Nastawienie osób z nieswoistym zapaleniem jelit do żywności zawierającej składniki bioaktywne

Wstęp

Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekłe nieswoiste zapalenie przewodu pokarmowego, które może dotyczyć każdej jego części [1]. Choroba cechuje się przewlekłym przebiegiem, z okresami zaostrzeń i złagodzenia objawów [2]. Uważa się, że w jej rozwoju uczestniczą czynniki genetyczne, środowiskowe oraz immunologiczne. Ze względu na często występujące u osób z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (NChZJ) niedożywienie jednym z ważniejszych elementów terapii tego schorzenia jest postępowanie dietetyczne oraz żywieniowe. Odpowiednie postępowanie dietetyczne powinno poprawiać bilans białkowy i energetyczny, wyrównywać niedobory witamin oraz mikroskładników mineralnych [3–6]. Wcześniej leczenie żywieniowe polegało na stosowaniu diety eliminacyjnej z wyłączeniem produktów źle tolerowanych przez chorego, powodujących działania niepożądane. Obecnie dodatkowo duże znaczenie przywiązuje się do uzupełniania niedoborów składników odżywczych. Stosowanie odpowiedniej terapii żywieniowej, obok terapii farmakologicznej i zabiegowej, jest jednym z istotnych elementów leczenia skojarzonego, na co wskazują m.in. wytyczne leczenia NChZJ [1, 7, 8]. Ważne jest też, aby wzbogacać dietę suplementami witamin, w szczególności kwasem foliowym i witaminą B12, oraz składnikami mineralnymi – wapniem, magnezem i żelazem [9]. W żywieniu w chorobie Leśniowskiego-Crohna istotną rolę odgrywają produkty wzbogacone w składniki bioaktywne, m.in. w probiotyki i prebiotyki [7]. W realizacji założeń dietetycznych leczenia wspomnianego schorzenia istotna wydaje się znajomość asortymentu produktów zawierających składniki bioaktywne oraz pozytywne nastawienie do tych produktów.

Cel

Celem badań było określenie opinii osób z nieswoistym zapaleniem jelit na temat żywności zawierającej składniki bioaktywne.

Materiał i metody

W pracy stosowano metodę ankiety bezpośredniej, z wykorzystaniem kwestionariusza o strukturze zamkniętej. Użyto autorskiego kwestionariusza ankietowego zawierającego pytania dotyczące wiedzy na temat składników bioaktywnych oraz nastawienia do żywności zawierającej te składniki, a także popytu na te produkty. Do oceny wiedzy na temat żywności bioaktywnej przyjęto skalę 2-stopniową: 1 – tak, 2 – nie. Przy badaniu poglądów respondentów odnośnie do żywności zawierającej składniki bioaktywne oraz czynników wpływających na popyt przyjęto skalę 5-punktową: 5 – zdecydowanie tak, 4 – raczej tak, 3 – nie mam zdania, 2 – raczej nie, 1 – zdecydowanie nie. D obliczenia istotności różnic zastosowano test 2, przy poziomie istotności  = 0,05. Badania przeprowadzono w 2011 r. metodą wywiadu bezpośredniego. Wzięło w nich udział 140 osób z nieswoistym zapaleniem jelit (choroba Leśniowskiego- -Crohna) i 200 osób zdrowych, w przedziale wiekowym 20–70 lat. Respondenci pomiędzy 20. a 45. rokiem życia stanowili 50% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna i 54% osób zdrowych. Badania przeprowadzono anonimowo, a udział w nich był dobrowolny. Kwestionariusze wypełniano w obecności osoby prowadzącej badania, na spotkaniach Wielkopolskiego Stowarzyszenia Colitis Ulcerosa i Choroby Leśniowskiego-Crohna. Doboru osób zdrowych dokonano w sposób nielosowy, uwzględniając wiek analogiczny do wieku osób chorych.

Wyniki

Na podstawie uzyskanych wyników badań (tab. I) stwierdzono, że ponad 80% ankietowanych osób – zarówno zdrowych, jak i z nieswoistym zapaleniem jelit – słyszało o składnikach bioaktywnych żywności i umiało je prawidłowo zdefiniować. Znaczna część ankietowanych umiała wymienić te składniki, a także wskazać wybrane produkty spożywcze, w których one występują.

Analizując nastawienie respondentów do żywności zawierającej składniki bioaktywne, stwierdzono statystycznie istotny wpływ wieku na nastawienie wobec takiej żywności. Osoby poniżej 45. roku życia – zarówno zdrowe, jak i z chorobą Leśniowskiego-Crohna – nie obawiają się tej żywności, natomiast wśród osób powyżej 45. roku życia stwierdzono, że 50% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna i 30% osób zdrowych obawia się składników bioaktywnych. Uzyskane wyniki pozwoliły na stwierdzenie, że ponad 60% osób w wieku poniżej 45 lat uważa żywność zawierającą składniki bioaktywne za bezpieczną. Podobne przekonanie wyraziły osoby zdrowe powyżej 45 lat. Na uwagę zasługuje fakt, że tylko 40% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna uważało taką żywność za bezpieczną, a 50% nie miało na ten temat zdania. Może to wynikać z przebiegu choroby i nieufnego nastawienia do jakichkolwiek nowych produktów spożywczych. W badaniach określających ocenę jakości życia pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna stwierdzono, że samoocena ankietowanych osób jest niska [10–14]. Ponad 50% wszystkich ankietowanych uważało, że składniki bioaktywne powinny być dodawane do żywności. W grupie osób do 45. roku życia ok. 70% ankietowanych było przekonanych o konieczności obecności na rynku żywności zawierającej składniki bioaktywne, natomiast w grupie w wieku powyżej 45 lat tylko 27% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna zgadza się z dodawaniem tych składników do żywności. Ponad 90% wszystkich ankietowanych, niezależnie od wieku czy jednostki chorobowej, uważało, że żywność taka powinna być poddawana wiarygodnym badaniom przed wprowadzeniem na rynek oraz powinna zawierać na etykiecie czytelne informacje o obecności składników bioaktywnych.

Analizując czynniki wpływające na popyt na żywność zawierającą składniki bioaktywne (tab. II), stwierdzono, że ponad 90% wszystkich ankietowanych uważało ją za drogą, co ogranicza jej dostępność. Blisko 60% osób zdrowych oraz chorych w wieku poniżej 45 lat łączyło częstsze zakupy tej żywności z niższą ceną, a w przypadku osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna powyżej 45 lat taki wybór deklarowało prawie 90% respondentów. Podobne tendencje stwierdzono w badaniach dotyczących nastawienia do odżywek dla dzieci. W badaniach tych zaobserwowano, że 64% rodziców uważa ich cenę za wysoką [15].

Analizując inne czynniki wpływające na preferencje dotyczące produktów zawierających składniki bioaktywne, odnotowano, że deklarując chęć ich zakupu, blisko 70% osób uzależniało go od preferowanych, niezmienionych cech sensorycznych. Jedynie w przypadku osób zdrowych poniżej 45. roku życia tylko 46% ankietowanych preferowało takie cechy żywności bioaktywnej, natomiast zupełnie nowych, zmienionych i niekojarzonych z tradycyjnym produktem cech sensorycznych żywności bioaktywnej domagało się ok. 30% osób. W badaniach Steinka [16] stwierdzono u osób w wieku 22–29 lat bardzo wysoki stopień nieufności do nietypowych sensorycznie produktów zawierających składniki bioaktywne. W badaniach tych odnotowano, że tylko 14% ankietowanej grupy deklarowało częste zainteresowanie tego typu produktami.

Projektując taką żywność, należy zwrócić uwagę na duże zróżnicowanie wymagań sensorycznych osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna w zależności od wieku. Blisko 34% osób w wieku poniżej 45 lat spodziewa się produktów zawierających składniki bioaktywne o zupełnie nowych, zmienionych cechach w odniesieniu do tradycyjnego produktu, podczas gdy wśród osób powyżej 45 lat tylko 14% deklarowało zainteresowanie takimi produktami. Trzeba też uwzględnić, że ponad 30% wszystkich ankietowanych nie ma określonych preferencji sensorycznych dotyczących takiej żywności.

Respondenci wyrazili chęć poszerzania wiedzy na temat zarówno żywności zawierającej składniki bioaktywne, jak i samych składników, niezależnie od przyjętej zmiennej analizowanej grupy. Ponad 80% ankietowanych uzależniało zwiększenie zainteresowania żywnością bioaktywną, a nawet jej zakup, od uzyskania szerszych informacji na jej temat. W badaniu określono dotychczasowe źródła wiedzy o żywności bioaktywnej. Na podstawie wyników z przeprowadzonych badań (tab. III) stwierdzono, że wśród osób poniżej 45 lat największa grupa, stanowiąca 43% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna i 27% osób zdrowych, czerpała informacje z internetu. Znaczna część tych osób, bo ok. 20%, korzystała z informacji przekazywanych przez telewizję, głównie reklamę. W przypadku osób powyżej 45. roku życia głównym źródłem informacji o żywności zawierającej składniki bioaktywne byli dotychczas znajomi oraz telewizja i internet. Na uwagę zasługuje fakt, że tylko 4% ankietowanych twierdziło, że uzyskiwało takie informacje od lekarzy czy specjalistów z zakresu żywienia. Niepokojące wydaje się zjawisko korzystania ze źródeł nie zawsze zawierających prawidłowe informacje, zwłaszcza przez osoby z nieswoistym zapaleniem jelit. Świadczy to o potrzebie szerszej edukacji w różnorodnych formach oraz promocji produktów zawierających składniki bioaktywne. Nieodzowne wydaje się znalezienie sposobu dotarcia specjalistów z zakresu żywienia do źródeł informacji wskazanych przez ankietowanych.

Podsumowanie

Z dodawaniem składników bioaktywnych do żywności zgadza się 27% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna w wieku powyżej 45 lat, podczas gdy wśród osób młodszych już 70% jest przekonana o konieczności obecności takiej żywności na rynku. Ponad 90% wszystkich ankietowanych, niezależnie od wieku czy jednostki chorobowej, uważa, że żywność bioaktywna powinna być poddawana wiarygodnym badaniom przed wprowadzeniem na rynek oraz zawierać na etykiecie czytelne informacje o obecności składników bioaktywnych. Deklarując chęć zakupu tych produktów, 70% osób uzależnia go od preferowanych, niezmienionych cech sensorycznych. Zaledwie 30% osób poniżej 45. roku życia, a 14% powyżej 45. roku życia uzależniało chęć zakupu tych produktów od ciekawego i nieznanego smaku, zapachu czy wyglądu. Ponad 90% badanych osób wykazywało chęć poszerzania wiedzy na temat składników bioaktywnych oraz żywności, która je zawiera. Dotychczasowe informacje o żywności bioaktywnej największa część ankietowanych w wieku poniżej 45 lat uzyskiwała z artykułów zamieszczanych na stronach internetowych i z telewizji, podczas gdy osoby starsze – od znajomych. Zaledwie 4% respondentów czerpało wiedzę o tych produktach od lekarzy czy specjalistów w zakresie żywienia.

Piśmiennictwo

 1. Heuschkel RB, Menache CC, Megerian JT, Baird AE. Enteral nutrition and corticosteroids in the treatment of acute Crohn's disease in children. J Pediatr Gastroenterol Nut 2000; 31: 8-15.  

2. Yamada T, Hasler WL, Inadomi JM, et al. Handbook of Gastroenterology 2005, Lippincott Williams & Wilkins.  

3. Zawadzka P, Grzymisławski M. Ocena występowania stanu niedożywienia u chorych z nieswoistymi zapaleniami jelit. Gastroenterol Pol 2006; 13: 449-53.  

4. Ryżko J, Kierkuś J, Olek A. Postępowanie dietetyczne i żywieniowe w nieswoistych chorobach zapalnych jelit. W: Choroba Leśniowskiego-Crohna – 100 lat diagnostyki i terapii. Rydzewska G, Małecka-Panas E (red.). Termedia, Poznań 2008; 189-97.  

5. Lochs H, Dejong C, Hammarqvist F, et al. DGEM (German Society for Nutritional Medicine); ESPEN (European Society for Parenteral and Enteral Nutrition). ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition: Gastroenterology. Clin Nutr 2006; 25: 260-74.  

6. Rajendran N, Kumar D. Role of diet in the management of inflammatory bowel disease. World J Gastroenterol 2010; 16: 1442-8.  

7. Baczewska-Mazurkiewicz D, Rydzewska G. Problemy żywieniowe pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit. Przegl Gastroenterol 2011; 6: 69-77.  

8. Heuschkel RM, Salvestrini C, Beattie RM, et al. Guidelines for the management of growth failure in childhood inflammatory bowel disease. Inflamm Bowel Dis 2008; 14: 839-49.  

9. Grzymisławski M. Powikłania metaboliczne choroby Leśniowskiego-Crohna. Przegl Gastroenterol 2006; 1: 61-4.

10. Andrzejewska J, Talarska D. Jakość życia w nieswoistych zapaleniach jelit. Analiza i walidacja nowego narzędzia badawczego. Przegl Gastroenterol 2009; 4: 88-92.

11. Andrzejewska J, Talarska D, Michalak M, Linke K. Jakość życia osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Analiza porównawcza. Przegl Gastroenterol 2009; 4: 251-5.

12. Bączyk G, Karoń J, Krokowicz P. Obiektywny i subiektywny wymiar jakości życia osób z nieswoistym zapaleniem jelit leczonych na oddziale chirurgicznym. Przegl Gastroenterol 2011; 6: 170-5.

13. Sierakowska M, Krajewska-Kułak E, Lewko J. Problemy jakości życia w chorobach przewlekłych. W: Pacjent podmiotem troski zespołu terapeutycznego. Krajewska-Kułak E, Lewko J, Łukaszuk C. Akademia Medyczna w Białymstoku, Białystok 2005; 35-41.

14. Talarska D, Zgorzalewicz-Stachowiak M. The influence of selected factors on the quality of life of children with headaches. Adv Med Sci 2007; 52 suppl 1: 123-5.

15. Górecka D, Szczepaniak B, Szymandera-Buszka K, Flaczyk E. Popularity of processed foodstuffs for infants and small children among parents. Acta Sci Pol Technol Aliment 2007; 6: 123-32.

16. Steinka I. Akceptacja żywności niekonwencjonalnej przez młodych konsumentów. Żywność Nauka Technologia Jakość 2009; 65: 218-26.