Nadżerkowe, krostkowe zapalenie skóry głowy

WPROWADZENIE

Nadżerkowe krostkowe zapalenie skóry głowy (ang. erosive pustular dermatitis of the scalp – EPDS) to rzadka dermatoza występująca głównie u osób starszych [1]. Charakteryzuje się obecnością krost, nadżerek i strupów. Pierwotnie krosty są jałowe, jednak gdy ich pokrywa ulegnie przerwaniu, dochodzi do miejscowego nadkażenia bakteryjnego i/lub grzybiczego. Przebieg choroby jest przewlekły z okresami zaostrzeń i remisji. Wykwity ustępują z bliznowaceniem oraz trwałą utratą włosów na zajętym obszarze skóry [2, 3]. Etiologia choroby nie jest ostatecznie poznana. Uważa się, że głównym czynnikiem prowokującym jest przewlekła ekspozycja skóry głowy na promieniowanie ultrafioletowe i występowanie ognisk rogowacenia słonecznego. W piśmiennictwie opisano również przypadki EPDS prowokowanego urazami, zabiegami chirurgicznymi, będącego wynikiem przeszczepu skóry, poinfekcyjnego (półpasiec, grzybica), po oparzeniach termicznych, laseroterapii, krioterapii, oparzeniach słonecznych, miejscowej chemioterapii. Przedstawiono także pojedynczy przypadek wystąpienia zmian w wyniku terapii imikwimodem [3, 4]. Nadżerkowe krostkowe zapalenie skóry głowy jest chorobą przewlekłą, wymagającą długotrwałej terapii. Podstawą leczenia są miejscowe preparaty glikokortykosteroidowe dające szybką remisję. Takrolimus stosowany miejscowo również przynosi bardzo dobre efekty terapeutyczne, zwłaszcza w terapii przewlekłej [5–8]. Choroba jest rzadko rozpoznawana ze względu na trudności diagnostyczne, nie ma bowiem charakterystycznych wyznaczników laboratoryjnych i patognomonicznych cech histopatologicznych [9]. Diagnozę często stawia się poprzez wykluczenie innych jednostek chorobowych oraz na podstawie obecności przewlekłych nadżerek, blizn i jałowych krost w okolicy czołowej, ciemieniowej, a także potylicznej u osób starszych.

CEL PRACY

Celem pracy jest opis rzadkiej dermatozy oraz związanych z nią trudności diagnostycznych.

OPIS PRZYPADKU

Mężczyzna 74-letni, obciążony cukrzycą typu 2 oraz nadciśnieniem tętniczym, zgłosił się do przyszpitalnej poradni dermatologicznej z powodu zmian skórnych o charakterze krost, strupów i nadżerek na rumieniowym podłożu (ryc. 1 A, B). Wykwity były zlokalizowane w okolicy czołowej, ciemieniowej oraz skroniowej. Towarzyszył im świąd i ból. Zmiany były obecne od około 9 miesięcy, po raz pierwszy pojawiły się latem, po wykonywaniu oprysków w ogródku. W ciągu niespełna roku pacjent był leczony przez kilku specjalistów dermatologów miejscowymi antybiotykami oraz doustnymi preparatami przeciwhistaminowymi, bez zadowalającego efektu terapeutycznego. W badaniu fizykalnym obserwowano rozległe łysienie typu androgenowego oraz liczne ogniska rogowacenia słonecznego. W badaniach laboratoryjnych nie stwierdzono odchyleń od normy. Posiew mikrobiologiczny z krost był jałowy. W badaniu histopatologicznym wycinka skóry uwidoczniono podrogowe krosty oraz przewlekły stan zapalny w skórze właściwej, zwłaszcza wokół mieszków włosowych i gruczołów łojowych, z mieszanym naciekiem złożonym z limfocytów, neutrofilów i plazmocytów.
Na podstawie wywiadu (brak poprawy po leczeniu przeciwhistaminowym oraz zewnętrznej antybiotykoterapii), obrazu klinicznego i badań dodatkowych (w tym badanie histopatologiczne) rozpoznano EPDS. Zdecydowano o zastosowaniu leczenia miejscowego maścią glikokortykosteroidową o silnej mocy 2 razy dziennie. Całkowitą remisję uzyskano po 2 tygodniach terapii (ryc. 2), a po 3 tygodniach leczenia zdecydowano o odstawieniu zewnętrznego glikokortykosteroidu i włączono takrolimus w maści 2 razy w tygodniu na noc. Pacjenta poinformowano o konieczności stosowania fotoprotekcji. Obecnie od 6 miesięcy stosuje on jedynie takrolimus miejscowo 2 razy w tygodniu. Nie obserwuje się zaostrzenia zmian.

OMÓWIENIE

Nadżerkowe krostkowe zapalenie skóry głowy to rzadka dermatoza występująca głównie u osób starszych. Dotychczas opisano około 40 przypadków tego schorzenia. Charakteryzuje się ono obecnością jałowych krost, nadżerek i strupów. Wydaje się, że głównym czynnikiem predysponującym jest przewlekła ekspozycja skóry głowy (szczególnie pozbawionej włosów) na promieniowanie ultrafioletowe. Badania laboratoryjne, mikrobiologiczne i histopatologiczne nie są diagnostyczne. Rozpoznanie jest trudne ze względu na brak specyficznych cech histopatologicznych. Warto podkreślić, że rozpoznanie EPDS ustala się na podstawie obrazu klinicznego poprzez wykluczenie innych dermatoz. Diagnostyka różnicowa obejmuje: zakażenia bakteryjne, grzybicze, łysienie bliznowaciejące, chorobę Sneddona-Wilkinsona, choroby pęcherzowe, eozynofilowe zapalenie mieszków włosowych, a w przypadkach bardziej ograniczonych zmian – rogowacenie słoneczne, nowotwory skóry oraz dermatitis artefacta. Najbardziej efektywną metodą leczenia wydaje się stosowanie zewnętrznych preparatów glikokortykosteroidowych, takrolimusu oraz miejscowych pochodnych witaminy D3 (kalcypotriol). W terapii ogólnej zaleca się przyjmowanie sulfonów, retinoidów, soli cynku oraz terapię fotodynamiczną [6, 8, 10, 11]. Antybiotykoterapia przynosi poprawę, nie wpływa jednak na aktywność zasadniczego procesu chorobowego. Dane z piś­miennictwa mówią o zwiększonym ryzyku rozwoju nowotworów, głównie raka kolczystokomórkowego, w ogniskach EPDS. Pacjenci powinni być poddani regularnej kontroli dermatologicznej [12].

Konflikt interesów

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo

1. Pye R.J., Peachey R.D., Burton J.L.: Erosive pustular dermatosis of the scalp. Br J Dermatol 1979, 100, 559-566.
2. Semkova K., Tchernev G., Wollina U.: Erosive pustular dermatosis (chronic atrophic dermatosis of the scalp and extremities). Clin Cosmet Invest Dermatol 2013, 6, 177-182.
3. Van Exel C.E., English J.C.: Erosive pustular dermatosis of the scalp and nonscalp. J Am Acad Dermatol 2007, 57 (Suppl. 2): S11-14.
4. Al-Benna S., Johnson K., Perkins W., O’Boyle C.: Erosive pustular dermatosis: new description of a possible cause of the non-healing burn wound. Burns 2014, 40, 636-640.
5. Marzano A.V., Ghislanzoni M., Zaghis A., Spinelli D., Crosti C.: Localized erosive pustular dermatosis of the scalp at the site of a cochlear implant: successful treatment with topical tacrolimus. Clin Exp Dermatol 2009, 34, e157-e159.
6. Laffitte E., Kaya G., Piguet V., Saurat J.H.: Erosive pustular dermatosis of the scalp: treatment with topical tacrolimus. Arch Dermatol 2003, 139, 712-714.
7. Seez M., Rodriguez-Martín M., Sidro M., Carnerero A., Garcia-Bustínduy M.: Successful treatment of erosive pustular dermatosis of the scalp with topical tacrolimus. Clin Exp Dermatol 2005, 30, 599-600.
8. Zahdi M.R., Seidel G.B., Soares V.C., Freitas C.F., Mulinari-Brenner F.A.: Erosive pustular dermatosis of the scalp successfully treated with oral prednisone and topical tacrolimus. An Bras Dermatol 2013, 88, 796-798.
9. Levakov O., Gajic B.: Erosive pustular dermatosis of the scalp – is it really a rare condition? Vojnosanit Pregl 2014, 71, 307-310.
10. Meyer T., Lopez-Navarro N., Herrera-Acosta E., Jose A., Herrera E.: Erosive pustular dermatosis of the scalp: a successful treatment with photodynamic therapy. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2010, 26, 44-45.
11. Ikeda M., Arata J., Isaka H.: Erosive pustular dermatosis of the scalp successfully treated with oral zinc sulphate. Br J Dermatol 1982, 106, 742-743.
12. Lovell C.R., Harman R.R., Bradfield J.W.: Cutaneous carcinoma arising in erosive pustular dermatosis of the scalp. Br J Dermatol 1980, 103, 325-328.

Otrzymano: 7 VII 2015 r.
Zaakceptowano: 22 IX 2015 r.