Lichen spinulosus

Wprowadzenie

Liszaj kolczysty (LK; lichen spinulosus) jest rzadką, łagodną, idiopatyczną dermatozą należącą do grupy schorzeń związanych z zaburzeniem rogowacenia mieszkowego [1]. Choroba jest rzadko opisywana w podręcznikach i literaturze dermatologicznej, a w polskojęzycznym piśmiennictwie praktycznie nie występuje, dlatego celowe wydawało się przedstawienie własnego przypadku tego schorzenia.

Cel pracy

Przedstawienie nieopisywanego dotychczas w polskiej literaturze medycznej przypadku dziecka z liszajem kolczystym oraz przegląd piśmiennictwa dotyczącego tej dermatozy.

Opis przypadku

Ogólnie zdrowego, 8-letniego chłopca konsultowano z powodu mieszkowych hiperkeratotycznych grudek zawierających czopy rogowe, zlewających się w większe owalne blaszki zlokalizowane na skórze kolan oraz na wyprostnych powierzchniach kończyn dolnych (ryc. 1 A i 1 B). Zmiany miały niewielkie cechy stanu zapalnego i nie powodowały dolegliwości subiektywnych. Matka podawała wieloletni przebieg schorzenia, dziecko leczono wcześniej emolientami, preparatami keratolitycznymi oraz glikokortykosteroidowymi i uzyskiwano okresową, częściową poprawę stanu skóry. W badaniu fizykalnym stwierdzono ponadto obecność niewielkich, asymptomatycznych zmian hiperkeratotycznych o stacjonarnym przebiegu obejmujących skórę przedsionka nosa i powiek (ryc. 2). Dodatkowo obserwowano suchość skóry, fałd Dennie-Morgana oraz zacienienie powiek. U dziecka nigdy nie rozpoznano żadnej choroby atopowej. Wywiad rodzinny był nieistotny. Obecność zmian skórnych budziła duży niepokój matki, która domagała się badań w celu ustalenia rozpoznania. W obrazie histopatologicznym wycinka pobranego ze zmian stwierdzono czop rogowy w rozdętym mieszku włosowym, hiperkeratozę, parakeratozę (głównie okołomieszkową), stuccokeratozę oraz skąpy naciek zapalny. Na podstawie obrazu klinicznego i histopatologicznego rozpoznano LK. W leczeniu zastosowano miejscowo preparaty keratolityczne (maść z 5% kwasem salicylowym i 30% mocznikiem) i uzyskano jedynie częściową poprawę stanu miejscowego (ryc. 3). Zalecono kontynuowanie terapii miejscowym preparatem z tretynoiną. Na zmiany skórne zlokalizowane na twarzy zalecono stosowanie emolientów zawierających mocznik i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Matka nie zgłosiła się na kolejne wizyty kontrolne.

Omówienie

W 1883 roku Crocker jako pierwszy opisał przypadek chorego na LK, nazywając schorzenie lichen pilaris seu spinulosus. Dermatozę określano ponadto jako keratosis follicularis spinulosa oraz keratosis spinulosa. Termin lichen spinulosus wprowadził Devergie [1, 2].
Wiadomo, że LK występuje rzadko, brakuje natomiast dokładnych danych epidemiologicznych. W badaniu Friedmana [2] obejmującym największą grupę osób z LK (35) częstość występowania schorzenia oceniono na 5 na 1000 pacjentów dermatologicznych w populacji filipińskiej. Wydaje się, że łagodny i często asymptomatyczny przebieg schorzenia może wpływać na jego nierozpoznawanie. Liszaj kolczysty występuje zazwyczaj u dzieci i osób w drugiej dekadzie życia, nieco częściej u chłopców [1, 2].
Etiopatogeneza schorzenia nie jest znana, postuluje się udział czynników genetycznych, toksycznych (tal, złoto, arsfenamina, alkohol, toksyna błonnicza) i mechanicznych. Opisywano występowanie LK w przebiegu infekcji HIV, infekcji grzybiczych, choroby Leśniowskiego-Crohna oraz ziarnicy złośliwej. Niepodważalny jest związek LK ze schorzeniami atopowymi [1–3]. W prezentowanym przypadku, chociaż nie rozpoznano żadnego ze schorzeń z kręgu atopii, wykazano obecność niektórych z małych kryteriów Hanifina i Rajki. Według Beckera [4] wykwity w przebiegu LK są efektem reakcji mieszka włosowego na różnorodne czynniki (m.in. toksyczne, infekcyjne, chemiczne). Z kolei Brauner [5] zasugerował, że dermatoza jest rodzajem mieszkowego wyprysku pieniążkowatego.
Liszaj kolczysty charakteryzuje się występowaniem małych, hiperkeratotycznych, mieszkowych grudek w kolorze skóry, grupujących się w większe owalne wykwity o średnicy 2–5 cm. Zmiany najczęściej są symetryczne, dotyczą skóry kolan, wyprostnych powierzchni kończyn dolnych, szyi i tułowia, rzadko lokalizują się na twarzy. W przedstawionym przypadku morfologia wykwitów występujących na powiekach i w przedsionku nosa różniła się od zmian umiejscowionych na skórze kończyn dolnych. Różnice te mogły wynikać z odrębności anatomicznych skóry wymienionych lokalizacji. Nie jest pewne, czy wykwity te należały do spektrum LK. Świąd nie jest typowy. W przeciwieństwie do rogowacenia mieszkowego nie obserwuje się zmienności przebiegu schorzenia w zależności od pór roku [1, 2, 6].
Obraz histopatologiczny LK nie ma cech specyficznych, jest zbliżony do rogowacenia mieszkowego i łupieżu mieszkowego czerwonego. Obserwuje się rozdęcie mieszka włosowego oraz obecność w nim czopu rogowego, a także okołonaczyniowy limfohistiocytarny naciek zapalny. Stwierdza się ponadto wykładniki hiperkeratozy, parakeratozy oraz akantozy [1, 2].
W diagnostyce różnicowej LK należy uwzględnić dermatozy z kręgu zaburzeń rogowacenia mieszkowego, w szczególności łupież czerwony mieszkowy, rogowacenie mieszkowe, a także łuszczycę, odmianę mieszkową liszaja płaskiego, wyprysk pieniążkowaty, zmiany wywołane tarciem (ang. frictional child- hood eruptions) i zmiany w przebiegu kiły (ang. miliary pustular syphilis) [1].
Nie ma specyficznego dla LK leczenia. Najczęściej wykorzystuje się preparaty keratolityczne i emolienty, po których zastosowaniu w prezentowanym przypadku uzyskano częściową poprawę stanu kli­nicznego. W piśmiennictwie wskazywano na użyteczność miejscowych glikokortykosteroidów, dzie­gci, retinoidów oraz pochodnych witaminy D (takalcytol) [1, 7, 8].

Wnioski

Liszaj kolczyty jest rzadko występującą dermatozą o łagodnym przebiegu, wymagającą różnicowania z innymi schorzeniami z kręgu zaburzeń rogowacenia mieszkowego.

Piśmiennictwo

1. Boyd A.S.: Lichen spinulosus: case report and overview. Cutis 1989, 43, 557-560.
2. Friedman S.J.: Lichen spinulosus. Clinicopathologic review of thirty-five cases. J Am Acad Dermatol 1990, 22, 261-264.
3. Kabashima R., Sugita K., Kabashima K., Nakamura M., Tokura Y.: Lichen spinulosus in an alcoholic patient. Acta Derm Venereol 2009, 89, 311-312.
4. Becker S.W.: Lichen spinulosus following intradermal application of diphtheria toxin. Arch Dermatol Syph 1930, 21, 839-840.
5. Brauner G.J.: Cutanous disease in the black reces. [w:] Dermatology. S.L. Moschells, H.J. Hurley (red.). WB Sauders, Philadelphia, 1985, 1904-1945.
6. Wiśnicka B., Reich A., Baran E.: Lichenoid eruptions in children. Postep Derm Alergol 2005, 22, 14-22.
7. Kim S.H., Kang J.H., Seo J.K., Hwang S.W., Sung H.S., Lee D.: Successful treatment of lichen spinulosus with topical tacalcitol cream. Pediatr Dermatol 2010, 27, 546-547.
8. Forman S.B., Hudgins E.M., Blaylock W.K.: Lichen spinulosus: excellent response to tretinoin gel and hydroactive adhesive applications. Arch Dermatol 2007, 143, 122-123.

Otrzymano: 8 VII 2014 r.
Zaakceptowano: 26 VIII 2014 r.