Original paper
The use of biological agents in the treatment of psoriasis

Wstęp
Łuszczyca należy do najczęstszych chorób skóry, dotyka bowiem ok. 2–3% populacji w Europie i Stanach Zjednoczonych [1, 2]. Podczas gdy objawy skórne łuszczycy są charakterystyczne, zmiany paznokciowe pozostają często pomijanym objawem w trakcie badania pacjenta [3]. Rodzaj wykwitów łuszczycowych w obrębie płytki paznokciowej zależy od miejsca lokalizacji procesu chorobowego. Zaburzenia dotyczące macierzy paznokcia mogą przyjmować postać: punkcikowatego wgłobienia w płytce paznokciowej określanego jako objaw naparstka, pogrubienia płytki, podłużnego pobruzdowania paznokci z ich rozwarstwieniem, linii Beau, czyli poprzecznego linijnego zagłębienia płytki paznokciowej, oraz bielactwa paznokci (leukonychia). Zajęcie łożyska paznokcia powoduje natomiast powstanie pod płytką paznokciową: grudek łuszczycowych tworzących tzw. plamy olejowe, hiperkeratozy podpaznokciowej objawiającej się uniesieniem wolnego brzegu płytki przez gromadzące się masy rogowe. Dalszy rozwój procesu łuszczycowego prowadzi do oddzielania się płytki paznokciowej od łożyska (onycholizy) oraz wybroczyn podpaznokciowych w postaci czerwonych lub brązowych smug przypominających obraz jak po wbiciu drzazgi [3]. U wielu pacjentów proces chorobowy dotyczy zarówno macierzy, jak i łożyska paznokcia, co powoduje powstanie kruchych i dystroficznych płytek [4]. Częstość występowania zmian paznokciowych w łuszczycy pospolitej jest różnie oceniana przez wielu autorów i waha się w przedziale 10–50% [4–6]. Niektórzy badacze podają jeszcze większe wartości. W badaniu przeprowadzonym przez Salomon i wsp. stwierdzono zmiany nawet u 78,3% pacjentów hospitalizowanych z powodu łuszczycy [7]. Często obserwuje się zajęcie płytek paznokciowych u osób z rozpoznaną łuszczycą stawową. Odnotowano, że ok. 53–86% tych chorych ma zmiany paznokciowe o różnym nasileniu [8–12]. Od kilkunastu lat wiadomo, że łuszczyca paznokci wywiera także niekorzystny wpływ na stan psychiczny chorego. Dla ponad 90% pacjentów stanowi ona defekt kosmetyczny, w przypadku 58% chorych utrudnia wykonywanie pracy zawodowej i czynności dnia codziennego, natomiast 52% badanych opisuje te zmiany jako bolesne [13]. Z tego powodu coraz większe zainteresowanie budzi skuteczne leczenie łuszczycy paznokci. Opisywane w piśmiennictwie dotychczasowe metody terapeutyczne są uciążliwe i zapewniają tylko krótkotrwałą remisję. Łuszczyca paznokci jest w znacznym stopniu oporna na leczenie, dlatego nie ma dotychczas jednego sposobu postępowania, który byłby wystarczająco skuteczny dla większości pacjentów. Wybór metody terapeutycznej zależy od nasilenia objawów klinicznych, motywacji pacjenta oraz akceptacji przez niego czasu terapii potrzebnego do uzyskania poprawy, a także uwzględnienia kosztów takiego leczenia [3]. Obecnie uważa się, że najważniejszą rolę patogenetyczną w łuszczycy odgrywają procesy immunologiczne, w których aktywacja limfocytów T stanowi główne zdarzenie [14–16]. Opierając się na osiągnięciach z ostatnich lat dotyczących rozumienia patofizjologii łuszczycy, stale poszukuje się nowych preparatów leczniczych, które mogłyby oddziaływać skutecznie przeciwko patogennym limfocytom T i wywoływanym przez nie dalszym reakcjom. W ten sposób stworzona została nowa grupa leków – leki biologiczne – będących białkami uzyskiwanymi za pomocą metod inżynierii genetycznej. W skład tych nowoczesnych preparatów wchodzą: rekombinowane ludzkie cytokiny, przeciwciała monoklonalne i białka fuzyjne. Ich działanie opiera się na jednym z 4 mechanizmów: 1) zmniejszenia liczby patogennych limfocytów T, 2) zahamowania aktywacji i migracji limfocytów T, 3) odwrócenia zaburzonej równowagi Th1/Th2, 4) blokowania działania cytokin prozapalnych [17]. Według wytycznych Brytyjskiego Towarzystwa Dermatologicznego obecnie wyróżnia się dwie grupy leków biologicznych znajdujących zastosowanie w terapii łuszczycy: 1) leki hamujące czynnik martwicy nowotworów a (ang. tumour necrosis factor α – TNF-α) (infliksymab, etanercept, adalimumab), 2) leki blokujące interakcję limfocytów T z komórkami prezentującymi antygen (efalizumab, alefacept) [18].
Alefacept
Alefacept jest ludzkim białkiem fuzyjnym zbudowanym z cząsteczki adhezyjnej LFA-3 oraz immunoglobuliny IgG1. Ta rekombinowana proteina łączy się z cząstką CD2 zlokalizowaną na komórkach T pamięci, przez co uniemożliwia kostymulacyjną interakcję między cząstką LFA-3 znajdującą się na powierzchni komórki prezentującej antygen a cząsteczką CD2. W wyniku tej blokady zahamowana zostaje aktywacja i proliferacja limfocytów T, jak również uwalnianie cytokin, co powoduje zmniejszenie reakcji zapalnej. Alefacept ma ponadto zdolność pobudzania receptora FcgRIII IgG zlokalizowanego na makrofagach i komórkach NK, co prowadzi do apoptozy aktywowanych komórek T pamięci. Ze względu na większą ekspresję cząstki CD2 na pobudzonych niż na naiwnych limfocytach T alefacept, wiążąc się preferencyjnie z molekułą CD2, powoduje redukcję aktywowanych limfocytów T. Jednocześnie nie wpływa na naiwne komórki T, które odgrywają ważną rolę w obronie immunologicznej przed patogenami [19–21]. W pierwszym opisanym badaniu przeprowadzonym przez Cassety i wsp. wzięło udział 6 pacjentów [22]. Nasilenie zmian paznokciowych, oceniane wg wskaźnika NAPSI (Nail Psoriasis Severity Index), przed rozpoczęciem badania u 5 z 6 badanych było relatywnie niewielkie i wynosiło mniej niż 13 pkt, a tylko u jednego z chorych NAPSI przewyższało 15 pkt. Badanie obejmowało dwa etapy, każdy po 12 tyg. W pierwszym etapie pacjenci otrzymywali alefacept w dawce 15 mg i.m. co tydzień. W drugim obserwowano uzyskane wyniki leczenia u wszystkich badanych. Podstawowym parametrem oceniającym efekty leczenia była redukcja wskaźnika NAPSI o 30% mierzonego 6 tyg. po ostatnim podaniu leku. Tylko u 3 badanych zaobserwowano poprawę, natomiast u 2 osób zmiany się zaostrzyły. U 1 pacjenta, mimo prawie całkowitego ustąpienia blaszek łuszczycowych na skórze, zmiany paznokciowe o charakterze naparstkowania nie cofnęły się [22]. W innym badaniu uczestniczyło 8 pacjentów, których podzielono na dwie grupy [23]. Do pierwszej zakwalifikowano 5 pacjentów z NAPSI >15 pkt, a do drugiej grupy 3 z NAPSI <15 pkt. Wszyscy otrzymywali alefacept w dawce 15 mg i.m. raz na tydzień przez 12 tyg. Redukcję wskaźnika NAPSI o co najmniej 25% uznano za znaczącą odpowiedź na leczenie. Po 12 tyg. w grupie pierwszej u 2 pacjentów stwierdzono poprawę, u 2 badanych nie zaobserwowano żadnej różnicy w porównaniu ze stanem wyjściowym, natomiast u 1 odnotowano pogorszenie zmian paznokciowych. W drugiej grupie u 1 badanego zaobserwowano poprawę, u 1 pogorszenie zmian, a u pozostałych nie stwierdzono wpływu leczenia na płytki paznokciowe. Dodatkowo u wszystkich pacjentów, oprócz jednego, odnotowano redukcję wskaźnika PASI (Psoriasis Area Severity Index), żaden jednak nie osiągnął PASI 75 [23]. W opisanych badaniach nie stwierdzono działań niepożądanych. Według danych z piśmiennictwa leczenie alefaceptem podawanym zarówno domięśniowo, jak i dożylnie, było dobrze tolerowane. Najczęstsze spotykane dotychczas działania niepożądane to: bóle głowy, zapalenie gardła, nieżyt nosa, świąd, dreszcze, objawy grypowe, infekcje oraz osłabienie. Dodatkowo u pacjentów otrzymujących lek domięśniowo obserwowano: świąd, ból i stan zapalny w miejscu podania. Podczas kuracji nie odnotowano hepatotoksyczności, infekcji oportunistycznych oraz chorób nowotworowych [24, 25].
Infliksymab
Infliksymab jest monoklonalnym, chimerycznym mysio-ludzkim przeciwciałem klasy IgG1 skierowanym przeciw TNF-α. Lek ten wiąże z dużym powinowactwem cząsteczki TNF-α zarówno rozpuszczalne w osoczu, jak i związane z tkankami, neutralizując tym samym jego aktywność, co prowadzi do zahamowania stanu zapalnego. Biorąc pod uwagę rolę TNF-α jako kluczowej cytokiny prozapalnej w patogenezie łuszczycy, wprowadzono infliksymab do leczenia dermatologicznego [26, 27]. Oprócz łuszczycy lek ten zarejestrowano w terapii choroby Leśniowskiego-Crohna, reumatoidalnego zapalenia stawów oraz zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa [28]. Wpływ infliksymabu na leczenie łuszczycy paznokci oceniano w trakcie trzeciej fazy wieloośrodkowego badania klinicznego z podwójnie ślepą próbą i grupą otrzymującą placebo [29]. Do badania zakwalifikowano 378 osób z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą, trwającą przynajmniej 6 mies. i wskaźnikiem PASI wynoszącym co najmniej 12 pkt. Wśród pacjentów biorących udział w badaniu 302 (82%) miało jednocześnie łuszczycę paznokci. Chorych przydzielono do dwóch grup – pierwsza otrzymywała infliksymab w dawce 5 mg/kg m.c. i.v. w 24., 26. i 30. tyg., a w dalszym etapie leczenia w odstępach 8-tygodniowych do 46. tyg. U każdego pacjenta przystępującego do badania wybrano jeden paznokieć z najbardziej nasilonymi zmianami łuszczycowymi, które oceniano wg wskaźnika NAPSI, przyznając 0–8 pkt. Średnia wartość NAPSI (NAPSIm) była podobna w obu grupach (w 1. – 4,6 pkt i 2. – 4,3 pkt). Skuteczność terapii oceniano za pomocą wskaźnika NAPSI w 10., 24., 38. i 50. tyg. W 10. tyg. w grupie 1. zaobserwowano znaczącą redukcję NAPSIm o 26% w stosunku do wartości wyjściowej. Do 24. tyg. następowała dalsza systematyczna poprawa w nasileniu zmian paznokciowych, NAPSIm zmniejszyło się o 56,3%. Wynik ten utrzymał się do 50. tyg. W grupie otrzymujących placebo odnotowano pogorszenie zmian paznokciowych ocenianych wg NAPSIm w 10. i 24. tyg. (odpowiednio 5,9 i 3,2 pkt). Zauważono również, że ustępowanie zmian paznokciowych następowało później niż zmian skórnych. W czasie badania infliksymab był dobrze tolerowany. Obserwowano jednak także działania uboczne, wśród nich: infekcje górnych dróg oddechowych, bóle głowy, zmęczenie, zwiększenie wartości enzymów wątrobowych, świąd, bóle stawów, nieżyt nosa, zapalenie gardła, zakażenie wirusem Herpes simplex, zapalenie zatok, miejscowe reakcje po podaniu leku. Zaobserwowano ponadto pojedyncze przypadki raka podstawnokomórkowego, kolczystokomórkowego oraz bowenoidalnego rogowacenia słonecznego. W 24. tyg. leczenia u 2 pacjentów pojawiły się objawy toczniopodobne. Nie odnotowano natomiast zaburzeń demielinizacyjnych, infekcji oportunistycznych, gruźlicy, zaburzeń hematologicznych oraz nowych przypadków niewydolności serca [29]. Podobne dobre wyniki obserwowano podczas leczenia infliksymabem zmian paznokciowych opornych na dotychczasowe terapie, u 25 pacjentów w wieku 23–69 lat z łuszczycą zwykłą i zmianami stawowymi [30]. Przed leczeniem stwierdzono u badanych znacznie nasiloną onychodystrofię ocenioną wskaźnikiem NAPSI >14 pkt. Osoby biorące udział w badaniu podzielono na dwie grupy. Do pierwszej grupy zakwalifikowano 9 osób z łuszczycą pospolitą i średnią wartością NAPSI (NAPSIm) 28,3 pkt. W drugiej grupie znalazło się 16 osób, u których dominowały dolegliwości stawowe, NAPSIm – 33,3 pkt. Wszyscy badani otrzymywali infliksymab w dawce 5 mg/kg i.v. w 0., 2., 6., 14. i 22. tyg. Skuteczność terapii była oceniana na podstawie średniej wartości wskaźnika NAPSI w 2., 6., 14., 16. i 22. tyg. Początek poprawy zaobserwowano w obu grupach w 6. tyg., natomiast wskaźnik NAPSI 50 uzyskano w 14. tyg. w przypadku wszystkich badanych. Całkowite ustąpienie zmian paznokciowych stwierdzono u wszystkich pacjentów do 22. tyg. leczenia NAPSI – 0 pkt. Podczas 12-tygodniowej obserwacji po zakończeniu badania nie odnotowano nawrotu zmian paznokciowych. Nie opisano jednocześnie żadnych objawów niepożądanych podczas prowadzenia terapii infliksymabem i kontroli po leczeniu [30].
Etanercept
Etanercept jest ludzkim białkiem fuzyjnym, złożonym z domeny receptora 2 ludzkiego TNF-α przyłączonej do zewnątrzkomórkowego fragmentu Fc ludzkiej IgG1. Mechanizm działania tego leku polega na uniemożliwieniu łączenia się TNF-α z jego powierzchniowym receptorem. Etanercept wykazuje 50–1000 razy większe powinowactwo do czynnika martwicy nowotworów niż monomeryczna forma jego powierzchniowego receptora. W wyniku połączenia tego leku z TNF-α dochodzi do inaktywacji tej cytokiny prozapalnej i zmniejszenia stanu zapalnego, co ma istotne znaczenie w leczeniu łuszczycy. W odróżnieniu od infliksymabu etanercept nie powoduje lizy komórek zależnej od dopełniacza [21, 31]. Wykazano również, że lek ten ma zdolność indukcji zjawiska apoptozy w komórkach dendrytycznych naskórka [32]. Obecnie etanercept może być stosowany w leczeniu: reumatoidalnego zapalenia stawów, wielostawowego młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, łuszczycowego zapalenia stawów, zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa i łuszczycy zwykłej. Podawany jest we wstrzyknięciach podskórnych 2 razy w tygodniu [33]. Według wstępnych wyników będącego w trakcie realizacji badania klinicznego, przedstawionych w 2007 r. na 16. Kongresie Europejskiej Akademii Dermatologii i Wenerologii w Wiedniu, etanercept spowodował znaczącą poprawę stanu klinicznego paznokci ocenianą wskaźnikiem NAPSI [34]. W badaniu uczestniczyło 708 badanych z umiarkowaną i ciężką łuszczycą, którzy otrzymywali etanercept w sposób ciągły lub przerywany przez 12 tyg. Wśród osób zakwalifikowanych do badania 73,3% miało łuszczycę paznokci. U każdego pacjenta wybrano jeden paznokieć z najbardziej nasilonymi zmianami łuszczycowymi ocenianymi wskaźnikiem NAPSI, przyznając od 0 do 8 pkt. Średnia wartość NAPSI (NAPSIm) u badanych wynosiła 4,6 pkt. W 12. tyg. badania stwierdzono redukcję NAPSI o 28% (NAPSIm – 3,3 pkt). Wykazano jednocześnie zmniejszenie nasilenia zmian skórnych łuszczycy plackowatej z 22,3 do 8,6 pkt PASI. W związku z tym, że badanie to jest nadal w toku, ocena skuteczności etanerceptu w łuszczycy paznokci i trwałości uzyskanych wyników będzie możliwa po całkowitym zakończeniu leczenia i obserwacji [34]. Rallis i wsp. opisali przypadek 35-letniego mężczyzny z oporną na leczenie łuszczycą plackowatą, z towarzyszącymi nasilonymi zmianami paznokciowymi [35]. Zastosowanie etanerceptu w dawce 50 mg/tydz. spowodowało znaczącą poprawę stanu płytek paznokciowych już po 3 tyg., a po 6 mies. ustąpienie wszystkich zmian. Obserwowano również istotną poprawę zmian skórnych, natomiast nie stwierdzono w trakcie całego leczenia działań ubocznych [35]. Według danych dostępnych w piśmiennictwie najczęstszymi działaniami niepożądanymi obserwowanymi podczas terapii etanerceptem są: odczyn zapalny w miejscu podania (rumień, obrzęk, świąd, ból), infekcje górnych dróg oddechowych, bóle głowy oraz infekcje dróg moczowych [36]. Istnieją doniesienia wskazujące, że lek ten może spowodować zaburzenia demielinizacyjne, np. stwardnienie rozsiane, wywołać reakcje alergiczne, prowadzić do rozwoju niedokrwistości aplastycznej, sprowokować rozwój tocznia układowego, niewydolności serca lub zaostrzyć już istniejącą [21, 31, 37]. Nie stwierdzono natomiast zwiększonego ryzyka rozwoju nowotworów złośliwych w porównaniu z populacją ogólną. Rzadkie są też przypadki gruźlicy u pacjentów leczonych etanerceptem [38].
Efalizumab
Efalizumab jest humanizowanym przeciwciałem monoklonalnym skierowanym przeciwko antygenowi CD11a, który jest podjednostką αa cząstki adhezyjnej LFA-1, znajdującej się na limfocytach T. Wiążąc się z molekułą CD11a, uniemożliwia interakcję między LFA-1 a międzykomórkową cząsteczką adhezyjną 1 (ICAM1), hamując tym samym aktywację limfocytów T i ich dalsze funkcje, takie jak migracja do skóry, działanie cytotoksyczne i inne [21, 39]. Ostatecznie wynikiem działania leku jest zmniejszenie nasilenia procesu zapalnego i proliferacji keratynocytów [40]. W zastosowaniu klinicznym ważne jest, że blokowanie cząstki CD11a jest odwracalne i nie wpływa na ogólną liczbę limfocytów [21]. Efalizumab podawany jest w iniekcjach dożylnych i podskórnych, jednak w Polsce lek ten został dopuszczony do leczenia łuszczycy w postaci iniekcji podskórnych [21, 41]. W pierwszym opisanym badaniu klinicznym oceniającym skuteczność efalizumabu w leczeniu łuszczycy uczestniczyło 9 chorych ze średnim i dużym nasileniem zmian łuszczycowych i brakiem poprawy po wcześniejszym leczeniu metodami ogólnymi [41]. Wśród zakwalifikowanych pacjentów 7 miało łuszczycę płytek paznokciowych. Wszyscy badani otrzymywali efalizumab podskórnie w dawce 1 mg/kg m.c. raz w tygodniu, z wyjątkiem pierwszego tygodnia, kiedy dawkę zredukowano do 0,7 mg/kg m.c. w celu zminimalizowania działań niepożądanych związanych z tzw. efektem pierwszego podania leku. Badanie trwało 6–20 tyg. U każdego pacjenta przed rozpoczęciem podawania leku oceniono nasilenie zmian paznokciowych na podstawie wskaźnika NAPSI, uzyskując średnią wartość NAPSI 49,7±42,6 pkt. Skuteczność terapii oceniano następnie co 6 tyg. Po zakończeniu podawania leku nie stwierdzono klinicznej poprawy chorobowo zmienionych płytek paznokciowych, czemu odpowiadał brak statystycznie istotnej zmiany wskaźnika NAPSI. Średnia wartość NAPSI po leczeniu wynosiła 45,4±43,1 pkt. Leczenie było dobrze tolerowane, chociaż stwierdzono także działania niepożądane o niewielkim nasileniu w postaci bólu głowy, osłabienia, bólów mięśniowych i bólu w miejscu podania. U jednego pacjenta odnotowano jednorazowe pojawienie się bąbli pokrzywkowych na twarzy i pośladkach w dniu podania leku. U 3 pacjentów zaobserwowano niełuszczycowe pojedyncze zmiany grudkowe w obrębie dołów pachowych i pachwinowych, bez dolegliwości subiektywnych. Co szczególnie istotne, w czasie leczenia efalizumabem stwierdzono pojawienie się nowych wykwitów łuszczycowych u 3 chorych, a u 1 erytrodermii łuszczycowej. Ponadto u 2 osób z łuszczycą stawową dolegliwości stawowe znacznie się nasiliły [41]. Fretzin i wsp. opisali przypadek 36-letniej pacjentki z łuszczycą zwyczajną dłoni i stóp leczonej efalizumabem [42]. Wcześniejsze leczenie ogólne, zarówno metodami klasycznymi, takimi jak PUVA, metotreksat, cyklosporyna A, jak i lekiem biologicznym – etanerceptem – nie przyniosło poprawy. U chorej stwierdzono również znacznie nasilone zmiany łuszczycowe płytek paznokciowych dłoni i stóp, oporne na dotychczasowe leczenie. Pacjentka otrzymywała efalizumab w dawce 1 mg/kg m.c. raz na tydzień przez 12 tyg. Po 4 tyg. zaobserwowano 50-procentową redukcję nasilenia zmian skórnych, a po 12 tyg. całkowite ich ustąpienie. Autorzy odnotowali bardzo korzystny wpływ zastosowanego leczenia na ustępowanie zmian paznokciowych o charakterze naparstkowania i onycholizy. Należy jednak podkreślić, że początek poprawy zmian paznokciowych stwierdzono później niż ustępowanie wykwitów skórnych. Z działań niepożądanych opisano jedynie objawy grypopodobne, które ustąpiły po 3. podaniu leku [42]. Możliwy korzystny wpływ efalizumabu na łuszczycę paznokci wymaga dalszych badań z udziałem większej liczby pacjentów, takie badania trwają obecnie [43].
Adalimumab
Adalimumab jest pierwszym monoklonalnym ludzkim przeciwciałem IgG1 skierowanym przeciwko TNF-α. Lek ten wiąże się z dużym powinowactwem z cząsteczką TNF-α, neutralizując tym samym jej aktywność biologiczną, co prowadzi do zahamowania uwalniania cytokin prozapalnych, uczestniczących m.in. w procesach patofizjologicznych łuszczycy i łuszczycowego zapalenia stawów [44, 45]. Adalimumab podawany jest najczęściej w iniekcjach podskórnych w dawce 40 mg co 2. tydz. Opublikowane dotychczas wyniki wskazują na skuteczność adalimumabu w leczeniu łuszczycy zwykłej. Mease i wsp. wykazali znaczącą poprawę stanu klinicznego skóry u pacjentów z wykwitami łuszczycowymi, zajmującymi powyżej 3% powierzchni ciała [46]. Wskaźnik PASI 75 uzyskano w 24. tyg. u 59% leczonych adalimumabem w dawce 40 mg podskórnie co 2. tydz. U 42% pacjentów obserwowano ponadto 90-procentową poprawę wskaźnika PASI. Leczenie było dobrze tolerowane, odnotowano objawy uboczne o niewielkim nasileniu, podobne jak w przypadku innych antagonistów TNF-α. Mimo ogólnie dobrego wyniku leczenia łuszczycy, stwierdzono jednak w pojedynczych przypadkach zaostrzenie zmian stawowych i skórnych w trakcie leczenia adalimumabem [46]. Skuteczność tego preparatu w leczeniu łuszczycy paznokci nie została jeszcze przebadana klinicznie.
Podsumowanie
Ostatnie lata przyniosły znaczny postęp w rozumieniu immunopatologicznego tła łuszczycy oraz ogromny rozwój inżynierii genetycznej. Umożliwiło to wprowadzenie do lecznictwa dermatologicznego leków biologicznych stanowiących nową grupę preparatów oddziałujących na wybrany etap odpowiedzi immunologicznej w przebiegu procesu zapalnego. Leczenie łuszczycy paznokci zawsze stwarzało duże trudności kliniczne. Wprowadzenie leków biologicznych zrodziło szansę uzyskania istotnej poprawy nie tylko zmian skórnych i stawowych w przebiegu łuszczycy, ale także zmian paznokciowych. Uwzględniając znaczny negatywny wpływ łuszczycy paznokci na jakość życia pacjentów, podejmowane są próby zastosowania tych nowoczesnych preparatów w leczeniu zmian paznokciowych. Ostatnio wykazano wysoką skuteczność zwłaszcza infliksymabu i alefaceptu w odniesieniu do zmienionych w przebiegu łuszczycy płytek paznokciowych. Nadal prowadzone są badania kliniczne oceniające możliwość zastosowania innych leków biologicznych, takich jak etanercept, efalizumab i adalimumab w łuszczycy paznokci. Można sądzić, że leki biologiczne będą stanowić alternatywę dla pacjentów z oporną na leczenie łuszczycą paznokci. Obecnie największym ograniczeniem ich stosowania jest bardzo wysoka cena. Poszukiwanie nowych preparatów biologicznych, które mogłyby znacząco poprawić jakość życia pacjentów, wydaje się obecnie jednym z najbardziej obiecujących kierunków rozwoju w dermatologii.
Piśmiennictwo
1. Wolska H, Langner A. Łuszczyca. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2006. 2. du Vivier A. Łuszczyca. W: Atlas dermatologii klinicznej. Majewski S (red.). Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wrocław 2005; 69-86. 3. Jiaravuthisan MM, Sasseville D, Vender RB, et al. Psoriasis of the nail: anatomy, pathology, clinical presentation, and a review of the literature on therapy. J Am Acad Dermatol 2007; 57: 1-27. 4. Brown-Falco O, Plewig G, Wolff HH, Burgdorf WH. Rumienie. W: Dermatologia. Tom l. Gliński W, Wolska H, Zaborowski P (red.). Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002; 557-78. 5. Wolska H. Psoriatic arthritis. Przegl Dermatol 2000; 87: 379-86. 6. Farber EM, Nall L. Nail psoriasis. Cutis 1992; 50: 174-8. 7. Salomon J, Szepietowski J, Proniewicz A. Psoriatic nails: a prospective clinical study. J Cutan Med Surg 2003; 7: 317-21. 8. Ferrándiz C, Pujol RM, García-Patos V, et al. Psoriasis of early and late onset: a clinical and epidemiologic study from Spain. J Am Acad Dermatol 2002; 46: 867-73. 9. Williamson L, Dalbeth N, Dockerty JL, et al. Extended report: nail disease in psoriatic arthritis-clinically important, potentially treatable and often overlooked. Rheumatology 2004; 43: 790-4. 10. Baker H, Golding DN, Thompson N. Psoriasis and arthritis. Ann Intern Med 1963; 58: 909-25. 11. Lavaroni G, Kokeij F, Pauluzzi P, Trevisan G. The nails in psoriatic arthritis. Acta Dermatol Venerol Suppi. (Stockh) 1994; 186: 113. 12. Grover C, Reddy BS, Urna Chaturvedi K. Diagnosis of nail psoriasis: importance of biopsy and histopathology. Br J Dermatol 2005; 153: 1153-8. 13. de Jong EM, Seegers BA, Gulinck MK, et al. Psoriasis of the nails associated with disability in a large number of patients: results of a recent interview with 1,728 patients. Dermatology 1996; 193: 300-3. 14. Grififiths CE. The immunological basis of psoriasis. J Eur Acad Dermatol Venereol 2003; 17 Suppl 2: 1-5. 15. Mehlis SL, Gordon KB. The immunology of psoriasis and biologic immunotherapy. J Am Acad Dermatol 2003; 49 (2 Suppl): S44-50. 16. Birch KE, Vukmanovic-Stejic M, Reed JR, et al. The immunomodulatory effects of regulatory T cells: implications for immune regulation in the skin. Br J Dermatol 2005; 152: 409-17. 17. Singri P, West DP, Gordon KB. Biologic therapy for psoriasis: the new therapeutic frontier. Arch Dermatol 2002; 138: 657-63. 18. Smith CH, Anstey AV, Barker JN, et al.; British Association of Dermatologists. British Association of Dermatologists guidelines for use of biological interventions in psoriasis 2005. Br J Dermatol 2005; 153: 486-97. 19. Langley R, Gupta AK, Poulin Y, et al. The use of alefacept in the treatment of psoriasis. J Cutan Med Surg 2004; 8 Suppl: 14-8. 20. Krueger GG, Callis KP. Development and use of alefacept to treat psoriasis. J Am Acad Dermatol 2003; 49 (2 Suppl): S87-97. 21. Weinberg JM. An overview of infliximab, etanercept, efalizumab, and alefacept as biologic therapy for psoriasis. Clin Ther 2003; 25: 2487-505. 22. Cassety CT, Alexis AF, Shupack JL, Strober BE. Alefacept in the treatment of psoriatic nail disease: a small case series. J Am Acad Dermatol 2005; 52: 1101-2. 23. Körver JE, Langewouters AM, Van De Kerkhof PC, Pasch MC. Therapeutic effects of a 12-week course of alefacept on nail psoriasis. J Eur Acad Dermatol Venereol 2006; 20: 1252-5. 24. Krueger GG, Papp KA, Stough DB, et al. A randomized, double-blind, placebo-controlled phase III study evaluating efficacy and tolerability of 2 courses of alefacept in patients with chronic plaque psoriasis. J Am Acad Dermatol 2002; 47: 821-33. 25. Lebwohl M, Christophers E, Langley R, et al. An international, randomized, double-blind placebo-controlled phase 3 trial of intramuscular alefacept in patients with chronic plaque psoriasis. Arch Dermatol 2003; 139: 719-27. 26. Winterfield LS, MenterA. Infliximab. Dermatol Ther 2004; 17: 409-26. 27. Gottlieb AB. Infliximab for psoriasis. J Am Acad Dermatol 2003; 49 (2 Suppl): S112-7. 28. Gottlieb AB, Evans R, Li S, et al. Infliximab induction therapy for patients with severe plaque-type psoriasis: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Am Acad Dermatol 2004; 51: 534-42. 29. Reich K, Nestle FO, Papp K, et al. Infliximab induction and maintenance therapy for moderate-to-severe psoriasis: a phase III, multicentre, double-blind trial. Lancet 2005; 366: 1367-74. 30. Bianchi L, Bergamin A, de Felice C, et al. Remission and time of resolution of nail psoriasis during infliximab therapy. J Am Acad Dermatol 2005; 52: 736-7. 31. Goffe B, Cather JC. Etanercept: an overview. J Am Acad Dermatol 2003; 49 (2 Suppl): S105-11. 32. Malaviya R, Sun Y, Tan JK, et al. Etanercept induces apoptosis of dermal dendritic cells in psoriatic plaques of responding patients. J Am Acad Dermatol 2006; 55: 590-7. 33. Kipnis CD, Myers WA, Opeola M, Gottlieb AB. Biologic treatments for psoriasis. J Am Acad Dermatol 2005; 52: 671-82. 34. de Rie MA, Giannetti A, Waiker S, et al. Nail psoriasis improves after 12 weeks of etanercept therapy in patients with moderate to severe poriasis. 16th Congress European Academy of Dermatology and Venerology Vienna, Austria 16-20 May 2007, Satelite Symposia, Abstract 2. 35. Rallis E, Stavropoulou E, Rigopoulos D, Verros C. Rapid response of nail psoriasis to etanercept. J Rheumatol 2008; 35: 544-5. 36. Mease PJ, Goffe BS, Metz J, et al. Etanercept in the treatment of psoriatic arthritis and psoriasis: a randomised trial. Lancet 2000; 356: 385-90. 37. Lebwohl M. New developments in the treatment of psoriasis. Arch Dermatol 2002; 138: 686-8. 38. Weinberg JM, Saini R. Biologic therapy for psoriasis: The tumor necrosis factor inhibitors infliximab and etanercept. Cutis 2003; 71: 25-9. 39. Leonardi CL. Efalizumab: an overview. J Am Acad Dermatol 2003; 49 (2 Suppl): S98-104. 40. Gottlieb AB, Krueger JG, Witkowski K, et al. Psoriasis as a model for T-cell-mediated disease: immunobiologic and clinical effects of treatment with multiple doses of efalizumab an anti-CD11a antibody. Arch Dermatol 2002; 138: 591-600. 41. Reich A, Baran W, Szepietowski J, Baran E. Efalizumab w leczeniu łuszczycy – pierwsze polskie doświadczenia. Przegl Dermatol 2006; 2: 281-6. 42. Fretzin S, Crowley J, Jones L, et al. Successful treatment of hand and foot psoriasis with efalizumab therapy. J Drugs Dermatol 2006; 5: 838-46. 43. Lawry M. Biological therapy and nail psoriasis. Dermatol Ther 2007; 20: 60-7. 44. Simpson D, Scott LJ. Adalimumab in psoriatic arthritist. Drugs 2006; 66: 1487-99. 45. Weinblatt ME, Keystone EC, Furst DE, et al. Adalimumab, a fully human anti-tumor necrosis factor monoclonal antibody, for the treatment of rheumatoid arthritis in patients taking concomitant methotrexate. The ARMADA trial. Arthritis Rheum 2003; 48: 35-45. 46. Mease PJ, Gladman DD, Ritchlin CT, et al.; Adalimumab Effectiveness in Psoriatic Arthritis Trial Study Group. Adalimumab for the treatment of patients with moderately to severely active psoriatic arthritis results of a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Arthritis Rheum 2005; 52: 3279-89.