Metotreksat w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit

Leczenie immunosupresyjne w nieswoistych chorobach zapalnych jelit (NChZJ) jest istotną, a często najważniejszą składową terapii. Glikokortykosteroidy ze względu na działania niepożądane nie powinny być stosowane przewlekle, a poza tym u części chorych nie są skuteczne. Kolejną grupą leków immunosupresyjnych są analogi puryn (azatiopryna i 6-merkaptopuryna) – podstawowe leki u większości osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz u chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, z postacią steroidozależną lub steroidooporną tej choroby. U ok. 20% chorych leki te nie są jednak skuteczne, a u podobnego odsetka występują działania niepożądane prowadzące do ich odstawienia. U chorych tych zwykle rozważa się leczenie biologiczne lub chirurgiczne, rzadko bierze się pod uwagę trzecią opcję leczenia immunosupresyjnego – terapię metotreksatem. Lek ten, dość szeroko stosowany od wielu lat w ciężkich postaciach reumatoidalnego zapalenia stawów i łuszczycy, w gastroenterologii wykorzystuje się stosunkowo rzadko. W niniejszym opracowaniu omówiono mechanizmy działania, dawkowanie i bezpieczeństwo leku oraz przedstawiono dotychczasowe jego zastosowania u osób z NChZJ.

Immunosuppressive treatment in inflammatory bowel disease (IBD) is an important and often the fundamental part of therapy. Glucocorticoids should not be used in long-term treatment because of their side effects and, otherwise, poor efficiency in a subgroup of patients. Purine analogues (azathioprine and 6-mercaptopurine) comprise another group of immunosuppressive drugs. They are the principal drugs in the majority of patients with Crohn’s disease and steroid-dependent or steroid-resistant patients with ulcerative colitis. However, in about 20% of IBD patients purine analogues are ineffective and in a similar percentage of patients they are responsible for side-effects, leading to withdrawal of treatment. Biological therapy or surgery is usually considered in these patients, not commonly taking into account the third option of immunosuppressive treatment – methotrexate (MTX). This drug, widely used for many years in patients with severe rheumatoid arthritis and psoriasis, is relatively seldom used in gastroenterology. This paper discusses mechanisms of action of MTX, its dosage and safety of treatment and presents the results of its use in patients with IBD.