Mechanizmy powstawania zaburzeń poznawczych związanych z chemioterapią

Chemioterapia, skuteczny środek w walce z nowotworami, jest przyczyną uszkodzenia zdrowych tkanek. Coraz częściej poświęca się uwagę pojęciu chemobrain, opisującemu szeroko pojęte zaburzenia poznawcze ujawniające się po leczeniu przeciwnowotworowym, ze szczególnym uwzględnieniem chemioterapii. Istnieje wiele potencjalnych mechanizmów farmakologicznego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN), różnych dla odrębnych grup chemioterapeutyków. W trakcie leczenia dochodzi do zwiększonego uwalniania cytokin prozapalnych: IL-1β, IL-6 i TNF-α zarówno lokalnie za pośrednictwem zaktywowanych komórek mikrogleju, jak i tych wytwarzanych obwodowo, przenikających barierę krew-mózg. Prowadzi to do powstawania miejscowej reakcji zapalnej zaburzającej neurogenezę i neuroplastyczność w obrębie hipokampa. Cytokiny prozapalne zwiększają również stres oksydacyjny w komórkach, indukując wytwarzanie wolnych rodników, które uszkadzają błonę mitochondriów, powodując ich dysfunkcję. Wzmaga to dodatkowo stres oksydacyjny uważany za jeden z najważniejszych czynników sprawczych chemobrain. Uruchamiana zostaje również kaskada proapoptotyczna, co w efekcie daje obraz zmniejszonej objętości hipokampa. W przypadku niektórych leków postuluje się mechanizmy bezpośredniej neurotoksyczności czy zaburzeń podziałów komórkowych. W niniejszym artykule przedstawiliśmy stan wiedzy na temat toksycznego działania na OUN przedstawicieli najczęściej stosowanych w praktyce klinicznej grup chemioterapeutyków.

Chemotherapy, an effective means in the fight against cancer, damages healthy tissues. More and more attention is being paid to chemobrain, which describes broadly defined cognitive disorders that manifest after anticancer treatment, with a particular focus on chemotherapy. There are numerous potential mechanisms of damage to the central nervous system, varying between distinct groups of chemotherapeutics. During treatment, there is an increased release of pro-inflammatory cytokines such as IL-1β, IL-6, and TNF-α, both locally, mediated by activated microglia cells, and those peripherally produced that penetrate the blood-brain barrier. It leads to a local inflammatory response that disrupts neurogenesis and neuroplasticity within the hippocampus. Pro-inflammatory cytokines also increase oxidative stress in cells, inducing the production of free radicals that damage the mitochondrial membrane, causing mitochondrial dysfunction. This further enhances oxidative stress, considered one of the most important causal factors of chemobrain. The proapoptotic cascade is also activated, resulting in a picture of reduced hippocampal volume. For some drugs, mechanisms of direct neurotoxicity or disruption of cell division have also been postulated. In this article, we present the state of knowledge on the toxic effects on the central nervous system of representatives of each of the most commonly used groups of chemotherapeutics in clinical practice.