Jak społeczny program prozdrowotny realizować w standardzie badania naukowego

Wprowadzenie

Zakres promocji zdrowia proponowany przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization – WHO) obejmuje edukację zdrowotną, której celem jest kształtowanie postaw i zachowań prozdrowotnych, organizację ochrony zdrowia, tworzenie odpowiednich przepisów prawnych oraz profilaktykę chorób. Karta Ottawska to „konstytucja” promocji zdrowia. Zawarta w niej definicja promocji zdrowia mówi m.in. o „procesie umożliwiającym ludziom przejmowanie coraz większej kontroli nad własnym zdrowiem i tym samym jego ulepszaniem” [1]. Promowanie prozdrowotnych zachowań w świetle współczesnej wiedzy medycznej przynosi pozytywne skutki u osób, które je realizują, stąd stale rosnące znaczenie programów promocji zdrowia. Mają one na celu rozpowszechnianie wiedzy o podstawowych zasadach prowadzenia zdrowego stylu życia w zakresie: prawidłowego odżywiania się, kształtowania postaw aktywności ruchowej, walki ze stresem, eliminowania nałogów oraz profilaktyki zdrowotnej [2].
Niemniej człowiek dojrzały większą część swojego zawodowego życia przebywa w zakładzie pracy. Dlatego ważne jest nie tylko kształtowanie zachowań prozdrowotnych, lecz także kroki prowadzące do prozdrowotnego kształtowania środowiska pracy. Stawia to duże wyzwanie przed pracodawcą, który zapewniając prawidłowy rozwój pracowników, powinien zadbać również o ich zdrowie. Z punktu widzenia specjalistów zajmujących się zdrowiem personelu przedsiębiorstwo jest istotnym miejscem do realizowania ponadobligatoryjnych działań na rzecz zdrowia, np. poprzez zapewnienie dostępu do programów profilaktycznych, które mają na celu wykrycie ewentualnych chorób na wczesnym etapie zaawansowania [3].

Hipoteza

Prowadzenie badań profilaktycznych w siedzibie zakładu pracy jest specyficzne. Wymaga zaangażowania pracodawcy, który będzie też oczekiwał jasno sformułowanych wyników i podsumowania korzyści wynikających z nakładu sił i środków skierowanych do akcji prozdrowotnej. Stawiając hipotezę, że program prozdrowotny realizowany w zakładach pracy, przy zaangażowaniu pracodawców będzie charakteryzował się wysoką skutecznością, należy wdrożyć wszelkie standardy prowadzenia i oceny akcji profilaktycznych. Prowadzenie takich badań profilaktycznych należałoby przeprowadzić według metodologii i oceny kryteriów naukowych, zgodnie z najlepszą praktyką prowadzenia badań naukowych.

Cel pracy

Porównanie metodologii prowadzenia programów prozdrowotnych i badań naukowych oraz uzasadnienie wartości zastosowania metodologii badań naukowych do realizacji i opisania wyników programu profilaktycznego realizowanego w zakładach pracy lub siedzibie pracodawcy.

Materiał i metody

Metoda: analiza cech programów prozdrowotnych i kryteriów badań naukowych. Porównanie specyfiki obu działań, odrębności, punktów stycznych i korzyści łączenia poszczególnych elementów.
W tabeli 1 przedstawiono specyfikę badań promocji zdrowia w zakładzie pracy względem tradycyjnego modelu systemu ochrony zdrowia [4].
Analiza obszaru badań zawarta w tabeli 1 ma charakter opisowy, sygnalizuje pewne odmienności i problemy w sposób ogólny oraz stanowi wstęp do podjęcia oraz opracowania tematu: Promocja zdrowia w zakładzie pracy. W celu podjęcia, zrealizowania i podsumowania programu prozdrowotnego, niezbędne są założenia organizacyjne. Aby nadać programowi rangę i znaczenie merytoryczne, potrzebna byłaby obiektywizacja wyników, którą wspierałyby ramy naukowe. Uzupełnieniem metodyki analizy optymalizacji prowadzenia projektu jest tabela 2, która szczegółowo przedstawia założenia programów prozdrowotnych i porównuje je z założeniami prowadzenia badań naukowych.

Wyniki

Wyniki analizy specyfiki i punktów stycznych programu prozdrowotnego i badania naukowego analizowane w tabeli 2 można przedstawić graficznie (ryc. 1).
Dla prozdrowotnego projektu społecznego podstawę piramidy stanowi populacja, która zostanie poddana badaniu profilaktycznemu, oraz zgromadzone na realizację tego celu siły i środki. Szczyt piramidy to ostateczna ewaluacja programu (ewaluacja formatywna) i sposoby szerokiego wdrażania programu dla realizacji założonych celów społecznych. Program prozdrowotny realizowany w rozproszonej destynacji u wielu różnych pracodawców posiada wspólne przesłanki, metodologię, kadrę realizującą zadania, harmonogram i założenia, ale uzyskuje się znaczną ilość rozproszonych wyników. Realizacja badań cząstkowych odbywa się bowiem w wielu odrębnych punktach, tj. u wielu pracodawców. Rycina 2 przedstawia proces przekształcania cząstkowych założeń i zadań realizowanych w badaniu przesiewowym i przełożenie tych badań w jeden, wspólny dla wielu punktów badawczych i wielu zmiennych wynik ostateczny. Ważnym założeniem przy akcjach prozdrowotnych w siedzibach pracownika jest fakt, że zakłady pracy charakteryzują się wieloma zmiennymi: 1) rodzajem prowadzonej działalności; 2) liczbą zatrudnionych pracowników; 3) charakterem wykonywanych przez pracowników prac z wszelkimi pochodnymi tej zmiennej, czyli wiekiem, wykształceniem, bazowym stanem zdrowia zatrudnionych.
Korzyści wynikające z połączenia programu prozdrowotnego i badań naukowych dotyczą wielu aspektów obu prowadzonych działań. Finansowanie, organizacja, rekrutacja grupy i gromadzenie materiału stanowią bardzo silną stronę badań profilaktycznych. Z kolei wielorakie są korzyści zastosowania standardów badania naukowego do opisania wyników badań profilaktycznych. Balans wzajemnych korzyści przedstawiono na rycinie 3.

Dyskusja

Podjęty przez autorów problem prowadzenia badań profilaktycznych w ramach akcji prozdrowotnych w standardzie badania naukowego jest rzadko omawiany w literaturze naukowej, choć wydaje się ważny z dwóch względów.
Badania profilaktyczne i działania prozdrowotne stanowią przyszłość współczesnej nauki o zdrowiu i medycyny, a także rosnący dział merytoryczny, organizacyjny i finansowy. Obecnie promocja zdrowia w zakładzie pracy rozwija się w kierunku budowania trwałych mechanizmów społeczno-organizacyjnych, motywujących pracowników do dokonywania zdrowszych wyborów, stymulujących bardziej przyjazny pracownikowi rozwój organizacji [1]. Tak realizowana profilaktyka jest jednak staranniej rozliczana z efektów jej oddziaływania. Wdrażanie prozdrowotnych działań wpływa korzystnie na budowanie wizerunku firmy [2]. Ponadto podejmowanie inicjatywy w tym zakresie przynosi efekty nie tylko zdrowotne, lecz także ekonomiczne poprzez wzrost oszczędności powstałych wskutek zmniejszenia częstości absencji personelu związanego z chorobą [5, 6].
Dlatego też dla jakości opisania wyników programu prozdrowotnego, zwłaszcza w tym kształcie, tj. prowadzonego u pracodawców, na styku zdrowia, reguł BHP, biznesu, kosztów–efektywności i marketingu, korzystne jest zastosowanie metodologii naukowej. Wysoka ranga działań objętych rygorami badania naukowego ma też pozytywny wpływ na chęć ich prowadzenia przez decydentów w zakładach pracy.
Podsumowując, wdrażając programy prozdrowotne powinniśmy realizować je, opierając się na zasadach SMART. Możemy je także opisywać językiem nauki i stosować wszelkie założenia oraz kryteria badań naukowych, gdyż kluczowe elementy są wspólne dla obu działań. Z jednej strony program profilaktyczny dostarcza przesłanki i materiał do analizy naukowej, z drugiej – opracowanie naukowe wyników badania profilaktycznego nadaje mu wysoką rangę i współczynnik oddziaływania.

Konflikt interesów

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.

Piśmiennictwo