Jakość życia i funkcje seksualne kobiet w wieku rozrodczym z problemem nietrzymania moczu

Wprowadzenie

Szacuje się, że w Polsce na nietrzymanie moczu (NTM) cierpi 2,5 mln osób, schorzenie to dotyczy od 25% do 45% kobiet. Ze względu na wstydliwy charakter tej przypadłości zebranie rzetelnych danych jest wyzwaniem. Nietrzymanie moczu jest uważane za jeden z ważniejszych problemów zdrowotnych XXI wieku i stanowi chorobę cywilizacyjną [1, 2].
Według Światowej Organizacji Zdrowia (Word Health Organization – WHO) i Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society – ICS) NTM jest schorzeniem, w którym pojawiają się epizody niekontrolowanego wycieku moczu [1]. Problem nietrzymania moczu jest zagadnieniem interdyscyplinarnym. Postawienie prawidłowej diagnozy, skierowanie na dalszą diagnostykę oraz wdrożenie najskuteczniejszej formy leczenia wymaga współpracy wielu specjalistów [3, 4]. Jak podaje Koch, niewielka liczba kobiet zgłasza się po pomoc [5]. Wiąże się to z koniecznością poruszenia tematu intymnej sfery życia, co powoduje ogromny wstyd i zażenowanie. Nietrzymanie moczu nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia kobiet, ale wpływa negatywnie na jego jakość w wielu aspektach, powodując spadek poczucia własnej wartości i atrakcyjności, co według Rosemary Basson jest ściśle związane z reakcjami seksualnymi kobiet.
Seksualność określana jest jako całokształt doznań i przeżyć związanych z realizacją i odczuwaniem potrzeby seksualnej. Stanowi jedną z podstawowych potrzeb człowieka, jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Rozwój psychoseksualny zaczyna się już w życiu płodowym i ewoluuje wraz z wiekiem i doświadczeniami pod wpływem czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych działających z różną siłą [6–8].
W ekspresji kobiecej odpowiedzi seksualnej istotną rolę odgrywają czynniki biologiczne, takie jak wiek, status hormonalny czy obecność chorób [6, 9]. Nietrzymanie moczu może wpływać na przebieg kobiecej reakcji seksualnej, doprowadzając do unikania kontaktów seksualnych lub całkowitego ich zaprzestania. Kobiety mogą odczuwać frustrację przed stosunkami płciowymi ze względu na fakt, że wyciek moczu może się pojawić w trakcie stosunku. Prowadzi to do powstania nieprawidłowego przebiegu reakcji seksualnych, w tym zaburzeń pożądania, podniecenia, orgazmu oraz zaburzeń seksualnych wiążących się z bólem [6, 10].
Celem niniejszej pracy jest zbadanie wpływu NTM na jakość życia i funkcje seksualne kobiet w wieku reprodukcyjnym, a także zwrócenie uwagi na występowanie tego problemu u kobiet młodych.

Materiał i metody

Badanie przeprowadzono wśród 523 kobiet zgromadzonych w grupach o tematyce zdrowotnej w mediach społecznościowych. Spośród nich 267 zadeklarowało występowanie niekontrolowanych wycieków moczu (grupa badawcza). Do grupy kontrolnej włączono 256 kobiet, które nie doświadczyły problemu NTM. W prowadzonym badaniu zastosowano następujące kryteria wyłączenia: płeć męska, wiek poniżej 15 lat lub powyżej 49 lat, brak aktywności seksualnej, ciąża, przebyte zabiegi i/lub operacje uroginekologiczne. W celu uzyskania materiału badawczego wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego przy użyciu autorskiej ankiety diagnostycznej. Kwestionariusz składał się z części społeczno-demograficznej, medycznej, kwestionariusza własnej seksualności oraz Indeksu Funkcji Seksualnych Kobiet (Female Sexual Function Index – FSFI). Ankiety były anonimowe i dobrowolne, udostępnione on-line w terminie od 1 września do 30 listopada 2022 r. Wszystkie kobiety wypełniające ankietę wyraziły zgodę na udział w badaniu.
Skala FSFI ocenia wszystkie aspekty funkcjonowania seksualnego kobiety. Wskazuje obecność lub brak dysfunkcji seksualnych. Ocena dotyczy 6 domen: pożądania, podniecenia, lubrykacji, orgazmu, satysfakcji seksualnej oraz dolegliwości bólowych związanych z seksualnością. Ocena obejmuje okres ostatnich 4 tygodni.
Kwestionariusz własnej seksualności ocenia zadowolenie z życia seksualnego, zadowolenie z własnego wyglądu, seksualizację oraz otwartość seksualną.
Do analizy danych użyto TIBCO Software Inc. (2017), Statistica – wersja 13 oraz Microsoft Excel (wersja 2019). Rozkład zmiennych oceniono za pomocą testu Shapiro-Wilka. Do porównań między grupami użyto testu U Manna-Whitneya oraz ANOVA Kruskala-Wallisa. Używając testu R Spearmana oraz testu c2 najwyższej wiarygodności, przeprowadzono badanie zależności pomiędzy zmiennymi. Za poziom istotności we wszystkich obliczeniach przyjęto p < 0,05.

Wyniki

Badane kobiety były w wieku 15–49 lat. Średnia wieku wyniosła 31,29 roku. Czas występowania NTM wśród respondentek przedstawiono na rycinie 1. Najliczniejszą grupę stanowiły kobiety, u których wyciek moczu występował podczas wykonywania takich czynności, jak kaszel, kichanie lub ćwiczenia fizyczne – 186 kobiet (69,66%), 39 respondentek wskazało na wyciek moczu podczas odczuwania parcia na pęcherz lub potrzeby opróżnienia pęcherza (14,61%), wśród pozostałych ankietowanych 10 kobiet relacjonowało wyciek moczu przy braku czynności fizycznych i braku odczuwania parcia (3,75%), natomiast 32 respondentki deklarowały, że równie często występuje on podczas wykonywania czynności fizycznych jak podczas odczuwania parcia na pęcherz (11,99%).
Ocena respondentek wpływu NTM na wybrane sytuacje i odczucia została przedstawiona w tabeli 1. Strefy życia, na które wpływa NTM, przedstawiono na rycinie 2.
Częstotliwość podejmowania stosunków płciowych przed wystąpieniem NTM oraz aktualnie przedstawiono na rycinie 3. Wśród respondentek 74 kobiety deklarowały występowanie epizodów NTM podczas stosunku (27,72%). Najczęściej epizody występowały w czasie orgazmu – 47 kobiet (61,84%), oraz w trakcie stosunku – 35 kobiet (46,05%), rzadziej natomiast podczas wprowadzania członka do pochwy – 8 kobiet (10,53%).
Brak wpływu NTM na fazy odpowiedzi seksualnej deklarowało 191 kobiet (71,54%), wśród pozostałych 22 respondentki (8,24%) wskazały na pożądanie, 38 na podniecenie (14,23%), a 42 na orgazm (15,73%). U 28 respondentek (10,49%) NTM miało związek z występowaniem dolegliwości bólowych podczas stosunku, u 73 kobiet (27,34%) z potrzebą przerwania stosunku z powodu konieczności oddania moczu, natomiast 27 kobiet zgłosiło oddanie moczu podczas stosunku (10,11%). Brak zaburzeń podczas stosunku wskazały 154 respondentki (57,68%).
W badaniu zaobserwowano, że respondentki z grupy badawczej uzyskały istotnie niższy wynik zadowolenia z życia seksualnego, istotnie wyższy natomiast w skali zadowolenia z własnego wyglądu oraz otwartości seksualnej (tab. 2). Respondentki z grupy badawczej cechowały się istotnie niższym poziomem pożądania, podniecenia, lubrykacji, satysfakcji seksualnej oraz ogólnym funkcjonowaniem seksualnym (tab. 3).

Dyskusja

Ocena jakości życia oraz funkcjonowania seksualnego kobiet zmagających się z NTM jest tematem ważnym i aktualnym wobec rosnącego problemu oraz zwiększającej się świadomości pacjentek. W literaturze temat ten jest coraz częściej poruszany, jednak nadal nieliczne prace dotyczą kobiet poniżej 50. roku życia. Zaprezentowane autorskie badanie po raz pierwszy pokazuje wpływ NTM na seksualność kobiet w wieku rozrodczym.
Nietrzymanie moczu stanowi globalny problem społeczny, medyczny, psychiczny oraz ekonomiczny, wpływający na obniżenie jakości życia kobiet [11–13]. Według różnych badań przedstawianych przez ISC trudności z utrzymaniem moczu zgłasza od 5% do 69% kobiet [1, 14, 15]. W prezentowanym badaniu 51% kobiet zgłosiło problem inkontynencji.
Według analizy badań przeprowadzonej przez Koch mniej niż 38% kobiet cierpiących na tę chorobę poszukiwało pomocy medycznej. Wiązało się to z poczuciem wstydu oraz przekonaniem, że NTM jest czymś normalnym [5]. W prezentowanym powyżej badaniu pomimo wystąpienia objawów tylko 25 kobiet (9,36%) deklarowało leczenie z powodu NTM, 111 (41,57%) wskazało konieczność udania się do specjalisty, natomiast 131 kobiet (49,06%) nie podejmowało leczenia. Warto dodać, że ponad połowa respondentek deklarowała niewielki stopień wpływu NTM na życie – 149 kobiet (55,81%), umiarkowany wpływ 74 (27,72%), znaczny wpływ 21 (7,87%). Tylko 23 respondentki (8,61%) wskazały brak wpływu.
Brak kontroli nad własnym pęcherzem wywołuje bezsilność, skrępowanie, utratę poczucia własnej wartości. Prowadzi to do wycofania się z życia codziennego czy też rezygnacji z pracy. Z badań prowadzonych przez Połocką-Molińską i wsp. wynika, że NTM ma wpływ na sferę rodzinną (72%), zawodową (49%), społeczną (40%) i seksualną (36%). Dane z badań wykazały istotny wpływ NTM na sferę społeczną – 106 respondentek (39,7%) wskazało tę odpowiedź. Sferę seksualną wybrało 68 kobiet (25,47%), zawodową 27 (10,11%), a rodzinną 15 kobiet (5,62%) [16]. Badania Barnaś i wsp. [17] oraz Kamińskiej i wsp. [14] również wykazały, że badane najgorzej funkcjonują w obszarze relacji społecznych. Przedstawione wyniki ukazują, że NTM jest zjawiskiem destrukcyjnie wpływającym na kontakty międzyludzkie, w tym relacje z najbliższymi. Nietrzymanie moczu negatywnie oddziałuje na szereg doświadczeń i zachowań seksualnych.
Nietrzymanie moczu jest przyczyną zaburzeń seksualnych [18]. Według badań NTM bezpośrednio koreluje z ograniczeniem częstotliwości odbywania stosunków płciowych. Zdarzają się również przypadki całkowitej rezygnacji ze współżycia [19]. W pracach naukowych, które pojawiły się na ten temat, udokumentowano wyższy odsetek niezadowolenia z życia seksualnego u pacjentek z NTM w porównaniu z grupą kontrolną [19, 20]. W badaniu Pilarskiej z 2017 r. dotyczącym związku między NTM u kobiet a jakością związku z partnerem 67% pacjentek podało NTM jako przyczynę utrudnienia we współżyciu, a aż 34% kobiet zrezygnowało całkowicie ze stosunków seksualnych. U połowy badanych NTM wpłynęło na satysfakcję ze zbliżeń, zadowolenie i spełnienie podczas współżyć [19]. W powyższym badaniu obserwowano istotne zmniejszenie częstotliwości stosunków płciowych (N = 119, T = 1281,5, Z = 6,07, p < 0,001). Wśród respondentek z grupy badawczej istotnie częściej (c² = 7,53, p = 0,006) obserwowano obecność znamiennych klinicznie dysfunkcji seksualnych – 111 kobiet (41,57%) vs 77 kobiet (30,08%) w grupie kontrolnej (tab. 3). Kobiety z problemem inkontynencji cechowały się istotnie niższym poziomem pożądania, podniecenia, lubrykacji, satysfakcji seksualnej oraz ogólnym funkcjonowaniem seksualnym. Ugurlucan i wsp. w badaniu przeprowadzonym w latach 2013–2015 na 1256 kobietach doszli do podobnych wniosków. Ich wyniki wykazały, że NTM ma negatywny wpływ na funkcjonowanie seksualne i jakość życia ankietowanych kobiet. Dane uzyskane na podstawie kwestionariusza FSFI pokazały, że najbardziej zaburzonymi reakcjami seksualnymi były pożądanie i podniecenie [21].
W pracy Gray i wsp. 30% kobiet z 2312 biorących udział w badaniu doświadczyło NTM podczas stosunków seksualnych (CUI), co wiązało się z ich unikaniem przez same badane i przez ich partnerów oraz pogorszeniem jakości życia seksualnego [22]. W przeglądzie literatury wykonanym przez Duralde i wsp. występowanie CUI zgłaszało od 24% do 66% kobiet, a nietrzymanie moczu bez względu na typ zwiększało ryzyko oraz nasilenie dysfunkcji seksualnych [23]. Wyniki opisywanego badania są podobne – 27,7% ankietowanych zgłasza przypadki inkontynencji podczas współżyć.
Jednym ze sposobów leczenia NTM jest rehabilitacja. Jej głównym celem jest reedukacja i wzmocnienie mięśni dna miednicy. Rivalta i wsp., używając kwestionariusza FSFI, przebadała kobiety z problemem NTM przed oraz po złożonym leczeniu rehabilitacyjnym. Przed leczeniem wyniki FSFI wahały się od 25,8 do 2 (średnia 14,65 ± 6,88), po leczeniu zaś wynosiły od 36 do 2 (średnia 22,65 ± 9,5) (p < 0,001). Dostrzeżono poprawę wyników we wszystkich badanych domenach [24]. Na potrzeby powyższej pracy również użyto kwestionariusza FSFI. Średnia ogólnego funkcjonowania seksualnego wyniosła 27,24 ± 5,69 (p < 0,01), z czego można wnioskować brak znamiennych klinicznie dysfunkcji seksualnych w grupie badawczej. Minimalny rezultat wyniósł jednak 2, więc należy patrzeć jednostkowo na wyniki, by udzielić osobom potrzebującym należytej pomocy.
Badanie kobiet w młodym i średnim wieku jest rzadkością w przypadku NTM. Koreańscy autorzy przeprowadzili takie badanie w 2005 r. Zbadali 3372 kobiety w wieku 20–40 lat z czego 21% zgłosiło NTM. Stwierdzili, że występowanie NTM jest czynnikiem wpływającym na życie seksualne, w tym zmniejszającym częstotliwość aktywności seksualnej [25]. Badanie Kim i wsp. oraz powyższa praca ukazują, że NTM nie dotyczy wyłącznie kobiet w podeszłym wieku, lecz również młodszych, upośledzając ich seksualność.
Liczba badań poświęconych zaburzeniom seksualnym u kobiet z problemami urologicznymi jest niewystraczająca, a te, które zostały przeprowadzone, dotyczą kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Rzadko brane są pod uwagę kobiety poniżej 40. roku życia, u których problem ten występuje coraz częściej. Pomimo rosnącej świadomości społeczeństwa oraz personelu medycznego brakuje badań oceniających seksualność kobiet w wieku rozrodczym z problemem NTM. Wyniki przedstawione w niniejszej pracy pokazały, że NTM istotnie wpływa na seksualność kobiet, co stanowi ważny wgląd w specyfikę tego dotychczas niedostatecznie poznanego zagadnienia.

Wnioski

Nietrzymanie moczu wpływa negatywnie na poziom pożądania, podniecenia, lubrykacji, satysfakcji seksualnej oraz ogólne funkcjonowanie seksualne u kobiet w wieku rozrodczym. Dolegliwość ta zwiększa ryzyko wystąpienia dysfunkcji seksualnych. Kobiety nie podejmują leczenia pomimo występowania problemu nietrzymania moczu. U kobiet przeważa wysiłkowe nietrzymanie moczu. Najbardziej zaburzoną sferą życia kobiet z problemem nietrzymania moczu jest sfera społeczna. Częstotliwość stosunków płciowych zmniejsza się po wystąpieniu nietrzymania moczu. Kobiety z problemem nietrzymania moczu są mniej zadowolone ze swojego życia seksualnego.

Piśmiennictwo