Eric Kandel: Zaburzony umysł. Co nietypowe mózgi mówią o nas samych

Eric Kandel, laureat Nagrody Nobla z 2000 r., neurobiolog i psychiatra, to jeden z najwybitniejszych umysłów, inspirujących badaczy mózgu.
Jego korzenie tkwią w Galicji: ojciec urodził się w Olesku koło Lwowa, a matka w Kołomyi, na zachodniej Ukrainie. Uczony przyszedł na świat w Wiedniu w czasie, gdy jeszcze praktykował tam Zygmunt Freud. Do Stanów Zjednoczonych jego rodzinę wygnał nazistowski terror. W pamięci dziesięcioletniego wówczas chłopca pozostał bezmiar zła, jakiego dopuszczali się w imię chorej ideologii przedstawiciele narodu wielkich poetów, muzyków i filozofów.
Pod wpływem tych doświadczeń Erica Kandela nurtowało pytanie, w jaki sposób jednostki dokonują wyborów moralnych, jakie mechanizmy kierują je ku złu i czy można uleczyć rozchwianą psychikę. Odpowiedzi szukał początkowo w naukach humanistycznych: historii i literaturze, następnie zwrócił się ku medycynie, by specjalizując się w psychoanalizie, realizować swoją fascynację ludzkim umysłem. Odkrył jednak, że droga do poznania umysłu wiedzie przez badanie mózgu. Zdecydował nie podejmować praktyki psychoanalityka, lecz poświęcić się nauce. W ten sposób zaczęła się jego przygoda z neurobiologią, która doprowadziła go do przełomowego odkrycia, że uczenie się, nabywanie doświadczenia zmienia połączenia pomiędzy neuronami w mózgu. To powoduje, że mózg każdej osoby jest jedyny i niepowtarzalny, różni się od mózgów innych ludzi. Badania Kandela stały się kamieniem milowym w poznaniu związków neurobiologii z procesami psychicznymi i psychoterapią (Kandel 1998).
W tym miejscu warto wrócić na moment do początku jego drogi zawodowej. Wybór psychiatrii był podyktowany fascynacją psychoanalizą i pracami Zygmunta Freuda. Kandel marzył, aby podstawą psychologii i psychoterapii stała się znajomość układu nerwowego. W Projekcie naukowej psychologii pisał w sposób radykalny i nieznajdujący zrozumienia wśród jemu współczesnych, że to czego doświadczamy jako świadome i nieświadome przetwarzanie informacji, ma odzwierciedlenie w architekturze neuronalnej mózgu i układu nerwowego. „Kuracja mówieniem” może przekształcić połączenia nerwowe i zmienić charakter doświadczeń psychicznych (Freud 1953; Schore 1997; Conzolino 2004).
Kandel nie poprzestał na pracy naukowej i publikowaniu wyników swoich badań. Zajął się popularyzacją nauki, chcąc szerokiemu gronu czytelników ukazać meandry i tajemnice umysłu. Pisał oczywiście o pamięci jako głównym nurcie swoich zainteresowań. W 2002 r. została wydana popularnonaukowa książka Memory: from mind to molecules, a w roku 2006 In search of memory. Jest również autorem książek poświęconych związkom sztuki i kreatywności z umysłem oraz funkcjonowaniem mózgu: The age of insight: the quest to understand the unconscious in art, Mind and brain from Vienna 1900 to present z 2012 r. czy Reductionism in art and brain science z 2016 r.
Polski czytelnik ma możliwość poznać jego świat neuronauki dzięki książce Zaburzony umysł. Co nietypowe mózgi mówią o nas samych przetłumaczonej na język polski i wydanej w 2020 r. przez Copernicus Center Press. Autor w ciekawy sposób opisuje historię diagnozowania i leczenia oraz omawia najnowsze badania genetyczne, neurochemiczne i neuroobrazowe z zakresu zaburzeń stanowiących największe wyzwania współczesnej psychiatrii, takich jak autyzm, depresja, choroba dwubiegunowa, schizofrenia, otępienie, zespół stresu pourazowego, uzależnienie. Kieruje naszą uwagę ku chorobie Huntingtona i Parkinsona, pokazuje biologiczne podstawy tożsamości płciowej, a w końcu konfrontuje nas z największą zagadką mózgu: świadomością. Ta podróż prowadzi ku nowemu humanizmowi, który z neuronauki czerpie wiedzę o naszej niepowtarzalności.
Książka powinna stanowić lekturę obowiązkową dla każdego, kto chce poszerzyć horyzonty i zmierzyć się z pytaniem, czy istotnie jesteśmy „jedynie zachowaniami ogromnego zespołu komórek nerwowych i powiązanych z nimi cząsteczek chemicznych” (Crick 1997).