Ocaleni. Kategoria ocalonego i jej wybrane formy

Zjawisko ocalenia znajduje swoje miejsce w literaturze psychiatrycznej XX w.i wiąże się początkowo ze skutkami doświadczenia masowej zagłady z okresu drugiej wojny światowej. Fakt przeżycia takich wydarzeń, jak Holokaust i obozy śmierci, pozwala na obserwację specyficznych objawów u osób, które ocalały: poczucie nadchodzącej zagłady, poczucie winy egzystencjalnej, stany depresyjne, zaburzenia poznania i pamięci, problemy psychosomatyczne. W 1980 r. do klasyfikacji DSM-III włączono syndrom ocalonego do zespołu stresu pourazowego, zwracając uwagę na czynnik spustowy, jakim jest doświadczenie zagrożenia życia lub jego integralności. W ten sposób doświadczenie traumatyczne jest zarazem doświadczeniem ocalenia. Pojęcie ocalenia z czasem rozszerzono i objęto nim doświadczenie osób z najbliższego otoczenia ocalonych, pośrednich świadków zagłady. Stąd mowa o zapośredniczonym przekazywaniu traumy czy wtórnym zespole stresu pourazowego. Współcześnie ocalenie wiąże się również z innymi wydarzeniami traumatycznymi, takimi jak katastrofy naturalne, wypadki drogowe, choroby nowotworowe i straty prenatalne (m.in. poronienie i aborcja). Zjawisko ocalenia w rodzinie dotyczy szczególnie rodzeństwa, które ocalało, podczas gdy inne dzieci zmarły lub zginęły. Można obserwować różnice między omawianymi formami ocalenia, ale również śledzić podobieństwa, np. pomiędzy ocaleniem z zagłady a ocaleniem w rodzinie, co szczegółowo omówiono na przykładzie skutków ocalenia związanych z aborcją. Publikacja prezentuje przegląd wyników badań i obserwacji klinicznych odnoszących się do różnych form ocalenia, pokazuje znaczenie stosowania terminu „ocalony” i podkreśla potrzebę rozwijania badań nad zjawiskiem ocalenia. Cierpienie ocalonych wskazuje na tę część natury człowieka, która nie pozwala czuć się dobrze kosztem życia innych, oraz na fakt, że ludzie czują się odpowiedzialni za śmierć innych i mają potrzebę przeciwdziałania zagładzie innych ludzi.

The notion of survivor finds its place in literature in the 1960s and is associated initially with the effects of mass extermination during the Second World War. The fact of surviving extreme situations such as the Holocaust or war is linked to specific symptoms that may occur in persons who survived: a sense of impending doom, existential guilt, depression, isolation, identity and cognitive disorders, psychosomatic problems. In 1980 DSM-III includes the survivor syndrome into posttraumatic stress disorder (PTSD), underlining the triggering factor, which is the experience of life threatening event. The experience of trauma means also the experience of survival. The category of survivor has been redefined including into its notion the experience of indirect witnesses (secondary post-traumatic stress disorder). Nowadays, the notion of survivor is associated with such events as natural disasters, road accidents, cancer and prenatal losses (miscarriage and abortion). Survival in family context concerns especially siblings who are alive, while other children died or were killed. One can observe similarities and differences between various forms of survival what is discussed in detail in the case of abortion survivors. This paper presents an overview of research and clinical observations relating to various types of survivors indicating the theoretical significance of this category. The suffering of survivors highlights this part of human nature that does not allow anybody to feel good at the expense of another person’s life and indicates that people feel responsible for death of others and want to counteract their destruction.