wielkiej Brytanii [11]. Obserwacje te były wielokrotnie potwierdzane w badaniach epidemiologicznych. Śmiertelność z powodu raka płuca wśród palaczy jest 8–20 razy większa niż wśród osób, które nigdy nie paliły. Ryzyko zachorowania zwiększa się wprost proporcjonalnie do liczby wypalanych papierosów [12]. Bardzo istotny wpływ na ryzyko zachorowania ma wiek rozpoczęcia palenia. Ryzyko to jest wyższe u osób, które zaczęły palić wcześniej [13]. Poza ryzykiem związanym z paleniem papierosów istnieje ryzyko związane z zawodem. Uważa się, że od ekspozycji zawodowej zależy ok. 15% raków płuca [14, 15]. Bardzo istotnym czynnikiem przyczynowym raka płuca jest azbest. W przypadku skojarzenia palenia papierosów z ekspozycją na azbest, ryzyko zachorowania na raka płuca wzrasta wielokrotnie. Ryzyko ekspozycji na azbest istnieje również u osób, które mieszkają w pobliżu fabryk przetwarzających ten materiał. Rakotwórcze działanie wykazuje również arsen i jego związki. Uzyskane w latach 50. i 70. wyniki badań epidemiologicznych wskazują na zwiększone ryzyko zgonu z powodu raka płuca w populacji osób zatrudnionych przy gazyfikacji węgla [16]. Wyniki badań epidemiologicznych w latach 90. udowodniły wpływ substancji rakotwórczych (tlenku węgla, krzemionki, amoniaku, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych), powstających podczas produkcji koksu na zachorowalność raka płuca. U pracowników obsługujących piece koksownicze stwierdza się 2–4-krotnie podwyższone ryzyko [17]. Wyniki wielu badań narażenia zawodowego pozwalają wnioskować, że w zakładach produkujących aluminium głównym problemem jest ekspozycja na substancje smoliste ze względu na dużą zawartość WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne). Badania środowiska pracy przeprowadzone podczas produkcji aluminium w 1966 r. na Wydziale Elektrolizy Huty Aluminium w Koninie [18] wykazały obecność WWA. Z przedstawionych danych wynika, że na wszystkich stanowiskach pracy wartości średnich geometrycznych stężeń dla benzopirenu (BaP) przekraczały wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS). Wskazano na istotne statystycznie zwiększone ryzyko wystąpienia zgonu z powodu raka płuca wśród pracowników zakładów produkujących aluminium. W badaniu przeprowadzonym w Kanadzie wskaźnik zgonów wynosił 1,4 [19]. Zbliżone wartości odnotowano w Norwegii [20]. W odlewniach żelaza i stali występuje również ekspozycja na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Celem pracy była analiza porównawcza zachorowalności i umieralności na raka płuca w Koninie i Pile – miastach o różnych warunkach przemysłowo-geograficznych.
Materiał i metody
Zanalizowano dane dotyczące zarejestrowanych zachorowań i zgonów na raka płuca w dwóch wielkopolskich miastach – Koninie i Pile – w latach 1993–2002. Miasta te mają podobną ogólną liczbę mieszkańców, podobną w podziale na płeć, zbliżoną strukturę wiekową, niemal identyczną tendencję starzenie się (ryc. 1. i 2.), ale odmienną strukturę geograficzno-przemysłową. Dane niezbędne do dokonania analizy zostały uzyskane z trzech różnych źródeł o charakterze wtórnym. Strukturę ludności Konina i Piły przedstawiono na podstawie informacji pochodzących z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Liczbę zachorowań i zgonów na raka płuca wśród mieszkańców Konina i Piły otrzymano z zestawień przygotowanych przez Wielkopolski Rejestr Nowotworów w Poznaniu. Liczbę zachorowań i zgonów na raka płuca wśród mieszkańców Konina i Piły uzyskano na podstawie ogólnodostępnych raportów Centrum Onkologii. Informacje zostały zgromadzone w styczniu 2006 r., a ich opracowania dokonano w lutym tego samego roku. W toku prowadzonej analizy wykorzystano przede wszystkim wskaźniki natężenia, które obliczono w dwóch wersjach, ogólnej i szczegółowej. Ustalono tzw. współczynnik surowy zachorowalności, zgonów na raka płuca – Wz, który określał liczbę zachorowań, zgonów na 100 tys. mieszkańców obu miast oraz współczynniki cząstkowe zachorowań, zgonów na raka płuca określające liczbę zachorowań, zgonów na 100 tys. mieszkańców obydwu miast w podziale na poszczególne grupy wiekowe. W analizie tendencji zachorowań i zgonów na raka płuca w latach 1993–2002 posłużono się w niektórych przypadkach średniookresowym tempem zmian oraz funkcji trendu zarówno w postaci liniowej, jak i parabolicznej. W celu ustalenia zależności między liczbą zachorowań a liczbą zgonów w obydwu miastach, wykorzystano liniową funkcję regresji oraz podstawową miarę współzależności zjawisk o charakterze ilościowym, a mianowicie współczynnik korelacji liniowej Pearsona. Otrzymana wartość współczynnika korelacji stała się następnie podstawą do wyznaczenia współczynnika determinacji, który informował, w jakim stopniu (w procentach) liczba zgonów uwarunkowana była liczbą zachorowań. Badania przeprowadzono po uzyskaniu zgody Komisji Bioetyki Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy.
Wyniki

Zachorowania na raka płuca w Koninie i Pile w latach 1993–2002
Bezwzględna liczba mieszkańców Konina i Piły, którzy zachorowali na raka płuca zmieniała się z roku na rok i miała tendencję wzrastającą. Dane dotyczące ogólnej liczby zachorowań, jak również z podziałem na płeć oraz grupy wiekowe przedstawiono w tab. 1. i 2. Brakowało wyraźnej tendencji w kształtowaniu się liczby zachorowań w obu miastach w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. Poziom współczynników wydaje się raczej być dziełem czynnika losowego, wynika to z niewielkiej ze statystycznego punktu widzenia liczby zachorowalności na raka płuca. Ogólnie wartość surowego współczynnika zachorowalności na raka płuca w kolejnych latach w Pile kształtowała się na poziomie nieco wyższym niż w Koninie (ryc. 3.). Podobna sytuacja występowała w odniesieniu do współczynnika obliczonego oddzielnie dla mężczyzn i dla kobiet. W odniesieniu do kobiet zamieszkałych w obu miastach wykazywał on tendencję wzrostową (ryc. 4. i 5.). Znaczną liczbę zachorowań na raka płuca odnotowano wśród osób w wieku 50–59 lat. Jednak cząstkowy współczynnik zachorowalności w tej grupie wiekowej, mimo pewnych wahań w poszczególnych latach, malał w analizowanym okresie. Tendencja ta odnosiła się jednak wyłącznie do mężczyzn, współczynnik zachorowalności w Koninie charakteryzował się średniorocznym spadkiem na poziomie 16%, a w Pile na poziomie 17%. W przypadku kobiet natomiast wzrastał w roku 2002 w porównaniu z rokiem 1993, przy czym jego wartość w niemal całym okresie była wyższa w Pile niż w Koninie. Między liczbą zachorowań mężczyzn w grupie wiekowej 50–59 lat w obydwu miastach nie istniał związek, który mógłby wnosić istotne wartości do prowadzonej analizy zachorowalności na raka płuca w tej właśnie grupie. Wahania współczynnika zachorowalności były charakterystyczne w grupie wiekowej 60–64 lata dla mieszkańców Konina i Piły ogółem, jak i w podziale na płeć. Względnie stałą wartością charakteryzował się współczynnik zachorowalności na raka płuca wśród osób powyżej 65. roku życia, a więc osób, u których stwierdzono najwięcej przypadków zachorowań. W Koninie jego wartość kształtowała się na poziomie średnio 270 zachorowań rocznie na 100 tys. mieszkańców, natomiast w Pile na poziomie 310 zachorowań. O ile jednak wartość omawianego współczynnika zachorowalności była zbliżona w kolejnych latach w przypadku mężczyzn, o tyle w przypadku kobiet zauważyć można było, w szczególności w Koninie, wyraźny wzrost zachorowań poczynając od 1998 r. W celu podsumowania dotychczasowej analizy porównano kształtowanie się współczynnika zachorowalności na raka płuca w kolejnych grupach wiekowych w Koninie i Pile w roku 1993 i 2002. Wartość współczynnika zachorowalności w 1993 r. w każdej kolejnej grupie wiekowej na 100 tys. mieszkańców Piły była średnio o 89 wyższa. W Koninie nie odnotowano jednokierunkowych zmian, gdyż w grupie osób w wieku 60–64 lat nastąpił istotny spadek współczynnika zachorowalności. Określono znamienność statystyczną zarówno w przypadku ogółu mieszkańców, jak i w przypadku ich podziału na płeć. Różnice w zachorowaniach na raka płuca w obu miastach nie były znamienne statystycznie (p=0,44). Wzrost zachorowań wraz z przesuwaniem się do kolejnych grup wiekowych, który zaobserwowano w Pile, był szczególnie wysoki w odniesieniu do mężczyzn i wynosił 176 zachorowań na 100 tys. mężczyzn, natomiast niższy w przypadku kobiet i kształtował się na poziomie niespełna 27 zachorowań. Podobnie jak w przypadku ogółu mieszkańców, tak i w przypadku ich podziału na płeć, wśród mieszkańców Konina nie odnotowano powyższej tendencji. Różnice w zachorowaniach dla obu miast w podziale na płeć i poszczególne grupy wiekowe nie były istotne statystycznie (p=0,47 mężczyźni, p=0,161 kobiety). W Pile w 2002 r. nie zanotowano istotnych zmian, jeśli chodzi o współczynnik zachorowalności w kolejnych grupach wiekowych w porównaniu z rokiem 1993. O ile na początku analizowanego okresu przejście do wyższej grupy wiekowej oznaczało wzrost współczynnika zachorowań średnio o 89 na 100 tys. mieszkańców, o tyle na koniec okresu objętego analizą wzrost ten obejmował 92 zachorowania. Wyraźna tendencja wzrostowa wyodrębniła się natomiast w odniesieniu do mieszkańców Konina w każdej kolejnej grupie współczynnik wzrastał o ok. 75 zachorowań na 100 tys. mieszkańców więcej niż w grupie poprzedniej. Różnice w zachorowaniach na 100 tys. mieszkańców Konina i Piły w roku 2002 nie były znamienne statystycznie (p=0,353). Wzrost współczynnika miał niemal liniowy charakter w przypadku kobiet zamieszkałych w Koninie. W grupie wiekowej 40–49 lat odnotowano średnio o 31 zachorowań na 100 tys. kobiet więcej niż w grupie 30–39 lat itd. W przypadku mężczyzn nastąpił wzrost zachorowań powyżej 65. roku życia. Różnice w zachorowaniach w podziale na płeć, jak i w poszczególnych grupach wiekowych nie były znamienne statystycznie (p=0,334 mężczyźni, p=0,176 kobiety).
Zgony na raka płuca w Koninie i Pile w latach 1993–2002
Bezwzględna liczba mieszkańców Konina i Piły, którzy zmarli na raka płuca, podobnie jak liczba tych, którzy zachorowali, zmieniała się z roku na rok (tab. 1.). Całkowita liczba zachorowań w obydwu miastach, w latach 1993–2002, kształtowała się na zbliżonym poziomie, natomiast całkowita liczba zgonów była o 8% wyższa w Koninie niż w Pile. Sytuacja ta dotyczyła wyłącznie mężczyzn. W Koninie odnotowano o 18% zgonów więcej niż w Pile, natomiast w przypadku kobiet występowała sytuacja odwrotna, w Pile zanotowano więcej zgonów wśród kobiet niż w Koninie o ponad 30%. Dane dotyczące zgonów w podziale na poszczególne grupy wiekowe przedstawiono w tab. 3. Podobnie jak w przypadku analizy zachorowań, również tutaj, w celu porównania obu miast pod względem liczby zgonów na raka płuca, ustalono surowe i cząstkowe współczynniki zgonów w kolejnych latach. Wartość współczynnika wykazywała w kolejnych latach tendencję wzrostową (ryc. 3.). Uwzględniając podział na płeć można zauważyć, że w niemal całym badanym okresie surowy wskaźnik zgonów obliczony dla mężczyzn zamieszkałych w Koninie kształtował się na poziomie wyższym niż dla mężczyzn z Piły (ryc. 4.). Wspomniana wzrostowa tendencja liczby zgonów w Koninie wynikała przede wszystkim z przyrostu liczby zgonów na 100 tys. kobiet. W zasadzie żadnych prawidłowości nie można było odnotować, jeżeli chodzi o liczbę zgonów w pierwszej grupie wiekowej, tj. wśród osób w wieku 30–39 lat. Poziom cząstkowego współczynnika zgonów w tej grupie wiekowej zarówno ogółem, jak i w podziale na płeć była dziełem czynnika losowego. O ile w przypadku osób w wieku 40–49 lat zamieszkałych w Pile współczynnik zgonów na 100 tys. kształtował się w latach 1993–2002 na względnie zbliżonym poziomie ok. 20, o tyle w przypadku mieszkańców Konina wskaźnik ten, począwszy od 1999 r., szybko wzrastał. Wzrost był szczególnie wyraźny w odniesieniu do kobiet zamieszkałych w Koninie. W roku 1997 wartość cząstkowego współczynnika zgonów wynosiła ok. 12–13, natomiast w roku 2002 ukształtowała się już na poziomie blisko 30 zgonów na 100 tys. kobiet w wieku 40–49 lat. Cząstkowy współczynnik zgonów w grupie wiekowej 50–59 lat wykazywał tendencję spadkową. Średnioroczny spadek w Koninie kształtował się na poziomie 9%, natomiast w Pile był nieco większy i wynosił 11%. Podobnie, jak w przypadku cząstkowego współczynnika zachorowalności przedstawiona wyżej tendencja odnosiła się wyłącznie do mężczyzn w Koninie. Liczba zgonów na 100 tys. mężczyzn w wieku 50–59 lat z roku na rok była niższa średnio o 15%, a w Pile o 18%. W przypadku kobiet współczynnik wzrastał z roku na rok zarówno w Koninie, jak i w Pile. Liczba zgonów na raka płuca na 100 tys. mieszkańców Konina i Piły w wieku 60–64 lat wykazywała na przemian wzrosty i spadki. Sytuacja ta dotyczyła również mieszkańców w podziale na płeć. W przypadku kobiet zamieszkałych w Pile cząstkowy współczynnik zgonów w tej grupie wiekowej w niemal całym okresie był wyższy niż wśród kobiet zamieszkałych w Koninie. Nieznaczny wzrost, w granicach 5% rocznie w Koninie i 3,5% w Pile, zanotowano w odniesieniu do cząstkowego współczynnika zgonów w grupie osób powyżej 65. roku życia. Na koniec analizowanego okresu, tj. w roku 2002 ukształtował się on na poziomie 307 zgonów na 100 tys. mieszkańców Konina (w wieku powyżej 65 lat) i 336 zgonów w przypadku Piły. Przyczyną wzrostu liczby zgonów na 100 tys. mieszkańców w obydwu wielkopolskich miastach był przede wszystkim przyrost liczby zgonów wśród kobiet. Średnio wynosił on 12% rocznie w Koninie i 8% w Pile. W przypadku mężczyzn natomiast wartość cząstkowego współczynnika zgonów w tej grupie wiekowej kształtowała się na zbliżonym poziomie w kolejnych latach. Do dokonanej wyżej analizy liczby zgonów na raka płuca dodatkowo wprowadzono porównanie wartości współczynnika zgonów w kolejnych grupach wiekowych w Koninie i Pile w pierwszym i ostatnim roku. Otrzymane wartości świadczą, że współczynniki zgonów na raka płuca w obu miastach nie różnią się znamiennie (p>0,05). W 1993 r. liczba zgonów na 100 tys. mieszkańców Piły była w każdej kolejnej grupie wiekowej średnio o 71 wyższa niż w grupie poprzedniej. W Koninie natomiast po znacznym spadku współczynnika zgonów ze 194 w grupie wiekowej 50–59 lat do 102 w grupie 60–64 lata nastąpił wzrost liczby zgonów do 268 wśród osób w wieku powyżej 65. roku życia. Uwzględniając podział na płeć wśród mężczyzn zamieszkałych w Pile w każdej kolejnej, wyższej grupie wiekowej współczynnik zgonów wzrastał o 140 w porównaniu z grupą poprzednią, natomiast wśród kobiet wzrost ten wynosił 22. W Koninie z kolei trudno było uchwycić jakąkolwiek tendencję z uwagi na wspomniany już spadek liczby zgonów wśród osób z przedziału wiekowego 60–64 lata. Różnice w odniesieniu do współczynników zgonów w obydwu miastach zarówno w podziale na poszczególne grupy wiekowe, jak i na płeć nie były znamienne statystycznie (p=0,395 mężczyźni, p=0,063 kobiety). W 2002 r. liczba zgonów na 100 tys. mieszkańców Piły wzrastała wraz z przechodzeniem do kolejnych grup wiekowych średnio o 96 zgonów, dla porównania – w 1993 r. wzrost ten wynosił 71. Różnice współczynnika zgonów w obydwu miastach w 2002 r. w podziale na poszczególne grupy wiekowe, jak również na płeć nie były znamienne statystycznie (p=0,346 mężczyźni, p=0,067 kobiety). Wzrost cząstkowego współczynnika zgonów w obydwu miastach w każdej kolejnej grupie wiekowej w roku 2002 w stosunku do roku 1993 dotyczył zarówno mężczyzn, jak i kobiet.
Omówienie
Rozwój przemysłu, procesy urbanizacyjne, niewystarczająca troska o ochronę środowiska powodują zagrożenie dla zdrowia człowieka. W Koninie zjawiska te przybierają szczególnie duże rozmiary z powodu emisji zanieczyszczeń z Zespołu Elektrowni Pątnów-Adamów-Konin, Huty Aluminium Konin oraz degradacji środowiska wynikającej z działalności kopalni węgla brunatnego. Mieszkańcy Piły ze względu na inną strukturę przemysłowo-geograficzną są mniej narażeni na toksyczne działanie czynników chorobotwórczych. Struktura zgonów z powodu nowotworów złośliwych w poszczególnych województwach jest podobna. We wszystkich województwach pierwsze miejsce u mężczyzn zajmuje rak płuca z udziałem od 30,8% (województwo śląskie) do 35% (województwo kujawsko-pomorskie). Wśród kobiet największy odsetek zgonów na raka płuca odnotowano w województwie zachodniopomorskim 16,5% i dolnośląskim 13,8% [21]. Zanalizowano zachorowania i zgony na raka płuca w dwóch wielkopolskich miastach – Koninie i Pile. Miasta te są bardzo podobne, jeśli chodzi o ogólną liczbę mieszkańców, podział na płeć oraz strukturę wiekową. W latach 1993–2002 całkowita liczba zachorowań w obydwu miastach kształtowała się na zbliżonym poziomie ponad 300 przypadków. Zarówno w Koninie, jak i Pile zdecydowaną większość osób, u których stwierdzono raka płuca stanowili mężczyźni, jednak w Koninie przewaga ta była nieco wyższa. Zważywszy na fakt, że w grupie osób w wieku 30–39 lat przypadki zachorowań na raka płuca były sporadyczne (Konin 2, Piła 4 zachorowania) trudno mówić o jakichkolwiek prawidłowościach w kształtowaniu się cząstkowego współczynnika zachorowalności w tej grupie wiekowej, zarówno ogółem, jak i w podziale na mężczyzn i kobiety. W przypadku osób w wieku 40–49 lat prawdopodobieństwo zachorowania na raka płuca było wyższe, to również w tej grupie trudno było uchwycić wyraźne tendencje oraz przewagę zachorowań w którymś z miast. Dużą liczbę zachorowań na raka płuca odnotowano wśród osób w wieku 50–59 lat. Przedział wiekowy 60–64 lat charakteryzował się zbliżoną liczbą zachorowań w obydwu analizowanych miastach. Najwięcej zachorowań na raka płuca odnotowano w grupie wiekowej powyżej 65. roku życia. W poszczególnych grupach wiekowych w ciągu 10 lat w Koninie odnotowano więcej przypadków raka płuca u osób w wieku 50–59 lat niż w Pile. Sytuacja odwrotna występowała natomiast w odniesieniu do osób z ostatniego przedziału wiekowego powyżej 65. roku życia. Analizując dane trudno dostrzec jakąkolwiek tendencję w kształtowaniu się liczby zachorowań w obydwu miastach. Poziom współczynników wydaje się raczej być dziełem czynnika losowego, co zresztą jest sprawą naturalną, zważywszy na stosunkowo niewielkie ze statystycznego punktu widzenia liczby bezwzględne, jeśli chodzi o zachorowalność na raka płuca. Niemniej jednak w tych przypadkach, w których można było uchwycić trend wskazano podobieństwa i różnice w kształtowaniu się współczynników w Koninie i Pile. Porównując wartość surowego współczynnika zachorowalności na raka płuca w kolejnych latach w Pile kształtował się on na wyższym poziomie niż w Koninie. Podobna sytuacja występowała w przypadku współczynnika obliczonego oddzielnie dla mężczyzn i kobiet, przy czym w odniesieniu do kobiet zamieszkałych w Koninie zarysowała się wyraźna tendencja wzrostowa. Tendencję tę można opisać za pomocą parabolicznej funkcji trendu, która pozwala na przewidywanie liczby zachorowań na 100 tys. kobiet w Koninie w przyszłości. I tak, np. w roku 2006 surowy współczynnik zachorowalności może wynosić ok. 55,14. Wzrost zachorowalności na raka płuca u kobiet wynika z faktu, że w wiek zwiększonego ryzyka wchodzą kobiety urodzone w latach 1940–1960, które były narażone w najwyższym stopniu na czynnik ryzyka jakim jest dym nikotynowy. Z danych z 2002 r. wynika, że już w 6 województwach rak płuca jest pierwszą przyczyną umieralności u kobiet [21]. Podsumowując wyniki analizy w zakresie zgonów spowodowanych rakiem płuca należy stwierdzić, że nie są one optymistyczne. Z analizy tej wynika, że w latach 1993–2002 liczba zgonów na 100 tys. mieszkańców w obydwu miastach miała tendencję wzrostową. Różnice, jakie dzieliły obydwa miasta polegały na tym, że w Koninie liczba zgonów wykazywała stały średnioroczny przyrost, natomiast w Pile podlegała znacznemu wahaniu. Poza tym wyraźnie zarysowała się wzrostowa tendencja liczby zgonów kobiet w Pile w stosunku do Konina oraz odwrotna sytuacja w grupie mężczyzn. Pozytywnym zjawiskiem w ramach prowadzonej analizy jest niewątpliwie fakt, że mimo znacznej liczby zachorowań i zgonów wśród osób w wieku 50–59 lat cząstkowy współczynnik zgonów wykazywał tendencje spadkową. Negatywnym zjawiskiem w zakresie analizy dotyczącej ogółu mieszkańców Konina i Piły jest wzrost cząstkowego współczynnika, który obserwujemy porównując lata 1993 i 2002. Uwzględniając podział na wiek można stwierdzić, że w obydwu wielkopolskich miastach na raka płuca umierały przede wszystkim osoby w wieku 50–59 lat oraz powyżej 65. roku życia, a więc z tych grup, w których odnotowano najwięcej zachorowań. Analizując wpływ liczby zachorowań na liczbę zgonów można stwierdzić, że był on znacznie większy w Pile niż w Koninie i to zarówno ogółem, jak i w podziale na płeć i wiek. Bezwzględny wzrost liczby zachorowań w latach 1993–2002 o 100 prowadził do wzrostu liczby zgonów o 92 w przypadku mieszkańców Piły, natomiast powodował wzrost zgonów o 78 w Koninie. Uwzględniając podział na płeć można stwierdzić, że każde 100 kolejnych zachorowań wśród mężczyzn oznaczało zwiększenie liczby zgonów o 88 w Pile i o 55 w Koninie, natomiast każde 100 dodatkowych zachorowań wśród kobiet prowadziło do wzrostu liczby zgonów o 93 w Pile i o 85 w Koninie. Wszystkie niekorzystne czynniki występujące w rejonie Konina mają niewątpliwie ujemny wpływ na nasze zdrowie, jednak dokonana analiza zachorowalności i umieralności na raka płuca w latach 1993–2002 wykazała, że struktura przemysłowo-geograficzna nie miała istotnego wpływu na zachorowalność i umieralność spowodowaną rakiem płuca. W obu miastach mimo odmiennej struktury przemysłowo-geograficznej wyniki analizy uwzględniające zachorowalność i umieralność na raka płuca są bardzo zbliżone. Wynika z tego, że kwestie związane z etiologicznymi przyczynami wzrostu zachorowalności i umieralności na raka płuca badanej populacji w wymienionych miastach głównie mogą być związane z inhalacją dymu nikotynowego. Aby powstrzymać rozwój negatywnych trendów w analizowanym zakresie niezbędne jest podjęcie na szeroką skalę działań, które umożliwią coraz lepszą kontrolę nad czynnikami kształtującymi ludzkie zdrowie. Przykładem takich działań jest zainicjowana na początku lat 90. przez Fundację Promocja Zdrowia, akcja adresowana do wszystkich palaczy chcących zerwać z nałogiem. Patronat nad akcją objęła Międzynarodowa Unia Walki z Rakiem (UICC). Od 1992 r. akcja przebiega pod hasłem Rzuć palenie razem z nami i organizowana jest w Światowym Dniu Rzucania Palenia. Jednodniowe akcje powtarzane każdego roku spełniają rolę czynnika mobilizującego, który ma wzbudzić i utrzymać zainteresowanie problemem palenia tytoniu wśród opinii publicznej. Celem akcji jest zapewnienie palaczom rzetelnych informacji na temat konsekwencji palenia tytoniu, a osobom chcącym rzucić palenie pomoc fachowców, którzy dysponują wiedzą i doświadczeniem w leczeniu uzależnień.
Wnioski
1. Zdecydowaną większość osób, u których stwierdzono raka płuca w obu miastach stanowili mężczyźni, głównie powyżej 65. roku życia. 2. W ostatnim 10-leciu stwierdzono wyraźny wzrost zachorowalności i umieralności na raka płuca u kobiet w obydwu miastach, a współczynnik zachorowań i zgonów na 100 tys. mieszkańców był podobny. 3. Nie stwierdzono wpływu struktury przemysłowo-geograficznej różniącej miasta Konin i Piłę na zachorowania i zgony na raka płuca.
Piśmiennictwo
1. Wojciechowska U, Didkowska J, Tarkowski W, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2002. Centrum Onkologii Warszawa 2003. 2. Parkin DM. Trends in lung cancer worldwide. Chest 1989; 96: 5-8. 3. Zatoński W, Didkowska J. Epidemiologia nowotworów złośliwych. W: Krzakowski M (red.). Onkologia Kliniczna. Borgis Warszawa 2001; 22-50. 4. Spiro SG, ed. Lung Cancer. Vol. 17. Huddersfield, The Charlesworth Group 2001; 17: 6. 5. Wiliams MD, Sandler AB. The epidemiology of lung cancer. Can Tre Res 2001; 105: 31-52. 6. Zatoński W, Tyczyński J. Epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce w piętnastoleciu 1980-1994. Centrum Onkologii, Warszawa 1997. 7. Roszkowski K. Rak płuca – aspekty epidemiologiczne i diagnostyczne. Nowa Klinika 2004; 11: 304-10. 8. Zatoński W. Nowe perspektywy leczenia uzależnienia od nikotyny. Med Prakt 2000; 7: 3-16. 9. Zatoński W. Rak płuca. Med Dypl 1997; 6: 26-28. 10. Zatoński W. Przewoźnik K. Palenie tytoniu w Polsce: postawy, następstwa zdrowotne i profilaktyka. Centrum Onkologii Warszawa 1996. 11. Doll R, Peto R. Mortality in relation to smoking: 20 years’ observations on male British doctors. Br Med J 1976; 2: 1525-36. 12. Prochaska JO, Goldstein MG. Process of smoking cessation. Clin Chest Med 1991; 12: 727-35. 13. Kim ES, Jlong WK, Khuri FR. Prevention of lung cancer. Chest Surg Clin N Am 2000; 10: 663-90. 14. Feinstein MB, Bach PB. Epidemiology of lung cancer. Chest Surg Clin N Am 2000; 10: 653-61. 15. Page G P, Green JL, Lockland D. Epidemiology of lung cancer with special reference to genetics, bioassays, woman, and developing countries. Semin Respir Crit Care Med 2000; 21: 356-73. 16. Zatoński T, Tyczyński J. Nowotwory złośliwe w Polsce w roku 1993. Zakład Organizacji Walki z Rakiem i Epidemiologii Nowotworów Centrum Onkologii, Warszawa 1996. 17. Czerczak S. Wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych. Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2001. 18. Brzeźnicki S, Przybylski H. Oznaczenie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w środowisku pracy podczas produkcji aluminium. Med Pracy 1996; 47: 1-8. 19. Buening MK, Levin W, Karle JM, Yagi H, Jerina DM, Conney AH. Tumorigenicity of bay-region epoxides and other derivatives of chrysene and phenanthrene in newborn mice. Cancer Res 1979; 39: 5063-8. 20. Andersen A, Dahlberg BE, Magnus K, Wannag A. Risk of cancer in the Norwegian aluminium industry. Int J Cancer 1982; 29: 295-8. 21. Wojciechowska U, Didkowska J, Tarkowski W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2003. Centrum Onkologii, Warszawa 2005.
Adres do korespondencji
dr hab. Andrzej Nowicki ul. Boruckiego 18 85-799 Bydgoszcz e-mail: anow1_xl@wp.pl