Nuclear Medicine in Poland, the Role of Radiation Protection in Nuclear Medicine

Przełomowymi wydarzeniami w rozwoju medycyny nuklearnej są: odkrycie sztucznej promieniotwórczości przez Fryderyka i Irenę Joliot w 1932 r. oraz uruchomienie pierwszego reaktora służącego do otrzymywania radioizotopów tylko dla potrzeb medycznych w Oak Ridge Laboratory w 1942 r. Medycyna nuklearna jest samodzielną dyscypliną medyczną. Pojęcie to zostało sformułowane po raz pierwszy w 1952 r.



Zasada badań scyntygraficznych polega na podaniu badanemu odpowiedniej substancji wyznakowanej radioizotopem, o określonych właściwościach farmakokinetycznych (radiofarmaceutyku) i pomiarze radioaktywności w ciele pacjenta za pomocą gamma-kamery. Dlatego każde badanie scyntygraficzne należy traktować jako badanie czynnościowe - określające wybraną funkcję badanego narządu. Tym właśnie różni się ta metoda od innych technik diagnostycznych (TK, MR, USG), które przedstawiają przede wszystkim budowę narządu.



Sposób postępowania z materiałami promieniotwórczymi w zakładach medycyny nuklearnej jest zdecydowanie odmienny w porównaniu do zastosowań w innych działach medycyny (np. radioterapii). Czynnikami prowadzącymi do ryzyka napromieniowania jest sam proces przygotowania radiofarmaceutyku, a następnie również badana osoba.



Należy pamiętać, że medycyna nuklearna to nie tylko dział diagnostyki medycznej. Radioizotopy od początku istnienia tej metody stosowane były jako forma terapii. Odpowiednio znakowany radiofarmaceutyk, zdolny do gromadzenia się w tkankach chorobowych jest wówczas nośnikiem promieniowania jonizującego, niszczącego ognisko chorobowe. To kolejny istotny aspekt wiążący się ze szczególnym traktowaniem medycyny nuklearnej w ochronie radiologicznej.

Aby zdać sobie sprawę z zadań wynikających z ochrony radiologicznej w medycynie nuklearnej należy przede wszystkim zapoznać się ze stanem rozwoju tej dziedziny w Polsce.



Okresowo przeprowadzane są badania nad stanem medycyny nuklearnej w Polsce. Ostatni raport dotyczył roku 2000. Dane zawarte w raporcie opierają się na odpowiedziach zawartych w ankiecie rozesłanej do kierowników poszczególnych zakładów medycyny nuklearnej oraz informacjach o roli medycyny nuklearnej w wybranych krajach europejskich, publikowanych przez Europejskie Stowarzyszenie Medycyny Nuklearnej.



Medycyna nuklearna znajduje zastosowanie niemal we wszystkich dziedzinach medycyny. Szczególne znaczenie odgrywa jednak w onkologii, endokrynologii, kardiologii, nefrologii, neurologii, ortopedii. Na świecie liczba badań radioizotopowych jest w zasadzie stabilna od wielu lat. Stanowią one ok. 10-15 proc. wszystkich procedur diagnostycznych.

W Polsce zarejestrowanych jest ok. 51 zakładów medycyny nuklearnej, wyposażonych co najmniej w jedno urządzenie do rejestracji scyntygraficznych. Rozkład zakładów medycyny nuklearnej jest dość zróżnicowany. Skupiają się one w kilku dużych aglomeracjach miejskich: Warszawa - 9, Kraków - 4, Poznań - 3, Lublin - 2, Bydgoszcz - 2, Wrocław - 2, Olsztyn - 2. W pozostałych regionach zazwyczaj występują pojedyncze zakłady.



Polskie ośrodki medycyny nuklearnej wyposażone są w: 24 scyntygrafy (10-29 lat, średnio 18±5 roku), wykonują one tylko badania scyntygraficzne tarczycy; 65 gamma-kamer jednogłowicowych (1-29 lat, średnio 9±7 lat, w tym 5 aparatów nie wykonuje żadnych badań ze względu na stan techniczny); 17 gamma-kamer dwugłowicowych (1-4 lata, średnio 2±1 lata); 2 gamma-kamery trójgłowicowe (4 i 2 lata). Faktyczna liczba gamma-kamer wynosi więc 79.



W sumie w Polsce wykonano następującą liczbę badań: 1998 - 139 976; 1999 - 117 405; 2000 - 126 516. W przeliczeniu na liczbę mieszkańców daje to wskaźnik rzędu 3,5-2,9=3,2 badania/1 tys. mieszkańców w kolejnych latach.



W ciągu ostatnich 3 lat przeprowadzano 3 podstawowe typy leczenia radioizotopami: leczenie raka tarczycy (ablacja i leczenie przerzutów), leczenie łagodnych schorzeń tarczycy oraz leczenie paliatywne zmian przerzutowych do układu kostnego. Ponadto wykonywano synowiektomie radioizotopowe, leczenie przeciwciałami monoklonalnymi, MIBG, fosforem.



W ośrodkach medycyny nuklearnej w Polsce pracuje ok. 130 lekarzy, 115 osób z innym wyższym wykształceniem, ok. 340 osób z wykształceniem średnim (pielęgniarki, technicy).



Powyższe dane wskazują na zakres badań diagnostycznych i procedur leczniczych z zastosowaniem otwartych źródeł promieniowania. Mimo iż wskaźniki powyższe są znacznie gorsze niż w innych krajach europejskich, wskazują one na zakres zadań inspektorów ochrony radiologicznej. Rola inspektorów będzie stale wzrastała, do ich obowiązków będzie należało spełnienie wszystkich wymagań stawianych przez Prawo atomowe i dyrektywy Unii Europejskiej dotyczące ochrony radiologicznej.



ADRES DO KORESPONDENCJI

prof. dr hab. Leszek Królicki

Zakład Medycyny Nuklearnej

i Rezonansu Magnetycznego

Wojewódzki Szpital Bródnowski

ul. Kondratowicza 8

03-242 Warszawa