Ocena dostępnych narzędzi diagnostycznych zaparcia stolca u pacjentów objętych opieką paliatywną

Zaparcie stolca, choć należy do najczęstszych objawów zgłaszanych przez pacjentów objętych opieką paliatywną, stwarza problem diagnostyczny i terapeutyczny. Główną przyczyną trudności jest wieloczynnikowa etiologia, lecz również brak wystandaryzowanych narzędzi diagnostycznych i monitorujących skuteczność leczenia. Zalecenie stosowania takich narzędzi znajduje się w aktualnych wytycznych Polskiego Towarzystwa Medycyny Paliatywnej.
Celem pracy była ocena wiarygodności i przydatności dostępnych narzędzi diagnostycznych i monitorujących zaparcia stolca w populacji pacjentów objętych opieką paliatywną w codziennej praktyce. Dodatkowym celem jest ocena rozkładu stosowanych dawek leków opioidowych i ustalenie definicji dużych i małych dawek opioidów, aby umożliwić dalsze badanie związków pomiędzy stosowaniem leków opioidowych a częstością występowania zaparć. Badanie polegało na wypełnieniu Kwestionariusza oceny funkcji jelit (KOFJ), pilotażowego narzędzia wdrożonego w celu rutynowej diagnostyki i monitorowania leczenia zaparć, u wszystkich pacjentów objętych opieką paliatywną. Narzędzie to obejmowało pytania o objawy obiektywne zaparcia, jak również dostępne skale BFI i PAC-SYM. Grupa badanych chorych obejmowała 232 pacjentow objętych opieką paliatywną domową (poradnia medycyny paliatywnej, hospicjum domowe) i stacjonarną (oddział medycyny paliatywnej, hospicjum stacjonarne). Analizie poddano 196 kwestionariuszy. Wykazano związek liniowy z obiektywnymi kryteriami zaparcia oraz wysokie stopnie wypełnienia dla pytań skali BFI. W przypadku PAC-SYM taki związek został wykazany jedynie dla indeksu całkowitego oraz dla pytania o zbyt twarde stolce. Rozkład dawek leków opioidowych w badanej populacji w przeliczeniu na ekwianalgetyczną dawkę morfiny jest prawoskośny, z zaznaczonymi dwoma podgrupami z medianą 90 mg/dobę oraz wyraźnym obniżeniem w zakresie dawek 90–120 mg/dobę.
Wnioski: BFI oraz PAC-SYM są dobrze skorelowane z częstością wypróżnień oraz odznaczają się wzajemną zależnością liniową, ale ze względu na rozbudowaną strukturę oraz nieużyteczność niektórych pytań mogą jednak być nieprzydatne w codziennej praktyce. Rutynowym pytaniem powinno być pytanie o częstość wypróżnień w ciągu ostatnich 7 dni oraz o trudność wypróżnienia i oddawanie twardych stolców, najlepiej z zastosowaniem
prostszej skali.

Constipation, although it is the most frequent symptoms in palliative care patients, remains diagnostic and therapeutic problem. The main difficulty derives from its multifactorial etiology, as well as in shortness of standardized diagnostic and treatment monitoring tools. Using such tools is recommended by the Polish Society for Paliative Medicine. The aim of this study was the assessment of reliability and usefulness of available constipation diagnostic and monitoring tools in routine palliative practice. The additional goal was establishing definitions of small and large opioid doses, as to enable further investigating the correlation with frequency of constipation. The study consisted in filling out Bowel Function Assessment Questionnaire (BFAQ), the pilot tool implemented in routing diagnosing and monitoring of constipation in patients. The tool consisted of questions on the objective symptoms of constipation, as well as the available BFI and PAC-SYM scales. The sample contained 232 patients in home and ambulatory care as well as in the hospice and palliative care ward. 196 questionnaires were included in the analysis. The linear correlation was revealed between the objective symptoms of constipation and BFI questions, at high rates of completion. For PAC-SYM, only for the total index and the question about hard stools, such correlation was proved. The opioid doses distribution, as equianalgetic morphine dose, appeared right-sloped with median at 90 mg/day, and with distinct gap between 90 and 1200 mg/day doses.
Conclusions: BFI and PAC-SYM appeared well correlated with frequency of bowel movements and are linearly correlated with each other, however due to their complexity and uselessness of some questions, they may not be useful in routine practice. The routine questions should be about the number of bowel movements in the last 7 days, difficulty of bowel movements and hard stools, using simplified scale.