Międzynarodowe wytyczne stosowania metotreksatu w chorobach reumatycznych, ze szczególnym uwzględnieniem reumatoidalnego zapalenia stawów

Metotreksat (MTX) jest stosowany jako lek pierwszego wyboru w przewlekłych zapaleniach stawów obwodowych, takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS), niezróżnicowane zapalenie stawów (NZS) i młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS).
Jako leczenie uzupełniające MTX jest zwykle dołączany do kortykosteroidów w leczeniu zapaleń dużych, średnich i małych naczyń, w leczeniu polimialgii reumatycznej, tocznia rumieniowatego układowego, sarkoidozy, postaci obwodowej twardziny, idiopatycznego zapalenia błony naczyniowej oka oraz innych układowych chorób tkanki łącznej [1].
Mechanizm jego działania nie jest do końca poznany. Uważa się że ma działanie immunoregulujące (poprzez zwiększenie stężenia adenozyny) polegające na stymulacji produkcji cytokin przeciwzapalnych przez limfocyty Th-2 (interleukin 4 i 10 – IL-4 i IL-10), zmniejszeniu produkcji cytokin prozapalnych przez limfocyty Th-1 (IL-2 i interferonu  – IFN-), hamowaniu wydzielania przez monocyty i limfocyty IL-1 i czynnika martwicy nowotworów  (tumor necrosis factor  – TNF-), zwiększeniu produkcji rozpuszczalnego receptora dla TNF- i IL-1ra oraz zmniejszeniu produkcji i uwalniania IL-6. Ponadto działa przeciwzapalnie poprzez modulowanie cyklooksygenaz COX-2 (zmniejszenie produkcji prostaglandyny E2) i COX-1 (zmniejsza produkcję tromboksanu B2) oraz lipooksygenazy (zmniejsza produkcję leukotrienu B4), a także powoduje zmniejszenie chemotaksji neutrofilów i zmniejszenie ekspresji genu metaloproteinazy 1, a zwiększenie genu tkankowego inhibitora dla metaloproteinazy 1 (tissue inhibitor of metalloproteinase 1 – TIMP-1) [2].
Skuteczność zależy w dużej mierze od stężenia jego poliglutamylowych pochodnych (MTX-PG) w komórce, które najłatwiej jest mierzyć w erytrocytach. Za optymalne uważane jest stężenie ogólnych MTX-PG ≥ 74 nmol/l. Obecnie rekomendowane wyższe dawki leku prowadzą do optymalnych stężeń MTX-PG już w 3. miesiącu, niższe pozwalały je uzyskać dopiero po 9 miesiącach stosowania.
Metotreksat podawany doustnie wchłania się szybko, ale niekompletnie, obserwuje się dużą zmienność indywidualną, a plateau w surowicy osiągane jest przy dawce 15–17 mg/tydzień. W czasie podawania podskórnego obserwowano linijną zależność od dawek 10–25 mg/tydzień. Podskórne podanie leku pozwala osiągnąć cel terapeutyczny u około 50% chorych nieodpowiadających na leczenie doustne [1].
Wytyczne stosowania MTX zostały opracowane przez...


Pełna treść artykułu...