Ocena występowania zaburzeń narządu wzroku u chorych na łuszczycę

Introduction

Psoriasis is a systemic disease with a chronic, recurrent course. It affects 1–3% of the world population and its morbidity tends to increase [1–3]. There are the following clinical variants of the disease: plaque psoriasis, guttate psoriasis, inverse psoriasis, pustular psoriasis, erythrodermic psoriasis and psoriatic arthritis [4, 5]. It is well known that psoriasis affects functioning of organs other than the skin. The ‘psoriatic march’ theory states that psoriatic lesions predispose to early development of metabolic and cardiovascular disorders [2, 3, 6, 7].
Other reports indicate a greater prevalence of ocular disturbances in patients with psoriasis. Those pathologies of the eyeball are: uveitis (especially frequent in the case of psoriatic arthritis), dry eye syndrome, inflammation of the conjunctiva or cornea (resulting in the development of conjunctival hyperemia, conjunctivitis, episcleritis or punctate keratitis), blepharitis, ectropion or trichiasis (in the case of eye lid involvement), pinguecula, cataract, glaucoma and even retinal micro-vascular abnormalities [2, 8, 9]. This development of ocular pathologies is believed to be secondary to treatment. Glucocorticosteroids, psoralen ultraviolet A therapy (PUVA) and retinoids are known to elicit a wide range of ocular side effects. Glucocorticosteroids and psoralens evoke cataract [9]. Retinoids disrupt proper functioning of protective mechanisms of the eyeball, causing blepharitis, conjunctivitis, keratitis, photophobia, dry eye syndrome, corneal opacities and disturbances of color vision [10, 11].

Objective

The aim of this study was to evaluate the frequency and diversity of vision organ dysfunction in patients with psoriasis. Patients’ age, sex, duration of the disease, type of psoriasis and treatment were submitted to analysis to assess their roles in the development of ocular disturbances.

Material and methods

Patients with a diagnosis of psoriasis established at the Department of Dermatology at the Medical University of Silesia in Katowice were asked to complete an authorial questionnaire (see attachment) between December 2016 and March 2017. They were surveyed during meetings of psoriatic patients or via the internet. Subjects with ocular complaints known prior to the diagnosis of psoriasis or using contact lenses were excluded from the study. Other exclusion criteria were comorbidities known to affect the vision (e.g. cardiovascular diseases, diabetes, hypertension, sclerosis multiplex, Sjögren syndrome, systemic lupus erythematosus, ankylosing spondylitis, infectious diseases). Prevalence of reported eye dysfunctions was compared to age-matched healthy controls.
Ocular disturbances were investigated to identify their onset and dependence on exacerbations of psoriasis. All patients were grouped regarding to clinical variant of psoriasis, duration of the disease, family history and previous therapies.

Statistical analysis

Responses from questionnaire were submitted to statistical analysis with Statistica v.12. Their normal distribution was checked by Pearson’s c2 test. A p-value below 0.05 was considered to be statistically significant.

Results

A total of 279 patients (203 females and 76 males) with psoriasis and 135 healthy controls (79 females and 56 males) completed the questionnaire. The mean age of patients was 26.77 ±5.95 years (range: 18–46 years) and 27.47 ±4.79 years (range: 19–49 years) in the control group.
One hundred fifty patients were classified as having psoriasis vulgaris and 29 subjects had the pustular variant of the disease. Thirteen patients manifested a tendency to erythrodermia. A diagnosis of psoriatic arthritis was established in 51 patients. Indeterminate clinical variant of psoriasis was found in 35 individuals (table 1).

Frequency of ocular disturbances in patients with psoriasis

Ocular complaints were significantly (p < 0.00001 Pearson’s c2 test) more frequent in patients with psoriasis (49, 46%) than in healthy controls (9.63%) (fig. 1).

Sex dependence and ocular disturbances in patients and in the control group

There was marked prevalence of women over men who complained of eye dysfunction in the group of patients (p = 0.041 Pearson’s c2 test) (fig. 2 A). The frequency of eye dysfunction was comparable between women and men in the control group (p = 0.949 Pearson’s c2 test) (fig. 2 B).

Relationship between duration of the disease and development of ocular disturbances

There was a large range of duration of the disease (6 months to 50 years). The frequency of ocular disturbances was found to be independent of duration of psoriasis (p = 0.16 Mann-Whitney U test) (fig. 3).

Frequency of eye symptoms in patient and in control subjects (table 2)

Only three of the analyzed symptoms – sudden change in visual acuity, severe eye pain, blurred vision – were significantly (p < 0.05 in Pearson’s c2 test) more frequent in patients than in healthy controls.

Relationship between received treatment of psoriasis and development of ocular disturbances

The frequency of ocular symptoms was significantly (p = 0.047 Pearson’s c2 test) higher (57%) in patients receiving only external treatment (ointments, cream, liquids) than in those (42%) receiving systemic treatment of psoriasis. Although external therapies were associated with a higher frequency of ocular disturbances, the subjects who underwent UVA phototherapy were found to report those side effects less frequently. The major (p = 0.0239) harmful factors were topical glucocorticosteroids and ocular symptoms, which developed in 65.12% of patients using those agents but only in 46% without previous exposure to glucocorticosteroids. Three of the analyzed symptoms – burning sensation, itchy eyes and dry eye syndrome – were more frequent in patients using retinoids and cyclosporine, although without statistical significance.
The groups of patients treated with other therapies were too small to carry out statistical analysis.

Discussion

Psoriasis appears to be a condition with significantly higher prevalence of ocular disturbances. They were reported by 50% patients but only by 10% of healthy respondents. Psoriatic arthritis is the major clinical variant of the disease predisposing to eye dysfunctions and here our results are consistent with previous reports [12]. Sudden change in visual acuity, severe eye pain, blurred vision and change of eye color were experienced more frequently by patients with psoriasis than healthy controls. They are probably closely linked with anterior uveitis, which is known to develop more frequently in patients with psoriasis [1, 8, 12]. The connection between anterior uveitis and psoriasis is based on the immunological background of both diseases [8]. They are dependent on Th1 activity and therefore they can both respond to immunomodulators and TNF- inhibitors: etanercept, infliximab, adalimumab [13]. Immunomodulators and TNF- inhibitors are leading agents in the treatment of refractory psoriasis [8, 14]. Systemic inflammation in psoriatic patients was postulated to elicit eye complications and therefore newer biologic anti-TNF- drugs appear to have a beneficial influence not only on skin disease but also on psoriasis-related comorbidities [15].
There is a known association between uveitis and spondyloarthropathies (SpA) and therefore psoriatic arthritis is the major predisposing factor of ocular disturbances among all clinical variants of psoriasis [2, 8, 16].
Joint involvement usually precedes manifestation of ocular pathologies. Surprisingly, a relationship between ocular disturbances and the extent of joint involvement has not been clearly established, although such dependence of ocular symptoms and severity of skin disease was previously reported [8].
Patients receiving only external treatment were found to be more likely to develop ocular changes. The presumptive explanation is direct exposure of the eye to a component of the ointment during its application on the skin. One must remember that therapies using glucocorticosteroids can contribute to cataract [17]. This risk was reported to occur not only after exposure to systemic glucocorticosteroids, but also using topical glucocorticosteroids, inhaled glucocorticosteroids or topical glucocorticosteroid creams [18, 19].
Lower frequency of ocular disturbances in patients on UVA phototherapy is presumably due to better awareness of the need for photo-protection in those subjects.
Eye protection with UVA-absorbing sunglasses outdoors is of crucial significance in patients receiving photosensitizers [20, 21]. Ultraviolet light eye exposure is known to potentiate cataract formation and retinal degeneration by generation of free radicals causing protein modification and lipid peroxidation [22].
Systemic treatment also affects functioning of the eyeball. The results of our study are consistent with previously described adverse effects of retinoids on the organ of vision. The most common side effects of oral retinoids are blepharoconjunctivitis and dry eye syndrome, with a frequency of 20% to 50% of patients receiving these agents [10, 11]. Symptoms of both conditions (burning sensation and itchy eyes) were the most common complaints in the group of patients on treatment with oral retinoids [23].
Methotrexate is widely used as an anti-inflammatory and immunosuppressive drug, but this can exert ocular toxicity causing peri-orbital edema, ocular pain, blurred vision, photophobia, conjunctivitis, blepharitis, decreased reflex tear secretion and non-artery ischemic optic neuropathy [24].
Oral cyclosporine does not elicit the development of ocular disturbances directly [25], but there is a greater risk of drug-induced hypertension impairing functions of the retina [26]. Hypertension is a major risk factor for the development of other retinal vascular diseases, such as retinal vein and artery occlusion, and ischaemic optic neuropathy. This potentiates diabetic retinopathy and predisposes to earlier onset of age-related macular degeneration [27].
Women are more predisposed to ocular disturbances than men, probably due to a greater susceptibility to formation of immune-related disorders [28, 29]. Additionally, a loss of hormonal functions in post-menopausal women is the major predisposing factor to cataract in people [17]. A protective role of estrogens was previously demonstrated in a rat model, where ovariectomized animals were significantly more prone to cataract development than subjects receiving supplementary hormonal treatment [30].
We did not find any relation between duration of psoriasis and ocular changes in our study group, although some authors suggest that they tend to occur after cutaneous lesions [31].

Conclusions

The treatment of psoriasis requires interdisciplinary treatment by both a dermatologist and an ophthalmologist.

Conflict of interest

The authors declare no conflict of interest.

Wprowadzenie

Łuszczyca jest chorobą układową o przewlekłym, nawracającym przebiegu. Występuje u 1–3% populacji na świecie, a liczba zachorowań ma tendencję wzrostową [1–3]. Można wyróżnić kilka odmian klinicznych choroby: łuszczycę zwykłą, grudkową, odwróconą, krostkową, erytrodermię łuszczycową oraz łuszczycowe zapalenie stawów [4, 5]. Poza skórą łuszczyca wpływa również na funkcjonowanie innych narządów. Zgodnie z teorią marszu łuszczycowego zmiany łuszczycowe predysponują do wczesnego rozwoju schorzeń metabolicznych i sercowo-naczyniowych [2, 3, 6, 7].
W innych doniesieniach wskazuje się na zwiększoną częstość występowania zaburzeń narządu wzroku u chorych na łuszczycę. Schorzenia w obrębie gałki ocznej obejmują: zapalenie błony naczyniowej oka (szczególnie częste w przebiegu łuszczycowego zapalenia stawów), zespół suchego oka, stan zapalny spojówek lub rogówki (skutkujące przekrwieniem i zapaleniem spojówek, zapaleniem nadtwardówki lub punktowym zapaleniem rogówki), zapalenie brzegów powiek, odwinięcie powiek lub nieprawidłowy wzrost rzęs (w przypadku zajęcia powiek), tłuszczyk, zaćmę, jaskrę, a nawet nieprawidłowości mikronaczyniowe w obrębie siatkówki [2, 8, 9]. Uważa się, że zaburzenia narządu wzroku są wtórne do stosowanego leczenia. Wiadomo, że glikokortykosteroidy, naświetlanie promieniami UVA w połączeniu z psoralenami (PUVA) oraz retinoidy wywołują liczne działania niepożądane w obrębie narządu wzroku. Potwierdzono, że glikokortykosteroidy i psoraleny mogą powodować zaćmę [9]. Retinoidy zaburzają funkcjonowanie mechanizmów ochronnych oka, wywołując zapalenie brzegów powiek, zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, światłowstręt, zespół suchego oka, zmętnienie rogówki oraz zaburzenia widzenia barw [10, 11].

Cel pracy

Celem badania była ocena częstości występowania i zróżnicowania dysfunkcji narządu wzroku u osób chorych na łuszczycę. Analizie poddano takie czynniki, jak wiek i płeć pacjentów, czas trwania choroby, typ łuszczycy i rodzaj leczenia, aby określić ich wpływ na rozwój zaburzeń narządu wzroku.

Materiał i metodyka

Od grudnia 2016 do marca 2017 r. pacjentów Kliniki Dermatologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach z ustalonym rozpoznaniem łuszczycy proszono o wypełnienie opracowanego przez autorów pracy kwestionariusza (zob. załącznik). Ankiety były wypełniane podczas spotkań pacjentów z łuszczycą lub przez internet. Z badania wyłączono chorych, u których zaburzenia narządu wzroku występowały przed rozpoznaniem łuszczycy, oraz osoby stosujące soczewki kontaktowe. Inne kryteria wyłączenia obejmowały choroby współistniejące o potwierdzonym wpływie na wzrok (np. choroby sercowo-naczyniowe, cukrzyca, nadciśnienie, stwardnienie rozsiane, zespół Sjögrena, toczeń rumieniowaty układowy, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, choroby zakaźne). Wskaźniki występowania zgłoszonych dysfunkcji narządu wzroku porównano z grupą kontrolną obejmującą zdrowe osoby dobrane pod względem wieku.
Zaburzenia narządu wzroku analizowano pod kątem czasu wystąpienia oraz zależności z zaostrzeniem łuszczycy. Pacjentów podzielono na grupy według kryteriów obejmujących wariant kliniczny łuszczycy, czas trwania choroby, wywiad rodzinny oraz stosowane metody leczenia.

Analiza statystyczna

Odpowiedzi udzielone w kwestionariuszu poddano analizie statystycznej przy użyciu programu Statistica v.12. Rozkład normalny danych zweryfikowano, stosując test c2 Pearsona. Wartości p poniżej 0,05 uznawano za statystycznie istotne.

Wyniki

Kwestionariusze wypełniło łącznie 279 pacjentów z łuszczycą (203 kobiety i 76 mężczyzn) i 135 zdrowych osób z grupy kontrolnej (79 kobiet i 56 mężczyzn). Średnia wieku wynosiła 26,77 ±5,95 roku (zakres: 18–46 lat) w grupie badanej i 27,47 ±4,79 roku (zakres: 19–49 lat) w grupie kontrolnej.
U 150 pacjentów występowała łuszczyca zwykła, a u 29 wariant krostkowy choroby. U 13 pacjentów stwierdzono tendencję do erytrodermii. Rozpoznanie łuszczycowego zapalenia stawów ustalono u 51 pacjentów. U 35 osób wariant kliniczny łuszczycy był nieokreślony (tab. 1).

Częstość występowania zaburzeń narządu wzroku u chorych na łuszczycę

Objawy ze strony narządu wzroku występowały statystycznie istotnie częściej (p < 0,00001, test c2 Pearsona) u chorych na łuszczycę (49,46%) niż u zdrowych osób z grupy kontrolnej (9,63%) (ryc. 1).

Zależność między płcią a występowaniem zaburzeń narządu wzroku u osób chorych i w grupie kontrolnej

W analizowanej grupie pacjentów zaburzenia narządu wzroku zgłaszało znacząco więcej kobiet niż mężczyzn (p = 0,041; test c2 Pearsona) (ryc. 2 A). W grupie kontrolnej częstość występowania zaburzeń wzroku u mężczyzn i kobiet była porównywalna (p = 0,949; test c2 Pearsona) (ryc. 2 B).

Zależność między czasem trwania choroby a występowaniem zaburzeń narządu wzroku

Odnotowano znaczącą zmienność pod względem czasu trwania choroby (od 6 miesięcy do 50 lat). Częstość występowania zaburzeń narządu wzroku była jednak niezależna od czasu trwania łuszczycy (p = 0,16; test U Manna-Whitneya) (ryc. 3).

Częstość występowania objawów ocznych w grupie badanej i kontrolnej (tab. 2)

Jedynie trzy spośród analizowanych objawów (nagła zmiana ostrości wzroku, silny ból oka oraz niewyraźne widzenie) występowały statystycznie istotnie (p < 0,05; test c2 Pearsona) częściej u osób chorych niż u osób zdrowych z grupy kontrolnej.

Zależność między stosowanym leczeniem a występowaniem zaburzeń narządu wzroku

Częstość występowania objawów ocznych była istotnie (p = 0,047; test c2 Pearsona) większa (57%) u pacjentów leczonych wyłącznie zewnętrznie (przy zastosowaniu maści, kremów, płynów) niż u chorych leczonych ogólnie (42%). Choć leczenie zewnętrzne wiązało się z częstszym występowaniem zaburzeń narządu wzroku, chorzy poddawani fototerapii UVA rzadziej zgłaszali ten rodzaj działań ubocznych. Głównymi czynnikami sprawczymi (p = 0,0239) były miejscowe leki glikokortykosteroidowe. Objawy oczne wystąpiły u 65,12% pacjentów stosujących te leki oraz u zaledwie 46% osób, które wcześniej nie były leczone glikokortykosteroidami. Trzy spośród analizowanych objawów – uczucie pieczenia, świąd oczu i zespół suchego oka – występowały częściej u pacjentów przyjmujących retinoidy i cyklosporynę, jednak różnica nie była statystycznie istotna.
Grupy pacjentów, u których stosowano inne metody leczenia, były zbyt małe, aby przeprowadzić analizę statystyczną.

Omówienie

Częstość występowania zaburzeń narządu wzroku wydaje się większa u chorych na łuszczycę. Zaburzenia tego typu zgłosiło 50% chorych i zaledwie 10% zdrowych respondentów. Głównym wariantem choroby predysponującym do zaburzeń narządu wzroku jest łuszczycowe zapalenie stawów. Pod tym względem uzyskane wyniki są zgodne z wcześniejszymi doniesieniami [12]. Nagła zmiana ostrości wzroku, silny ból oka, niewyraźne widzenie i zmiana barwy tęczówki oczu występowały częściej u chorych na łuszczycę niż u zdrowych osób z grupy kontrolnej. Zmiany te są najprawdopodobniej ściśle związane z zapaleniem przedniego odcinka błony naczyniowej oka, które – jak potwierdzono – występuje częściej u pacjentów z łuszczycą [1, 8, 12]. Związek między zapaleniem przedniego odcinka błony naczyniowej oka a łuszczycą wynika z podłoża immunologicznego obu chorób [8]. Schorzenia te są zależne od aktywności Th1 i mogą reagować na leczenie immunomodulatorami i inhibitorami TNF-: etanerceptem, infliksymabem i adalimumabem [13]. Immunomodulatory i inhibitory TNF- są podstawowymi lekami stosowanymi w terapii opornej łuszczycy [8, 14]. Na podstawie doniesień, według których za powikłania oczne u pacjentów z łuszczycą odpowiada ogólnoustrojowa reakcja zapalna, można uznać, że nowsze leki biologiczne z grupy anty-TNF- korzystnie wpływają nie tylko na chorobę skóry, lecz także na schorzenia współistniejące z łuszczycą [15].
Istnieje potwierdzona zależność między zapaleniem przedniego odcinka błony naczyniowej oka a spondyloartropatiami (SpA), dlatego spośród wszystkich klinicznych wariantów łuszczycy łuszczycowe zapalenie stawów jest głównym czynnikiem predysponującym do zaburzeń narządu wzroku [2, 8, 16].
Zajęcie stawów zazwyczaj poprzedza rozwój nieprawidłowości ocznych. Co ciekawe, nie potwierdzono jednoznacznie związku między zaburzeniami narządu wzroku a stopniem zajęcia stawów, choć zależność objawów ocznych i nasilenia choroby skóry opisywano w dotychczasowych publikacjach [8] .
U pacjentów leczonych wyłącznie zewnętrznie stwierdzono większe prawdopodobieństwo rozwoju zmian w obrębie narządu wzroku. Przypuszcza się, że przyczyną może być bezpośrednie narażenie oka na składnik maści podczas jej aplikacji na skórę. Należy także pamiętać, że leczenie glikokortykosteroidami może się przyczyniać do rozwoju zaćmy [17]. Ryzyko to zgłaszano nie tylko po lekach glikokortykosteroidowych stosowanych ogólnie, lecz także miejscowo, wziewnie lub miejscowych kremach glikokortykosteroidowych [18, 19].
Niższa częstość występowania zaburzeń narządu wzroku u pacjentów stosujących fototerapię UVA jest przypuszczalnie spowodowana większą świadomością chorych dotyczącą konieczności stosowania skutecznej ochrony przeciwsłonecznej.
Duże znaczenie u chorych przyjmujących leki fototoksyczne ma ochrona oczu za pomocą okularów pochłaniających promieniowanie UVA [20, 21]. Wiadomo, że narażenie na promieniowanie UV jest związane z większym ryzykiem zaćmy i zmian zwyrodnieniowych siatkówki wskutek wytwarzania wolnych rodników powodujących modyfikację białek i peroksydację lipidów [22].
Na funkcjonowanie oka zdecydowanie wpływa także leczenie ogólnoustrojowe. Wyniki naszego badania są zgodne z opisywanymi wcześniej w piśmiennictwie działaniami niepożądanymi retinoidów w obrębie narządu wzroku. Do najczęstszych działań niepożądanych doustnych retinoidów należą zapalenie brzegów powiek i spojówek oraz zespół suchego oka. Występują one u 20–50% pacjentów przyjmujących leki z tej grupy [10, 11]. Objawy obu schorzeń (odczucie pieczenia i świądu) były najczęściej zgłaszane przez pacjentów leczonych doustnymi retinoidami [23].
Powszechnie wykorzystywanym lekiem przeciwzapalnym i immunosupresyjnym jest metotreksat. Może on jednak wywoływać toksyczność oczną, której objawy obejmują obrzęk okołooczodołowy, ból oka, niewyraźne widzenie, światłowstręt, zapalenie spojówek, zapalenie brzegów powiek, zmniejszone wydzielanie odruchowe łez i niedokrwienną neuropatię nerwu wzrokowego niezwiązaną z zapaleniem tętnic [24].
Cyklosporyna stosowana doustnie nie powoduje bezpośrednio zaburzeń narządu wzroku [25], jednak zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia indukowanego lekami skutkującego upośledzeniem czynności siatkówki [26]. Nadciśnienie jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju innych chorób naczyniowych siatkówki, takich jak niedrożność naczyń żylnych i tętniczych siatkówki oraz niedokrwienna neuropatia nerwu wzrokowego. Nasila to retinopatię cukrzycową i predysponuje do wystąpienia zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem [27].
Większą skłonność do zaburzeń wzroku obserwuje się u kobiet niż u mężczyzn. Za zjawisko to odpowiada prawdopodobnie zwiększona podatność kobiet na rozwój schorzeń immunologicznych [28, 29]. Ponadto u kobiet w wieku postmenopauzalnym wygaśnięcie czynności hormonalnej stanowi istotny czynnik predysponujący do zaćmy [17]. Ochronną rolę estrogenów wykazano w modelu szczurzym, w którym zwierzęta poddane owariektomii były istotnie bardziej podatne na rozwój zaćmy niż zwierzęta, u których stosowano uzupełniającą terapię hormonalną [30].
Nie stwierdziliśmy w grupie badanej zależności między czasem trwania łuszczycy a zmianami w obrębie narządu wzroku. Niektórzy autorzy wskazują na tendencję do rozwoju zmian ocznych po wystąpieniu zmian skórnych [31].

Wnioski

Leczenie łuszczycy wymaga podejścia wielodyscyplinarnego z udziałem dermatologa i okulisty.

Konflikt interesów

Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.

References
Piśmiennictwo

1. Maitray A., Bhandary A.S., Shetty S.B., Kundu G.: Ocular manifestations in psoriasis. Int J Ocular Oncol Oculoplasty 2016, 2, 123-131.
2. Fraga N.A., Oliveira Mde F., Follador I., Rocha Bde O., Ręgo V.R.: Psoriasis and uveitis: a literature review. An Bras Dermatol 2012, 87, 877-883.
3. Campanati A., Neri P., Giuliodori K., Arapi I., Carbonari G., Borioni E., et al.: Psoriasis beyond the skin surface: a pilot study on the ocular involvement. Int Ophthalmol 2015, 35, 331-340.
4. Lebowitz M.A., Berson D.S.: Ocular effects of oral retinoids. J Am Acad Dermatol 1988, 19, 209-211.
5. Di Meglio P., Villanova F., Nestle F.O.: Psoriasis. Cold Spring Harb Perspect Med 2014, 4, pii: a015354.
6. Boehncke W.H., Boehncke S., Tobin A.M., Kirby B.: The 'psoriatic march': a concept of how severe psoriasis may drive cardiovascular comorbidity. Exp Dermatol 2011, 20, 303-307.
7. Campanati A., Orciani M., Gorbi S., Regoli F., Di Primio R., Offidani A.: Effect of biologic therapies targeting tumour necrosis factor – a on cutaneous mesenchymal stem cells in psoriasis. Br J Dermatol 2012, 167, 68-76.
8. Au S., Yaniv S., Gottlieb A.: Psoriatic eye manifestations. Psoriasis Forum 2011, 17, 169-179.
9. Owczarczyk-Saczonek A., Placek W., Wilczek D.: Łuszczyca a narząd wzroku. Przegl Dermatol 2013, 100, 269-273.
10. Gross E.G., Helfgott M.A.: Retinoids and the eye. Dermatol Clin 1992, 10, 521-531.
11. Bergler-Czop B., Bilewicz-Stebel M., Stańkowska A., Bilewicz-Wyrozumska T.: Side effects of retinoid therapy on the quality of vision. Acta Pharm 2016, 66, 471-478.
12. Peizeng Y., Minming Z., Lijun Z., Liping D., Quinguyn Z., Tao C.: Uveitis in Chinese patients with psoriasis. Ocular Immunol Inflammation 2017, 25, 855-865.
13. Rønholt K., Iversen L.: Old and new biological therapies for psoriasis. Int J Mol Sci 2017, 18, 2297.
14. Smith J.R., Levinson R.D., Holland G.N., Jabs D.A., Robinson M.R., Whitcup S.M., et al.: Differential efficacy of tumor necrosis factor inhibition in the management of inflammatory eye disease and associated rheumatic disease. Arthritis Rheum 2001, 45, 252-257.
15. Omar S.S., Helaly H.A.: Prevalence of ocular findings in a sample of Egyptian patients with psoriasis. Indian J Dermatol Venereol Leprol 2018, 84, 34-38.
16. Feltkamp T.E., Ringrose J.H.: Acute anterior uveitis and spondyloarthropathies. Curr Opin Rheumatol 1998, 10, 314-318.
17. Gupta V.B., Rajagopala M., Ravishankar B.: Etiopathogenesis of cataract: an appraisal. lndian J Ophthalmol 2014, 62, 103-110.
18. McLean C.J., Lobo R.F., Brazier D.J.: Cataracts, glaucoma, and femoral avascular necrosis caused by topical corticosteroid ointment. Lancet 1995, 345, 330.
19. Cumming R.G., Mitchell P., Leeder S.R.: Use of inhaled corticosteroids and the risk of cataracts. N Engl J Med 1997, 337, 8-14.
20. Corrales I.L., Ramnarine S., Lansang P.: Treatment of childhood psoriasis with phototherapy and photochemotherapy. Clin Med Insights Pediatr 2013, 7, 25-33.
21. Sage R.J., Lim H.W.: UV-based therapy and vitamin D. Dermatol Ther 2010, 23, 72-81.
22. Van Kuijk F.J.: Effects of ultraviolet light on the eye: role of protective glasses. Environ Health Perspect 1991, 96, 177-184.
23. McCulley J.P.: Blepharoconjunctivitis. Int Ophthalmol Clin 1984, 24, 65-77.
24. Peponis V., Kyttaris V.C., Chalkiadakis S.E., Bonovas S., Sitaras N.M.: Ocular side effects of anti-rheumatic medications: what a rheumatologist should know. Lupus 2010, 19, 675-682.
25. Apaydin C., Gur B., Yakupoglu G., Saka O.: Ocular and visual side effects of systemic cyclosporine. Ann Ophthalmol 1992, 24, 465-469.
26. Luke R.G.: Mechanism of cyclosporine-induced hypertension. Am J Hypertens 1991, 4, 468-471.
27. Wong T.Y., Mitchell P.: The eye in hypertension. Lancet 2007, 369, 425-435.
28. Olivier J.E., Silman A.J.: Why are women predisposed to autoimmune rheumatic diseases? Arthritis Res Ther 2009, 11, 252.
29. Fairweather D.L., Frisancho-Kiss S., Rose N.R.: Sex differences in autoimmune disease from a pathological perspective. Am J Pathol 2008, 173, 600-609.
30. Robert M.B., Horacio C., Andrea C.G., Clinton J.G.: Protective effect of estrogen in age related cataracts. Proc Natl Acad Sci USA 1999, 96, 9328-9332.
31. De Lima F.B., Abalem M.F., Ruiz D.G., Gomes B. de A.F., de Azevedo M.N.L., Moraes H.V., et al.: Prevalence of eye disease in Brazilian patients with psoriatic arthritis. Clinics (Sao Paulo) 2012, 67, 249-253.

Received: 13.12.2017
Accepted: 6.02.2018

Otrzymano: 13.12.2017 r.
Zaakceptowano: 6.02.2018 r.

How to cite this article
Zjadewicz O., Pietrauszka K., Ziółkowska J., Tyc F., Bergler-Czop B., Miziołek B.: Evaluation of the prevalence of ocular symptoms in psoriatic patients. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018, 105, 397–410. DOI: https://doi.org/10.5114/dr.2018.77110.

Attachment/Załącznik
Questionnaire