Evaluation of preventive screening cytology performed by menopausal women

Wstęp

W Polsce wśród nowotworów złośliwych narządu płciowego kobiety rak szyjki macicy zajmuje drugie miejsce pod względem częstości występowania [1, 2].

Badanie cytologiczne jest główną metodą diagnostyczną stosowaną w profilaktyce raka szyjki macicy [3].

Według Rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, kobiety powinny w ramach skriningu wykonywać badanie cytologiczne po skończeniu 25. ro­ku życia, najpóźniej w 30. roku życia. Po rozpoczęciu współży-

cia seksualnego badanie to powinno być przeprowadzane nie później niż 3 lata po inicjacji seksualnej. Kobiety z grupy ryzyka zarażenia wirusem brodawczaka ludzkiego

(human papilloma virus – HPV) i ludzkim wirusem niedoboru odporności (human immunodeficiency virus – HIV), które przyjmują leki immunosupresyjne, leczone z powodu CIN 2, CIN 3 lub raka szyjki macicy powinny wykonywać badanie cytologiczne co roku.

Jeżeli u kobiet nie diagnozuje się któregoś z wyżej wymienionych kryteriów lub kobiety te są po zabiegu usunięcia macicy wraz z szyjką, lub 3 kolejne wyniki wymazu cytologicznego są prawidłowe, można odstąpić od corocznej kontroli cytologicznej. W przypadku prawidłowych wyników wymazów oraz braku czynników ryzyka badanie cytologiczne można wykonywać co 3 lata [4].

Nie ma wyznaczonej granicy wieku, kiedy można zrezygnować z wykonywania badania cytologicznego. Według U.S. Preventive Services Task Force należy przerwać wykonywanie badania cytologicznego w 65. roku życia. American Cancer Society zaleca, aby wykonywać badanie cytologiczne u kobiet co najmniej do 70. roku życia. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zalecają objęcie skriningiem cytologicznym kobiet do 59. roku życia [5–7].

Badanie cytologiczne skutecznie zmniejsza zachorowalność i umieralność na raka szyjki macicy.

Cel pracy

Celem pracy była ocena wykonywania badania cytologicznego przez kobiety.

Materiał i metody

Badaniami objęto 200 losowo wybranych mieszkanek województwa lubelskiego.

Wiek badanych wahał się w granicach 40–66 lat. Wśród badanych 92 kobiety (46%) były w wieku 40–45 lat, 22 (11%) w wieku 46–50 lat, 57 (28,5%) w wieku

51–55 lat, 21 (10,5%) w wieku 56–60 lat oraz 8 (4%) powyżej 60. roku życia. W badanej grupie 108 (54%) kobiet miało wykształcenie wyższe, 65 (32,5%) – średnie,

19 (9,5%) – zasadnicze zawodowe, natomiast 8 (4%) – wykształcenie podstawowe.

Mieszkankami miasta wojewódzkiego były 53 (26,5%) badane kobiety, 94 (47%) były mieszkankami miasta powiatowego, zaś 53 (26,5%) to mieszkanki wsi.

Badania przeprowadzono z zastosowaniem kwestionariusza ankiety własnego autorstwa, opracowanego dla potrzeb niniejszej pracy. Udział w badaniach był dobrowolny i anonimowy. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej testem jednorodności chi-kwadrat (χ²), wykorzystując program komputerowy STATISTICA 8.0 (StatSoft, Polska). Przyjęto 5-procentowe ryzyko błędu wnioskowania, p < 0,05 uznano za istotne statystycznie.

Wyniki

W tabeli I przedstawiono częstość zgłaszania się na profilaktyczne badania do lekarza ginekologa przez badane kobiety.

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że kobiety najczęściej zgłaszają się na badania profilaktyczne do lekarza ginekologa tylko wtedy, gdy je coś niepokoi (n = 70; 35%). W badanej grupie 47 (23,5%) kobiet wykonuje badania profilaktyczne co roku, zaś 29 (14,5%) kobiet nie wykonuje badań profilaktycznych u lekarza ginekologa.

W tabeli II przedstawiono współzależność pomiędzy zgłaszaniem się badanych kobiet na profilaktyczne badanie cytologiczne a czynnikami socjodemograficznymi.

Wśród 200 (100%) badanych 86 (43%) kobiet zgłasza się regularnie na profilaktyczne badanie cytologiczne, natomiast 114 (57%) nie zgłasza się regularnie na badanie cytologiczne.

Największy odsetek badanych, które zgłaszają się regularnie na profilaktyczne badanie cytologiczne, to kobiety w wieku 51–55 lat (n = 30; 52,63%), kobiety z wykształceniem wyższym (n = 54; 50%), zamieszkujące miasto powiatowe (n = 44; 46,81%). W grupie badanych największy odsetek kobiet, które nie zgłaszają się regularnie na profilaktyczne badanie cytologiczne, to kobiety w wieku powyżej 60 lat (n = 7; 87,5%) oraz w wieku 46–50 lat (n = 14; 63,64%), a także badane legitymujące się wykształceniem podstawowym (n = 7; 87,5%) oraz zamieszkujące miasto wojewódzkie (n = 32; 60,38%) i wieś (n = 32; 60,38%).

Nie stwierdzono statystycznie istotnych zależności pomiędzy zgłaszaniem się badanych kobiet na profilaktyczne badanie cytologiczne a wiekiem (p = 0,11), wykształceniem (p = 0,05) oraz miejscem zamieszkania (p = 0,05).

W tabeli III przedstawiono współzależność pomiędzy czasem wykonania ostatniego badania cytologicznego przez badane kobiety a wiekiem, wykształceniem i miejscem zamieszkania.

Wśród 200 (100%) badanych kobiet 46 (23%) wykonało badanie cytologiczne w ciągu ostatniego roku, 65 (32,5%) wykonało badanie cytologiczne ok. 2 lata temu, 14 (7%) badanych wykonało badanie cytologiczne

2–5 lat wstecz. Natomiast 7 (3,5%) kobiet wykonało badanie cytologiczne 6–10 lat temu, 3 (1,5%) – ponad

10 lat temu. Z kolei 22 (11%) badane kobiety nie pamiętają, kiedy ostatnio wykonywały badanie cytologiczne, a 43 (21,5%) podały, że nie wykonują badania cytologicznego.

Największy odsetek kobiet, które wykonały badanie cytologiczne w ciągu ostatniego roku, to badane w wieku 46–50 lat (n = 8; 33,18%), mające wykształcenie zawodowe (n = 6; 31,58%), będące mieszkankami miasta wojewódzkiego (n = 16; 30,19%). Z kolei największy odsetek kobiet, które wykonały badanie cytologiczne

ok. 2 lata temu to kobiety w wieku 46–50 lat (n = 9; 34,91%), z wykształceniem wyższym (n = 41; 37,96%), zamieszkujące miasto powiatowe (n = 34; 36,17%). Natomiast w grupie badanych, które nie wykonują badania cytologicznego, największy odsetek kobiet stanowią badane w wieku powyżej 60 lat (n = 5; 50%), legitymujące się wykształceniem podstawowym (n = 3; 37,5%), będące mieszkankami wsi (n = 18; 33,96%).

Stwierdzono istotną statystycznie zależność pomiędzy czasem wykonania ostatniego badania cytologicznego a wiekiem (p = 0,00001).

Nie stwierdzono statystycznie istotnych zależności pomiędzy czasem wykonania ostatniego badania cytologicznego a wykształceniem (p = 0,05) oraz miejscem zamieszkania (p = 0,19).

Dyskusja

Rak szyjki macicy, pomimo tendencji do spadku zachorowań, stanowi w Polsce poważny problem zdrowotny i społeczny. Jest drugim co do częstości występowania nowotworem złośliwym u kobiet. Rak inwazyjny szyjki macicy jest najczęściej rozpoznawany między 40. a 60. rokiem życia, przedinwazyjny pomiędzy 30. a 40. rokiem życia, a stany przednowotworowe pomiędzy 30. a 40. rokiem życia [8, 9].

W Polsce realizowany jest program powszechnej, aktywnej profilaktyki raka szyjki macicy, finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia i Ministerstwo Zdrowia. Podstawowe badanie przesiewowe w diagnostyce, profilaktyce i wczesnym wykrywaniu raka szyjki macicy to badanie cytologiczne. Jest to badanie mikroskopowe, które pozwala ocenić stan komórki, jej budowę oraz cechy. Profilaktyczne badanie cytologiczne wykonuje się po miesiączce, w pierwszej fazie cyklu [3, 5, 9, 10].

Narzędziem używanym do pobierania materiału cytologicznego jest szczoteczka typu Cervex-Brush. Zaletą tego typu szczoteczki jest użycie jednego narzędzia, którym pobiera się materiał z części pochwowej i kanału szyjki macicy oraz wykonanie rozmazu na jednym szkiełku podstawowym. Rozmaz cytologiczny ocenia się wg systemu Bethesda. Rozpoznanie takie to rozpoznanie opisowe i zawiera: ocenę jakości rozmazu, opis stwierdzonych komórek, przedstawienie prawdopodobnego obrazu histologicznego ocenianej zmiany i sugestie dotyczące postępowania z pacjentką [11, 12].

Według badań przeprowadzonych przez Jokiel i wsp. [13] stwierdzono, że mała zgłaszalność kobiet do lekarza ginekologa, zwłaszcza kobiet po 50. roku życia, uniemożliwia wykrycie raka szyjki macicy we wczesnym stopniu zaawansowania. Badania własne wykazały, że na profilaktyczne badanie do lekarza ginekologa zgłasza się co roku 23,5% kobiet, natomiast 35,5% zgłasza się na badania profilaktyczne tylko wtedy, gdy je coś niepokoi. Dunlop i wsp. [14] oraz Heyden i wsp. w przeprowadzonych badaniach własnych wykazali, że kobiety z wyższym wykształceniem są bardziej skłonne do częstszych wizyt u lekarza ginekologa aniżeli kobiety z wykształceniem niższym. Badania własne wykazały, że badane mające wyższe wykształcenie (50%) częściej wykonują badanie cytologiczne aniżeli badane legitymujące się wykształceniem podstawowym (12,5%).

Według Reksy i wsp. [15], tylko 20–35% kobiet w wieku skryningowym (30–59 lat) wykonuje badanie cytologiczne. Wyniki badań własnych wykazały, że największy odsetek badanych (52,63%), które zgłaszają się regularnie na profilaktyczne badanie cytologiczne, to kobiety w wieku 51–55 lat i kobiety z wykształceniem wyższym (50%).

Badania przeprowadzone przez Słopiecką i Kamusińską [16] wykazały, że 71,4% kobiet w wieku powyżej 60. roku życia, 56,3% w wieku pomiędzy 18. a 20. rokiem życia, 50% będących wdowami oraz 41,5%, będących pannami i 53,3% legitymujących się wykształceniem podstawowym nie wykonuje profilaktycznych badań cytologicznych. Badania własne wykazały, że największy odsetek kobiet, które nie zgłaszają się regularnie na profilaktyczne badanie cytologiczne to kobiety w wieku powyżej 60 lat (87,5%), a także badane legitymujące się wykształceniem podstawowym (87,5%).

Ponadto badania przeprowadzone przez Słopiecką i Kamusińską [16] wykazały, że badanie cytologiczne szyjki macicy wykonało w ciągu ostatnich 3 lat 74% badanych, natomiast 8,9% nie pamięta daty ostatniego badania cytologicznego. Badania własne wykazały, że 32,5% badanych kobiet wykonało badanie cytologiczne ok. 2 lat temu, z kolei 11% nie pamięta, kiedy ostatnio wykonywały badanie cytologiczne, a 21,5% podało, że nie wykonują badania cytologicznego.

Uzyskane wyniki badań własnych wskazują na konieczność podjęcia działań edukacyjnych odnośnie do konieczności zgłaszania się kobiet na badanie cytologiczne.

Wnioski

1. Personel medyczny powinien podjąć działania zmierzające do wzrostu świadomości kobiet w kwestii konieczności regularnego zgłaszania się na wizyty do lekarza ginekologa.

2. Istnieje potrzeba edukacji kobiet w wieku 46–50 lat oraz w wieku powyżej 60 lat, a także mających wykształcenie podstawowe dotyczącej wykonywania profilaktycznych badań cytologicznych.

Piśmiennictwo

1. Łoś J. Skryning cytologiczny raka szyjki macicy. Ginekol Prakt 2006;

88: 10-4.

2. Janicek MF, Averette HE. Cervical cancer: prevention, diagnosis, and

therapeutics. CA Cancer J Clin 2001; 51: 92-114.

3. Rajtar M. Badanie cytologiczne. Mag Piel Położ 2000; 9: 35-6.

4. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego i Polskiego Towarzystwa Patologów: Diagnostyka, profilaktyka i wczesne wykrywanie raka szyjki macicy. Ginekol Dypl 2004; 6: 89-91.

5. Ball C, Madden JE. Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy. Współczesna diagnostyka i protokoły tworzone na zasadach EMB. Med Dypl 2003; 12: 49-56.

6. Collins Y, Einstein MH, Gostout BS, et al.; Society of Gynecologic Oncologists Education Resource Panel Writing group. Cervical cancer prevention in the era of prophylactic vaccines: a preview for gynecologic oncologists. Gynecol Oncol 2006; 102: 552-62.

7. Kordek R. Skryning onkologiczny – przegląd zaleceń. Onkol Pol 2004; 7: 13-8.

8. Wronkowski Z, Zwierko M. Epidemiologia nowotworów narządu rodnego. W: Onkologia ginekologiczna. Markowska J (red.). Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2002; 3-37.

9. Wronkowski Z, Zwierko M. Zasady i wyniki „Programu modelowego skryningu raka piersi i raka szyjki macicy w Polsce 1999–2000”. Nowotwory 2002; 52 (supl 2): 1-157.

10. Mossakowska B. Postaraj się zdążyć przed rakiem. Podstawowe badania diagnostyczne. Mag Piel Położ 2003; 12: 41.

11. Mierzwa T, Grabiec M. Ocena wyników profilaktycznych badań przesiewowych raka szyjki macicy w Centrum Onkologii w Bydgoszczy w latach 2001-2004. Przegl Ginekol Położn 2005; 5: 137-40.

12. Prandi S, Beccati D, De Aloysio G, et al. Applicability of the Bethesda System 2001 to a public health setting. Cancer 2006; 108: 271-6.

13. Jokiel M, Bielska-Lasota M, Kraszewska E. Zmiany uświadomienia i zachowań zdrowotnych kobiet dotyczące profilaktyki raka szyjki macicy

w latach 1976, 1986, 1990 i 1998. Przegl Epidemiol 2001; 55: 323-30.

14. Dunlop S, Coyte PC, McIsaac W. Socio-economic status and the utilisation of physicians' services: results from the Canadian National Population Health Survey. Soc Sci Med 2000; 51: 123-33.

15. Reksa D, Muszyńska A, Grotowska M, et al. Rak szyjki macicy – profilaktyka a świadomość społeczna. Fam Med Prim Care Rev 2006; 8: 740-2.

16. Słopiecka A, Kamusińska E. Stan zdrowia narządu rodnego – wiedza

i postawy kobiet. Zdr Publ 2004; 114: 29-36.