Leczenie litem a odpowiedź stresowa w chorobie afektywnej dwubiegunowej

Cel
Celem artykułu jest przedstawienie mechanizmów reakcji stresowej w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) w kontekście skuteczności leczenia litem. Omówiono biologiczną koncepcję stresu Hansa Selyego, z uwzględnieniem stresorów środowiskowych w patogenezie choroby afektywnej dwubiegunowej. Omówiono czynniki genetyczne, epigenetyczne oraz psychologiczne, zgodnie z modelem predyspozycja-stres. Przedstawiono związki między podłożem genetyczno-molekularnym ChAD a skutecznością profilaktyczną litu oraz wpływ stresorów psychospołecznych obniżających tę skuteczność.

Przegląd piśmiennictwa
Dokonano przeglądu piśmiennictwa pod kątem podłoża genetycznego choroby afektywnej dwubiegunowej w kontekście reakcji stresowej, z uwzględnieniem badań nad genem receptora glukokortykostroidowego (GR) oraz genami zegarowymi (circadian clock genes), a także nad mechanizmami epigenetycznymi, tj. procesami metylacji DNA i histonów. Przedstawiono ponad 40-letnią historię badań nad stresem psychospołecznym w patogenezie i przebiegu ChAD, z uwzględnieniem zagadnienia traumy wczesnodziecięcej. Omówiono badania nad wpływem litu na biologiczne komponenty reakcji stresowej (tj. enzym GSK-3, białko Bcl czy stężenia glutaminianu) oraz nad czynnikami skuteczności leczenia profilaktycznego litem.

Wnioski
W patogenezie choroby afektywnej dwubiegunowej odgrywają rolę czynniki genetyczne i środowiskowe pozostające ze sobą w interakcji zgodnie z modelem predyspozycja-stres. Psychospołeczne czynniki stresowe, takie jak trauma wczesnodziecięca czy niedostateczne wsparcie społeczne istotnie obniżają długoterminową skuteczność leczenia profilaktycznego litem. Najistotniejsze genetyczno-molekularne komponenty pośredniczące między reakcją stresową a skutecznością profilaktyczną litu dotyczą polimorfizmów genu receptora GR – NR3C1 oraz genu FKBP5.



Objectives
This article aims to present the mechanisms of stress response in bipolar affective disorder (BPAD), in the context of the efficacy of lithium treatment. The biological concept of stress by Hans Selye is presented, including environmental stressors in the pathogenesis of BPAD. Genetic, epigenetic, and psychological factors are discussed in accordance with the predisposition-stress model. The relationship between the genetic and molecular basis of BPAD and the prophylactic efficacy of lithium are presented, including the negative influence of psychosocial stressors.

Literature review
The literature review was carried out in terms of the genetic basis of bipolar disorder in the context of the stress response, taking into account research on the glucocorticoid receptor (GR) gene and circadian clock genes, as well as on epigenetic mechanisms, i.e. DNA and histone methylation processes. The over 40-year history of research on psychosocial stress in the pathogenesis and the course of BPAD is presented, including a factor of early childhood trauma. The research on the influence of lithium on the biological components of the stress response (i.e. the GSK-3 enzyme, Bcl protein or glutamate concentrations) and the factors of the effectiveness of prophylactic lithium treatment were discussed.

Conclusions
In the pathogenesis of bipolar disorder, genetic and environmental factors interact with each other according to the predisposition-stress model. Psychosocial stress factors, such as early childhood trauma or insufficient social support, significantly reduce the long-term effectiveness of lithium prophylaxis. The most important genetic and molecular components mediating the stress response to lithium prophylactic efficacy concern the polymorphisms of the GR receptor-NR3C1 and the FKBP5 genes.