Incidence of breast cancer in women in the Małopolska Province in 1999-2001

WSTĘP
Nowotwory złośliwe piersi są najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi u kobiet na świecie. W 2000 r. liczbę nowych zachorowań oszacowano na 1 050 346, natomiast liczbę zgonów na 372 969. Odpowiadało to 22,2 proc. ogółu nowotworów złośliwych u kobiet oraz 13,9 proc. zgonów nowotworowych u kobiet na świecie. Najwyższe zagrożenie nowotworami złośliwymi piersi u kobiet obserwuje się w krajach Ameryki Północnej, a także Europy Północnej i Zachodniej, a najniższe w Azji i Afryce. Oszacowane w 2000 r. najwyższe standaryzowane względem wieku współczynniki zachorowalności u kobiet występowały w Holandii – 91,6/100 tys., USA – 91,4/100 tys., Danii – 86,1/100 tys., Belgii – 82,2/100 tys., Kanadzie – 81,8/100 tys. i Szwecji – 81,0/100 tys. [1].
Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe piersi u kobiet w Polsce nadal rośnie. W 1963 r. liczba nowych zachorowań wynosiła 2 476 (12,7 proc. ogółu nowotworów złośliwych u kobiet) i nowotwory te były drugą w kolejności najczęściej rejestrowaną lokalizacją nowotworową w populacji kobiet. Obecnie nowotwory złośliwe piersi stanowią blisko 21 proc. ogółu rejestrowanych nowotworów u kobiet. W 2000 r. liczba nowych zachorowań wynosiła 10 987 [2].
Standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowalności w 1963 r. wynosił 14,6/100 tys., a w 2000 r. 38,8/100 tys.
W prezentowanej pracy przedstawiono analizę zachorowań na nowotwory złośliwe piersi w województwie małopolskim w latach 1999–2001. Jest to pierwsza publikacja, która przedstawia zagrożenie nowotworami złośliwymi piersi kobiet w Małopolsce z uwzględnieniem poszczególnych powiatów.

MATERIAŁ I METODY
Źródłem informacji o zachorowaniach były karty zgłoszenia nowotworu złośliwego Mz/N1-a, przesyłane do Małopolskiego Rejestru Nowotworów.
W oparciu o dostępne dane obliczono przeciętną roczną liczbę zachorowań oraz surowe i standaryzowane względem wieku współczynniki zachorowalności na 100 tys. badanej populacji.
Współczynnik surowy jest ilorazem liczby zachorowań na daną chorobę i populacji, w której wstępuje choroba.
Współczynnik surowy nie uwzględnia wpływu zmian struktury wieku populacji. Dlatego, aby oszacować współczynniki zachorowalności niezależnie od struktury wieku ludności, oblicza się współczynniki standaryzowane.
W prezentowanej pracy współczynniki standaryzowane obliczono metodą bezpośrednią przy użyciu standardowej populacji świata [3].
Różnicę w zachorowalności wynikającą z charakteru miejsca zamieszkania (miasto/wieś) przedstawiono przy użyciu wskaźnika M/W (iloraz standaryzowanych współczynników zachorowalności).
Zróżnicowanie zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi w poszczególnych powiatach województwa małopolskiego przedstawiono graficznie w formie mapy, która została przygotowana przy użyciu programu Statistica. Zakres zmienności współczynników zachorowalności podzielono na 5 klas metodą k-średnich, która grupuje powiaty wg podobieństwa poziomów zachorowalności [4].

WYNIKI
W latach 1999–2001 w województwie małopolskim rejestrowano co roku średnio 980 nowych zachorowań na nowotwory złośliwe piersi u kobiet.
Nowotwory złośliwe piersi stanowią blisko 20 proc. ogółu rejestrowanych nowotworów u kobiet.
Blisko 49,0 proc. zachorowań na nowotwory złośliwe piersi występuje w grupie wiekowej 45–64 lat.
Nowotwory złośliwe piersi u kobiet przed menopauzą występowały u blisko 21,0 proc. chorych (grupa wieku 40–49 lat), a po menopauzie u 48,2 proc. chorych (grupa wieku 50–69 lat).
Odsetek rozpoznań nowotworów złośliwych piersi u kobiet potwierdzonych badaniem histologicznym wynosił średnio 80,0 proc.
Najczęściej występującym typem histologicznym był rak przewodowy naciekający, który obejmował 78,7 proc. ogółu przypadków potwierdzonych badaniem histologicznym.
Nowotwory złośliwe piersi występują częściej w populacji miejskiej niż wiejskiej. Standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi u mieszkanek miast wynosił 51,3/100 tys., a u mieszkanek wsi 32,5/100 tys. (wskaźnik M/W – 1,58).
Analizując rozkład geograficzny występowania nowotworów złośliwych piersi, należy zwrócić uwagę, że najwyższe ryzyko zachorowania zaobserwowano na terenie Krakowa oraz powiatów olkuskiego i wadowickiego. Najniższe ryzyko występowało w powiatach limanowskim, nowosądeckim, myślenickim i gorlickim (ryc. 1.).
Standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi u kobiet w Małopolsce wynosił 42,8/100 tys. (tab. 1.).
Najwyższe wartości współczynników zachorowalności zanotowano w Krakowie – 60,2/100 tys., w powiecie olkuskim – 50,1/100 tys. i wadowickim – 49,7/100 tys.

OMÓWIENIE WYNIKÓW
Otrzymane rezultaty wskazują, że zachorowalność na nowotwory złośliwe piersi u kobiet w województwie małopolskim jest wyższa od średniej zachorowalności ogólnopolskiej.
W 2000 r. standaryzowany względem wieku współczynnik zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi u kobiet w Polsce wynosił 38,8/100 tys., a w województwie małopolskim 42,8/100 tys. Ponadto zachorowalność w Krakowie, Tarnowie, Nowym Sączu i 5 powiatach była wyższa od wartości współczynnika zachorowalności w Polsce.
W obszarach o najwyższym ryzyku raka piersi u kobiet (Kraków, powiaty olkuski, wadowicki) wartości standaryzowanych współczynników zachorowalności wahały się między 49,7/100 tys. a 60,2/100 tys. i były średnio o 37,4 proc. wyższe od zachorowalności ogólnopolskiej i o 24 proc. wyższe od zachorowalności w Małopolsce.
Należy również zauważyć, że zagrożenie nowotworami złośliwymi piersi u kobiet z bezpośrednio sąsiadujących powiatów województwa śląskiego (wg danych za lata 1994–2000) było niższe od obserwowanego w obszarach najwyższego ryzyka województwa małopolskiego. Zachorowalność w powiatach zawierciańskim, będzińskim, bielsko-bialskim oraz Dąbrowie Górniczej i Jaworznie wahała się między 31,8/100 tys. a 45,4/100 tys. [5].
W analizowanym okresie odsetek rozpoznań nowotworów złośliwych piersi potwierdzonych histologicznie u kobiet w województwie małopolskim wynosił średnio 80 proc. Odsetek ten był niższy od odsetka potwierdzonych rozpoznań w Krakowie w latach 1997–1999, który wynosił 89,7 proc., jak również od średniej europejskiej w latach 1985–1989 – 86 proc. [6].
Odsetek rozpoznań potwierdzonych badaniem histologicznym w Małopolsce był porównywalny z odsetkiem potwierdzeń w województwie śląskim – 81,1 proc. [5].
Wyższa częstość występowania nowotworów złośliwych piersi u mieszkanek miast województwa małopolskiego potwierdza hipotezę o związku ryzyka zachorowania na raka piersi z zachowaniami reprodukcyjnymi.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, średnia liczba urodzeń żywych w miastach w województwie małopolskim w latach 2000–2002 wynosiła 14 242, a na wsiach 19 491. Natomiast wskaźnik urodzeń żywych na tysiąc kobiet w wieku 15–49 lat w miastach wynosił 31,7, a na wsi 46,0. Ponadto kobiety mieszkające na wsi charakteryzują się większą dzietnością niż mieszkanki miast (1,56 vs 1,13) [7].
Zagrożenie nowotworami złośliwymi piersi w Małopolsce, podobnie jak w całym kraju, zalicza się do średniego poziomu zagrożenia w porównaniu z innymi krajami. Należy jednak pamiętać o stałej progresji zachorowalności na te nowotwory.
Analiza epidemiologiczna przeprowadzona dla terenu Krakowa w latach 1985–1999 wykazała istotny wzrost zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi u kobiet. Średnia stopa wzrostu zachorowalności wynosiła 1,9 proc. rocznie. Najwyższy istotny wzrost zachorowalności obserwowano w grupie wiekowej 45–64 lat i wynosił on 2,7 proc. rocznie, natomiast stopa wzrostu w grupie 65 i więcej lat wynosiła 2 proc. [6].
Wyniki badań nad zachorowalnością na nowotwory złośliwe piersi w poszczególnych powiatach Małopolski mogą być pomocne w planowaniu opieki onkologicznej na tym terenie.
PIŚMIENNICTWO
1. Cancer incidence, mortality and prevalence worldwide. Ferlay J, et al. (ed.). IARC, Lyon 2001.
2. Didkowska J, Wojciechowska U, Tarkowski W i wsp. Nowotwory złośliwe w Polsce. Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2002.
3. Cancer incidence in five continents. Vol. 5. Muir C, et al. (ed.). IARC, Lyon 1997.
4. Pociecha J, Podolec B, Sokołowski A i wsp. Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych. PWN, Warszawa 1988.
5. Zemła BFP, Banasik TR, Tomaka A i wsp. Epidemiologia nowotworów złośliwych piersi w populacji śląskich kobiet. Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Gliwice 2003.
6. Rachtan J, Geleta M, Sokołowski A i wsp. Epidemiologia nowotworów złośliwych w Krakowie w latach 1985–1999. Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Kraków 2003.
7. Rocznik statystyczny województwa małopolskiego 2003. Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2003.
ADRES DO KORESPONDENCJI
doc. dr hab. Jadwiga Rachtan
Pracownia Epidemiologii Centrum Onkologii
Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie
Oddział w Krakowie
ul. Garncarska 11
31-115 Kraków
tel. +48 12 429 37 53
faks +48 12 426 13 70
e-mail: z5rachta@cyf-kr.edu.pl