Kiedy należy rozważyć stosowanie kwasów omega-3

Wprowadzenie

Do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, dla których istnieją normy żywienia, zalicza się kwas alfa-linolenowy (ALA) oraz jego pochodne: eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA). Źródłem żywieniowym ALA są głównie oleje lniany i rzepakowy, a w znacząco mniejszym stopniu inne oleje. Ponadto występuje on w nasionach chia, soi, orzechach, zielonolistnych warzywach i algach. Kwas ALA należy do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, których organizm człowieka nie potrafi syntetyzować i musi być dostarczany z dietą. Podobnie jest z kwasem linolowym (LA), który należy do kwasów z grupy omega-6 [1, 2]. Zarówno ALA, jak i LA w organizmie człowieka są przekształcane do związków o większej liczbie atomów węgla oraz wiązań podwójnych. Z ALA powstaje wówczas m.in. EPA i DHA, a z LA – kwas arachidonowy (AA). W biokonwersji zarówno kwasów omega-3, jak i omega-6 biorą udział enzymy tzw. elongazy oraz desaturazy, jednakże stopień tych przemian metabolicznych jest niski. Szacuje się, że zazwyczaj zachodzą one < 5% (od 0,2–2% do 10–15%) i dodatkowo są hamowane przez szereg czynników, takich jak niedobory składników odżywczych, leki, nadciśnienie, cukrzycę, starszy wiek, cholesterol, izomery trans kwasów tłuszczowych i alkohol. Dodatkowo nadmiar w diecie kwasów omega-6 w stosunku do omega-3 sprawia, że w wyniku konkurencji o te same enzymy zmniejsza się przekształcanie ALA do form długołańcuchowych. Efektywną syntezę EPA i DHA z ALA przeprowadza fitoplankton, szczególnie morski. Ryby i owoce morza żywią się nim i magazynują, stając się dla człowieka głównym źródłem EPA i DHA [2–6]. Kwasy omega-3 i omega-6 konkurują ze sobą również o dostęp do enzymów COX i LOX, przekształcających je do eikozanoidów, często o przeciwstawnych działaniach. Z kwasów omega-3 powstają produkty przeciwzapalne (m.in. PGE2, resolwiny, marezyny, protektyny), prostacyklina PGI3, neutralne leukotrieny LTB5, słabo agregujący płytki krwi TXA2. Z kolei z omega-6 powstają prozapalne związki, takie jak PGE2 i LTB4, silnie agregujący płytki TXA2, ale także PGI2 oraz lipoksyny o wysokiej aktywności przeciwzapalnej. Kwasy omega-3 i omega-6 konkurują ze sobą o dostęp do COX i LOX, co sprawia, że w zależności od tego, która grupa jest spożywana w większym stopniu, przemiany z udziałem cyklooksygenaz i lipooksygenaz biegną bardziej ścieżką omega-3 lub omega-6, co pociąga za sobą produkcję innych metabolitów. Ich rodzajem tłumaczy się często mechanizmy działania kwasów obu tych grup [2, 3, 5]. Od kilkudziesięciu lat wielu ekspertów zaleca odpowiednią proporcję w diecie omega-6 do omega-3, która powinna wynosić 4–5 : 1, a nawet 2–3 : 1. Wiadomo też, że w diecie społeczeństw zachodnich zazwyczaj obserwuje się znaczącą przewagę omega-6 nad omega-3 (10–25 : 1). Przyczyną jest rzadkie spożywanie ryb, zwłaszcza morskich, a także wysoka podaż omega-6, których bogatym źródłem są oleje, np. słonecznikowy, sojowy, oraz mięso i jaja. Warto podkreślić, że ryby hodowlane zazwyczaj charakteryzuje niska zawartość omega-3. Zwiększenie podaży omega-3, podobnie jak obniżenie omega-6 może pomóc wyrównać zalecaną proporcję. Należy zaznaczyć, że zarówno wytyczne kardiologiczne, jak i European Food Safety Authority (EFSA) stoją na stanowisku, że nie ma odpowiedniej jakości badań, które pozwoliłyby ustalić precyzyjnie tę proporcję. Istotne jest, że wykazano, iż nadmierne spożycie omega-6 może prowadzić do stanów zapalnych, peroksydacji lipidów osocza, spadku frakcji HDL cholesterolu, nasilenia objawów depresji, a nawet rozwoju cukrzycy i nowotworów [1–3, 5, 7–9]. Normy żywienia zalecają osobom dorosłym minimalną ich podaż na poziomie 250 mg na dobę, najlepiej w postaci dwóch porcji ryb tygodniowo, w tym minimum raz ryby tłustej. Dlatego należy sądzić, że korzyści z suplementacji omega-3 powinni odnieść wszyscy, których dieta jest uboga w ryby morskie. Warto dodać, że zdaniem EFSA 250 mg EPA i DHA stanowi ilość niezbędną do utrzymania prawidłowego funkcjonowania serca, a 250 mg DHA przyczynia się do prawidłowego widzenia i pracy mózgu. Kwasy omega-3 stanowią istotny składnik budulcowy błon komórkowych, zapewniający ich płynność. Są istotnym pod względem ilości budulcem układu nerwowego, w tym mózgu i siatkówki oka. Działają przeciwzapalnie i przeciwagregacyjnie, regulują procesy proliferacji komórek, ekspresji genów, międzykomórkowy transport jonów oraz wydzielanie hormonów i neuromediatorów. Szacuje się, że ok. 80% populacji osób dorosłych krajów rozwiniętych nie spożywa rekomendowanej dawki kwasów omega-3 niezbędnej do zachowania optymalnego stanu zdrowia [1, 3, 5, 10].

Kobiety w ciąży i w okresie laktacji

Normy żywienia zalecają, aby kobiety ciężarne i karmiące poza standardową podażą dla osób dorosłych spożywały dodatkowo 100–200 mg DHA na dobę. Ma to na celu zrekompensowanie strat w wyniku oksydacji DHA w organizmie matki i odkładania się w tkance tłuszczowej płodu. Ponadto zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników z 2020 r., biorąc pod uwagę wiedzę na temat wpływu DHA na przebieg ciąży i wyniki położnicze, zaleca się suplementację minimum 200 mg DHA wszystkim ciężarnym i podaż większych dawek DHA u kobiet w ciąży spożywających małe ilości ryb w ciąży i okresie przedkoncepcyjnym. Ponadto w grupie ryzyka porodu przedwczesnego podaż DHA powinna wynosić 1000 mg na dobę [1, 11]. Z uwagi na zanieczyszczenia ryb i owoców morza, m.in. metalami ciężkimi, dioksynami i polichlorowanymi bifenylami, istnieje konieczność ograniczania spożycia ryb pochodzących z akwenów o wysokim stopniu zanieczyszczenia oraz gatunków drapieżnych. W szczególności dotyczy to kobiet w ciąży, karmiących piersią i małych dzieci. Z drugiej strony liczne wyniki badań analizujących wpływ spożycia ryb i owoców morza na rozwój neurologiczny dzieci wskazują, że korzyści zdrowotne ze spożywania umiarkowanych ilości ryb przeważają nad ryzykiem. Na pewno należy zachować ostrożność i wybierać gatunki bezpieczne, do których zalicza się takie ryby, jak np. łosoś norweski hodowlany, dorsz, morszczuk i flądra [1, 6, 11].

Pacjenci kardiologiczni

Kwasy omega-3 w dawkach 2–4 g na dobę stosowane są w hipertriglicerydemii (klasa I zaleceń, poziom wiarygodności danych A). Ich skuteczność w redukcji stężenia triglicerydów (TG) potwierdziło wiele metaanaliz. Zmniejszają stężenie TG o ok. 30–45%, a wpływ na inne lipoproteiny jest nieznaczny. Ponadto obniżają poposiłkowy wzrost lipemii. Tak wysokie dawki dostępne są jedynie w lekach na receptę. Mogą one powodować nieznaczny (ok. 3%) wzrost poziomu frakcji LDL cholesterolu, ale uważa się, że nie zwiększa to ryzyka chorób układu krążenia. Kwas ALA jest mniej skuteczny w obniżaniu TG niż EPA i DHA. Kwasy omega-3 mogą nieznacznie podnosić poziom HDL (< 5%) lub nie wpływają na niego w ogóle [7, 12, 13]. Wyniki prospektywnych badań kohortowych wskazują, że spożycie ryb minimum raz w tygodniu skutkuje redukcją ryzyka choroby wieńcowej o 16% w porównaniu z jedzeniem mniejszej ilości ryb. Metaanaliza badań dowiodła, że spożywanie ryb 2–4 razy w tygodniu zmniejsza ryzyko udaru mózgu o 6% w porównaniu z jedzeniem ryb rzadziej niż raz w tygodniu. Ryzyko jest podwyższone w przypadku braku lub bardzo małego spożycia ryb [12]. W wytycznych dotyczących dyslipidemii z 2016 r. nie zaleca się stosowania suplementów z kwasami omega-3 we wtórnej prewencji chorób sercowo-naczyniowych z uwagi na najnowsze dane dotyczące braku korzystnego wpływu u osób, które przebyły już incydent sercowo-naczyniowy. Możliwe, że za takie rezultaty odpowiadają zbyt niskie dawki, różny skład ocenianych suplementów oraz zróżnicowanie analizowanych parametrów. Wcześniejsze badania, w których wykazano korzystny wpływ, były obarczone błędami metodologicznymi, w tym niezaślepione, i cechowała je niska częstość stosowanych leków wpływających na ryzyko sercowo-naczyniowe, np. statyn. Za dyskusyjną uznano kwestię, czy wywierają one wpływ na śmiertelność ogólną oraz związaną z chorobą niedokrwienną serca (ChNS) i udarem mózgu [7, 14]. Dane obserwacyjne wykazały, że spożywanie ryb minimum 2 razy w tygodniu i żywności bogatej w kwasy omega-3, w tym ALA, wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zgonu z przyczyn sercowo-naczy­niowych i udaru mózgu, lecz nie ma znaczącego wpływu na metabolizm lipoprotein osocza. Z kolei metaanaliza z bazy Cochrane, obejmująca ponad 100 000 uczestników, nie wykazała ogólnego wpływu omega-3 na śmiertelność całkowitą ani na zdarzenia sercowo-naczyniowe, z wyjątkiem tych związanych z chorobą niedokrwienną serca [13]. Z kolei badanie ASCEND przeprowadzone w grupie 15 480 chorych na cukrzycę, nie tylko z hipertriglicerydemią, bez dysfunkcji układu krążenia, nie wykazało istotnej różnicy w zakresie ryzyka wystąpienia poważnych incydentów naczyniowych lub zgonów z przyczyn naczyniowych pomiędzy grupą pobierającą 1 g na dobę omega-3 i placebo. Wywnioskowano, że suplementacja omega-3 nie wpływa na redukcję zdarzeń sercowo-naczyniowych u chorych na cukrzycę, ale bez ChNS. Podobne wyniki uzyskano w badaniu VITAL. Po 5 latach obserwacji stwierdzono, że stosowanie 1 g na dobę oleju rybiego zawierającego 840 mg kwasów omega-3 (EPA + DHA) nie było skuteczne w prewencji pierwotnej zdarzeń sercowo-naczyniowych i chorób nowotworowych, a także zgonu z jakiejkolwiek przyczyny u zdrowych mężczyzn i kobiet w średnim wieku. Stwierdzono jednak niższe ryzyko zawału serca w grupie przyjmującej omega-3. Ponadto odnotowano, że największe korzyści w prewencji zdarzeń sercowo-naczyniowych mogą odnieść osoby z niskim spożyciem oleju rybiego (< 1,5 posiłku na bazie ryb). W tej grupie suplementacja omega-3 obniżała ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych o 19% [13, 15]. W analizie obejmującej pacjentów po przebytym ostrym zawale serca lub z ChNS nie obserwowano zmniejszenia częstości zdarzeń sercowo-naczyniowych w grupie pobierającej dodatkowo 400–1000 mg EPA/DHA na dobę. Metaanaliza 20 badań klinicznych, w większości dotyczących prewencji ponownych zdarzeń sercowo-naczyniowych z zastosowaniem suplementacji olejem rybim, nie wykazała żadnych korzyści w zakresie wyników sercowo-naczyniowych, w tym wpływu na łączną częstość występowania incydentów sercowo-naczyniowych ani umieralność ogólną [7, 12, 13]. Z kolei w trwającym blisko 5 lat badaniu REDUCE-IT wzięli udział pacjenci obciążeni dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym i z poziomem TG na czczo 135–499 mg/dl pomimo leczenia statynami. Chorzy z grupy prewencji wtórnej stanowili 71% ogółu badanych. Zastosowanie wysokich dawek EPA (2 razy dziennie 2 g) spowodowało redukcję stężenia TG oraz ryzyka wystąpienia poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, takich jak zgon z przyczyn sercowo-naczyniowych, zawał niezakończony zgonem, udar mózgu niezakończony zgonem, rewaskularyzacja wieńcowa lub niestabilna dławica piersiowa, łącznie o 25% (co odpowiada redukcji bezwzględnej ryzyka o 4,8%) w porównaniu z placebo. Jednocześnie jednak stwierdzono zwiększenie o 1% bezwzględnego ryzyka hospitalizacji z powodu migotania lub trzepotania przedsionków. Sugeruje się, że za korzystne efekty uzyskane w badaniu odpowiada zarówno spadek poziomu TG, jak i działanie przeciwzakrzepowe, przeciwpłytkowe, stabilizujące błony komórkowe, a także wzmacnia­jące śródbłonek tętnic oraz przeciwzapalne. Zgodnie z wytycznymi z 2019 r. dotyczącymi leczenia zaburzeń lipidowych u pacjentów z dużym lub bardzo dużym ryzykiem, ze stężeniem TG 135–499 mg/dl pomimo leczenia statynami, należy rozważyć zastosowanie omega-3 (ikozapentat etylowy 2 razy 2 g na dobę) w połączeniu ze statynami [8, 13]. W przypadku pacjentów z objawami ostrego zapalenia trzustki konieczna jest ścisła obserwacja stężenia TG. Powinno się ograniczyć wartość energetyczną pożywienia, zawartość tłuszczów w diecie (do 10–15% podaży energii) i całkowicie wykluczyć spożycie alkoholu. Należy rozpocząć leczenie fibratem w połączeniu z kwasami omega-3 (2–4 g na dobę). Wiadomo, że ta kombinacja jest bezpieczna i dobrze tolerowana [7, 12, 13]. W badaniu GISSI-HF wykazano, że podaż PUFA omega-3 w dawce 1 g raz na dobę może przynieść niewielką korzyść pacjentom z przewlekłą niewydolnością serca. Stwierdzono, że obniżała ona względne ryzyko zgonu o 9%. Dlatego suplementację w tej dawce można rozważyć w połączeniu z optymalnym leczeniem u pacjentów z tą chorobą (klasa IIb) [7, 13]. Z kolei Block i wsp. wykazali odwrotną zależność między zawartością EPA w ogólnej frakcji fosfolipidów osocza a ryzykiem rozwoju niewydolności serca, zarówno z prawidłową, jak i zmniejszoną frakcją wyrzutową. Uwzględnienie wielu czynników, takich jak wiek, płeć, BMI, choroby współistniejące, ciśnienie tętnicze krwi i lipidogram, nie zmieniło tej korelacji [16]. Według wytycznych European Society of Cardiology (ESC) dotyczących leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca z 2016 r. podaż omega-3 można rozważyć u pacjentów z objawami w celu zmniejszenia ryzyka hospitalizacji i zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych (IIb). Podkreślono, że wyłącznie preparaty o określonym składzie, w postaci estrów etylowych i w dawce minimum 850 mg EPA + DHA działają korzystnie. U osób z objawową niewydolnością serca i obniżoną frakcją wyrzutową lewej komory można rozważyć podaż 850–882 mg EPA + DHA w proporcji 1 : 1,2 [17]. Wykazano, że podaż EPA i DHA w dawce 3 g sprzyja redukcji ciśnienia tętniczego krwi (skurczowego o ok. 5,5 mm Hg, a rozkurczowego ok. 3,5 mm Hg) u osób z wysokim ciśnieniem lub hipercholesterolemią, ale nie u osób zdrowych, bez zaburzeń lipidowych i z prawidłowym ciśnieniem [18, 19]. W wytycznych dotyczących leczenia nadciśnienia tętniczego krwi nie wskazano jednak na przyjmowanie kwasów omega-3 jako postępowanie terapeutyczne. European Food Safety Authority zatwierdziła oświadczenie zdrowotne dotyczące EPA i DHA, które w dawce 3 g na dobę pomagają utrzymać prawidłowe ciśnienie tętnicze [10, 20]. Warto dodać, że istnieją rozbieżności pomiędzy zaleceniami różnych grup ekspertów. W 2018 r. European Medicines Agency (EMA) wydała komunikat, że leki zawierające kwasy omega-3 nie są skuteczne w terapii zapobiegawczej po zawale serca. Z kolei American Heart Association (AHA) zaleca rozważenie stosowania suplementów u chorych z ChNS oraz niewydolnością serca [14].

Interakcje

Podaż kwasów omega-3 wydaje się bezpieczna i pozbawiona istotnych klinicznie interakcji. Najczęściej działania niepożądane dotyczą zaburzeń żołądkowo-jelitowych i stosowania dawek powyżej 3 g, a bardzo rzadko poniżej 1 g. Warto jednak pamiętać, że przeciwzakrzepowe działanie omega-3 może zwiększać skłonność do krwawień, szczególnie jeśli łączy się je z kwasem acetylosalicylowym i/lub klopidogrelem. Z drugiej jednak strony na podstawie przeglądu informacji eksperci EFSA ustalili, że długotrwała suplementacja EPA i DHA w dawkach do 5 g dziennie nie powodowała działań ubocznych, w tym krwawień spontanicznych, upośledzenia tolerancji glukozy oraz funkcji immunologicznych [13, 21].

Choroby oczu

Z wielu badań wynika, że kwasy omega-3 pochodzące z diety mogą pomóc redukować stany zapalne oka w przebiegu zespołu suchego oka oraz zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Wiadomo też, że są niezbędne do zachowania prawidłowej struktury i funkcjonowania siatkówki oka. Jednakże próby kliniczne, w których stosowano suplementy z kwasami omega-3, prowadzą do sprzecznych lub niejednolitych wniosków w zakresie hamowania rozwoju ww. chorób. Przypuszcza się, że kwasy omega-3 pochodzące z diety wchodzą w synergiczną interakcję z innymi składnikami żywności, których nie ma w suplementach diety, i stąd różnice w skuteczności. Warto pamiętać, że kwasy omega-3 z suplementów nie są ekwiwalentami kwasów pochodzących z żywności. Obecnie nie istnieją formalne rekomendacje dotyczące dawkowania omega-3, które mogłoby prowadzić do klinicznych korzyści w chorobach oczu [22]. Zastosowanie u pacjentów z infekcją i w profilaktyce COVID-19 Kwasy EPA i DHA mają udowodniony korzystny wpływ na odporność. Działają przeciwzapalnie, stanowiąc prekursory do syntezy prozapalnych związków, hamując tworzenie cytokin zapalnych oraz ograniczając nadmierną odpowiedź immunologiczną i liczbę uszkodzeń struktur komórkowych. Wykazano, że redukują poziom markerów prozapalnych w osoczu, takich jak CRP, interleukina 6 (IL-6) i czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-alfa). Z kolei działanie antyoksydacyjne związane jest z wpływem metabolitów EPA i DHA w zakresie przeciwdziałania skutkom stresu oksydacyjnego. Antywirusowa aktywność omega-3 wynika z hamowania replikacji różnych wirusów. Sugeruje się, że jednym z głównych mechanizmów obronnych organizmu przed różnymi mikroorganizmami jest ich inaktywacja przez nienasycone kwasy tłuszczowe, takie jak EPA i DHA. Z kolei ich niedobór sprzyja zwiększonej podatności na infekcje wirusowe, w tym SARS-CoV-2, SARS i MERS. Istnieją dowody, że makrofagi, leukocyty i inne komórki układu odpornościowego uwalniają kwasy nienasycone do środowiska, kiedy są sprowokowane przez różne mikroorganizmy, w tym wirusy wymienione powyżej. Poza tym przeciwzapalne metabolity EPA i DHA wygaszają stany zapalne, pomagają w gojeniu ran i jednocześnie zwiększają zdolność fagocytarną makrofagów do usuwania pozostałości wirusa w miejscu infekcji i uszkodzeń. Wymienione wirusy należą do grupy otoczkowych, więc wiadomo, że łatwo ulegają dezaktywacji przez nienasycone kwasy tłuszczowe. Dlatego potencjalnie doustna ich podaż może wzmacniać proces zdrowienia z tych infekcji, jeśli podane są w odpowiedniej dawce, zapewniającej wysycenie komórkom układu immunologicznego oraz płynom ustrojowym, a także zapobiegać tym infekcjom [9, 23, 24]. Warto dodać, że SARS-CoV-2 nie tylko wpływa negatywnie na płuca, lecz także prowadzi do dysfunkcji wielu narządów oraz układów, w tym krążenia. Z wielu badań wynika, że infekcja wirusowa wywołuje nadmierną odpowiedź układu immunologicznego, nasila krzepnięcie oraz stres oksydacyjny, co przyczynia się do niekorzystnych wyników sercowo-naczyniowych obserwowanych w przebiegu COVID-19. Jednocześnie należy podkreślić, że wiele analiz potwierdziło kardioprotekcyjne właściwości omega-3. Obejmują one łagodzenie niekontrolowanych reakcji zapalnych, stresu oksydacyjnego oraz koagulopatii. Obecnie nie istnieją bezpośrednie dowody ani na korzystne, ani szkodliwe działanie kwasów omega-3 u pacjentów z COVID-19. Zdaniem Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu stosowanie omega-3 może poprawić natlenienie pacjentów z COVID-19, chociaż ciągle brakuje na to pewnych dowodów [9, 25, 26]. Biorąc pod uwagę powyższe dane, a także bezpieczny profil kwasów omega-3 – z jednej strony rozsądne jest rozważenie suplementacji jako terapii potencjalnie wspomagającej kliniczne postępowanie u chorych na COVID-19, a także w ramach profilaktyki, jednakże z drugiej strony niektórzy autorzy sugerują, aby zachować ostrożność w ich stosowaniu u pacjentów z COVID-19, cytując dowody na zwiększenie stresu oksydacyjnego i zapalenia z powodu wzrostu podatności błon komórkowych na oksydację. Do czasu zweryfikowania tych danych w innych badaniach należy zachować ostrożność przy stosowaniu wysokich dawek kwasów omega-3 u chorych na COVID-19. Podsumowując – chociaż EPA i DHA potencjalnie mogą się przyczynić do wyzdrowienia pacjentów z COVID-19, to suplementacja omega-3 nie może być zalecana, zanim nie potwierdzą tego w pełni badania kliniczne z randomizacją, które pozwolą też ustalić wielkość dawek [25, 26].

Choroby układu nerwowego

Wiele badań z randomizacją, przeprowadzonych metodą podwójnie ślepej próby, kontrolowanych placebo potwierdziło skuteczność kwasów omega-3 podawanych wspomagająco w leczeniu depresji. W większości badań stosowano dawki EPA 2 g na dobę i większe. Wykazano również dobry efekt dawki 1 g EPA dołączonej do leczenia fluokse­tyną. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne rekomenduje EPA + DHA jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego depresji. Wyniki badań pochodzące z różnych analiz nie są jednoznaczne [27–29]. Eksperci Międzynarodowego Towarzystwa Badań nad Żywieniem w Psychiatrii w 2019 r. stworzyli wytyczne postępowania wykorzystujące kwasy omega-3 w leczeniu depresji endogennej. Uznano za skuteczne zarówno EPA, jak i jego połączenie z DHA (stosunek EPA : DHA > 2) w terapii depresji u kobiet w ciąży, dzieci oraz osób starszych. Suplementacja może łagodzić objawy depresji w wyniku działania przeciwzapalnego na komórki mikrogleju, a także pośrednie modulowanie wydzielania serotoniny [30]. Wspomniane wytyczne mówią też o możliwości stosowania kwasów omega-3 w zapobieganiu depresji w populacji wysokiego ryzyka. Jednakże niektórzy eksperci wskazują na konieczność dalszych badań potwierdzających profilaktyczną skuteczność omega-3. Dowodom przedstawianym w najnowszych wytycznych zarzuca się stronniczość, błędy metodologiczne i heterogenność analizowanych badań. Skuteczność omega-3 w leczeniu psychozy, zespołu stresu pourazowego, zaburzeń lękowych i dwubiegunowych jest minimalna [6, 31, 32]. Badania obserwacyjne dotyczące chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Parkinsona, Alzheimera, przyniosły wyniki zachęcające do podawania pacjentom kwasów omega-3. Stosowanie bogatej w nie diety wiąże się z redukcją ryzyka występowania tych chorób. Z drugiej strony badania kliniczne z randomizacją przyniosły niejednoznaczne wyniki i nie udało się w nich potwierdzić definitywnie protekcyjnego działania kwasów omega-3. Niespójność rezultatów uzyskanych w badaniach obserwacyjnych i klinicznych wynika z wielu czynników. Suplementacja w kontrolowanych badaniach jest zazwyczaj prowadzona przez relatywnie krótki czas w porównaniu z długotrwałymi badaniami obserwacyjnymi, w których większa podaż z dietą kwasów omega-3 prowadzi jednocześnie do wzrostu podaży innych składników odżywczych. Uważa się, że kwasy omega-3 mogą stanowić biologicznie wartościowe narzędzie w postępowaniu w chorobach neurodegeneracyjnych, są dobrze tolerowane i bezpieczne [33].

Podsumowanie

Trwają aktywne badania kliniczne dotyczące potencjalnego zastosowania kwasów omega-3. Obejmują one zarówno profilaktykę, jak i leczenie m.in. chorób autoimmunologicznych, neurodegeneracyjnych, psychicznych, alergicznych, przewodu pokarmowego, skórnych, a także otyłości, nowotworów, demencji i cukrzycy. Następne dekady powinny przynieść lepsze zrozumienie korzystnych efektów stosowania kwasów omega-3, poza udowodnionym dotychczas najpełniej wpływem na układ krążenia. W zaleceniach żywieniowych dotyczących mukowiscydozy, fenyloketonurii i wielu innych chorób (m.in. Hashimoto, skórnych i alergicznych) podkreśla się konieczność odpowiedniej podaży kwasów omega-3, szczególnie u osób, których dieta jest uboga w EPA i DHA, chociaż brakuje wskazania konkretnych dawek. Wynika to również z faktu niskiego stopnia przemiany w organizmie człowieka ALA do form długołańcuchowych (LC-PUFA), wykazujących 9 razy silniejszą aktywność niż ich prekursor ALA [34, 35]. Odpowiednie spożycie zaleca się w szczególności w przypadkach zaburzeń wchłaniania oraz metabolizmu kwasów tłuszczowych [36]. Podaż kwasów omega-3 powinna odbywać się podczas posiłku, ale nie wysokowęglowodanowego. Z niektórych badań wynika, że żywność wzbogacana jest korzystniejsza pod względem biodostępności niż suplementy. Wymaga to jednak potwierdzenia w innych analizach [34]. Skuteczność kwasów omega-3 w formie suplementów jest zróżnicowana, co może wynikać z różnej ich zawartości, a także substancji dodatkowych, podatności na utlenianie i interakcji z lekami. Ponadto procesy ich produkcji, przetwarzania i przechowywania decydują o ich stabilności, a ta o biodostępności [1, 34].