Gastroenterologiczne skutki przewlekłej steroidoterapii i immunoterapii – doniesienie wstępne

Niepożądane działania leków często manifestują się objawami ze strony przewodu pokarmowego i stanowią wysoki odsetek wśród wszystkich powikłań spowodowanych lekami. Dodatkowo choroby przewodu pokarmowego mogą w istotny sposób zmieniać parametry farmakokinetyczne leków, co znajduje odzwierciedlenie zarówno w ich efekcie terapeutycznym, jak też działaniach niepożądanych. Wielokierunkowa aktywność glikokortykosteroidów sprawia, że należą one do jednych z najpowszechniej stosowanych substancji leczniczych. W terapii wykorzystuje się ich działanie hormonalne (terapia substytucyjna), przeciwzapalne, właściwości przeciwuczuleniowe, antymitotyczne czy immunosupresyjne. Oprócz nich stosuje się również azatioprynę, cyklosporynę A, takrolimus, niektóre leki przeciwnowotworowe, np. metotreksat, busulfan, winkrystynę. Ich działanie opiera się na hamowaniu funkcji limfocytów (np. w przypadku cyklosporyny A głównie pomocniczych Th), zmniejszaniu wydzielania limfokin, hamowaniu humoralnych i komórkowych reakcji odpornościowych, modyfikacji przewlekłych procesów zapalnych. Do najgroźniejszych działań niepożądanych długotrwałego stosowania steroidów należy choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. W etiopatogenezie tego stanu chorobowego podkreśla się zahamowanie syntezy i zmniejszenie ochronnego działania prostaglandyn w błonie śluzowej żołądka, obniżenie produkcji śluzu żołądkowego, a w konsekwencji spadek odporności błony śluzowej żołądka na trawiące działanie soku żołądkowego. Obecnie podkreśla się, że częste występowanie wrzodów jest wynikiem nie tylko działania steroidów, ale równoczesnego stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Długotrwała steroidoterapia predysponuje także do zaburzeń wchłaniania jelitowego, niedoborów wapnia, witaminy D i niedożywienia oraz wtórnej osteoporozy. Do niepożądanych działań leków immunosupresyjnych zalicza się stany zapalne jamy ustnej, nudności, wymioty, biegunkę, ostre zapalenie trzustki oraz uszkodzenie wątroby. Z uwagi na niepożądane działania gastrologiczne omawianych leków (w tym bardzo częste z górnego odcinka przewodu pokarmowego) zaleca się profilaktyczne stosowanie preparatów o działaniu ochronnym błony śluzowej przewodu pokarmowego. Obecnie uważa się, że najlepszymi lekami tego typu są inhibitory pompy protonowej (IPP).

Side effects of drug administration are often observed within the gastroenterological system. They become the most common adverse effects among all complications caused by medications. Additionally, diseases of the gastrointestinal tract can influence drug pharmacokinetics, which is reflected either in the therapeutic activity or side effects of the drug. Multivariate action of glycocorticoids makes them the most often used therapeutic preparations. Their hormonal, anti-inflammatory, antiallergic, antimitotic or immunosuppressive activity is used in the therapeutic process. Apart from them, azathioprine, cyclosporine A, tacrolismus, and some antineoplastic drugs came into immunosuppressive treatment. Their action is based on the inhibition of lymphocyte functions, decrease in cytokines secretion, depletion of humoral and cellular immunological reactions, and modification of chronic inflammation. Peptic ulcer disease and duodenal ulcers are regarded as the most severe complications of long-term steroid therapy. In pathogenesis of this condition inhibition of prostaglandin synthesis, decrease in their protective action on gastric mucosa, and drop of gastric mucus production are underlined. It is emphasized that high prevalence of ulcers is associated with parallel use of non-steroidal anti-inflammatory drugs. Chronic steroid treatment predisposes also to intestinal absorption disorders, calcium and vitamin D deficiency, malnutrition and secondary osteoporosis. Stomatitis, nausea, vomiting, diarrhoea, acute pancreatitis and liver disorders are the most common side effects of immunosuppressants. Due to gastrological side effects it is recommended to protect gastric mucosa with the administration of proton pump inhibitors.