Neurologiczne zespoły paranowotworowe okiem lekarza rodzinnego

Wstęp

Zespoły paranowotworowe można określić jako stany kliniczne towarzyszące chorobom nowotworowym, które nie są bezpośrednim następstwem naciekania, przerzutów czy leczenia onkologicznego. Zaburzenia w ich przebiegu mogą obejmować wiele układów i narządów. Do najsilniej wpływających na jakość życia pacjentów i mających istotne znaczenie rokownicze należą symptomy dotyczące układu nerwowego.

Epidemiologia i klasyfikacja

Neurologiczne zespoły paranowotworowe występują u ok. 1 na 300 pacjentów onkologicznych [1]. Dane epidemiologiczne wykazują znaczne różnice między poszczególnymi ośrodkami, co może wynikać z trudności diagnostycznych i klasyfikacyjnych poszczególnych zespołów [2]. W 2021 r. opublikowano nową klasyfikację opracowaną przez grupę ekspertów, według której neurologiczne zespoły paranowotworowe podzielono na fenotypy wysokiego i pośredniego ryzyka. Występowanie fenotypów wysokiego ryzyka najczęściej świadczy o obecności nowotworu i wymaga niezwłocznego wdrożenia diagnostyki onkologicznej (tab. 1). Inne zespoły neurologiczne, które występują zarówno w skojarzeniu z nowotworem, jak i bez nowotworu, zaliczono do grupy fenotypów pośredniego ryzyka. W przypadku ich stwierdzenia i braku innych możliwych przyczyn objawów neurologicznych pacjenci powinni być przebadani w kierunku obecności autoprzeciwciał. Dodatkowo do poszukiwania nowotworu powinny skłaniać szybko postępujący przebieg choroby, zmiany zapalne w płynie mózgowo-rdzeniowym lub odchylenia w badaniach obrazowych i neurofizjologicznych. Do fenotypów pośredniego ryzyka zalicza się m.in. autoimmunologiczne zapalenie mózgu z obecnością przeciwciał anty-NMDA, zapalenie pnia mózgu, zespół Morvana, zespół uogólnionej sztywności [3].

Patomechanizm

Patomechanizm neurologicznych zespołów paranowotworowych opiera się na immunologicznej reakcji krzyżowej spowodowanej podobieństwem między antygenami tkanek nowotworu i układu nerwowego. Następuje ona, gdy na powierzchni komórek guza dochodzi do ekspresji swoistych antygenów, nazywanych dawniej onkoneuronalnymi. Posiadają one wspólne epitopy z białkami występującymi w obrębie układu nerwowego, będącymi elementami struktur wewnątrzkomórkowych bądź błony komórkowej [11]. U wielu pacjentów występuje ekspresja podobnych antygenów, ale tylko u niewielkiej części rozwijają się objawy neurologiczne [12]. Układ odpornościowy rozpoznaje antygeny guza jako obce i inicjuje reakcję immunologiczną. Cytokiny (m.in. TNF-α, VEGF),...


View full text...