Wstêp
Sytuacja zdrowotna polskiego spo³eczeñstwa w znacznym stopniu wi¹¿e siê z zachowaniami zdrowotnymi. Narodowy Program Zdrowia – ukierunkowany na promocjê i profilaktykê – wyznacza pracownikom ochrony zdrowia znacz¹c¹ rolê. Zawód pielêgniarki wi¹¿e siê z ogromn¹ odpowiedzialnoœci¹. Obecnie jest to osoba wykszta³cona, profesjonalna, która cechuje siê odpowiedni¹ postaw¹ oraz zachowaniami zdrowotnymi. S¹ one niezbêdne jako wzorzec do naœladowania dla pacjentów oraz do zachowania w³asnego zdrowia [1]. Zachowania prozdrowotne, szczególnie dotycz¹ce aktywnoœci fizycznej, prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, regularnego korzystania z us³ug medycznych, pozwalaj¹ kontrolowaæ stan zdrowia. Szybkie tempo ¿ycia utrudnia zachowania prozdrowotne, które maj¹ szczególny wp³yw na utrzymanie zdrowia. Celem pracy by³o okreœlenie poziomu SOC oraz zachowañ zdrowotnych u pielêgniarek. Materia³ i metody
Zaprezentowane badania stanowi¹ wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakoœci ¿ycia pracowników ochrony zdrowia. Badania przeprowadzono od czerwca do grudnia 2009 r. w grupie 77 osób (97,40% kobiet, 2,59% mê¿czyzn) na czterech ró¿nych oddzia³ach: Chirurgii Dzieciêcej, Kliniki Chirurgii Ogólnej, Kliniki Gastroenterologii i Chorób Naczyñ oraz Neurochirurgii i Neurotraumatologii w Szpitalu Uniwersyteckim nr 2 w Bydgoszczy im. dr. Jana Biziela, za zgod¹ komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/104/2009). W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz do badania poczucia koherencji (SOC-29) skonstruowany przez Aarona Antonovsky’ego, który s³u¿y do pomiaru indywidualnego poczucia koherencji. Skala SOC sk³ada siê z 29 pytañ pogrupowanych w podskale, odpowiadaj¹ce trzem elementom poczucia koherencji: zrozumia³oœci, zaradnoœci i sensownoœci. Inwentarz zachowañ zdrowotnych Juczyñskiego (IZZ) zawiera 24 pytania opisuj¹ce ró¿nego rodzaju zachowania zwi¹zane ze zdrowiem. Ustala siê zachowania sprzyjaj¹ce zdrowiu oraz stopieñ nasilenia czterech kategorii zachowañ zdrowotnych (prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, zachowañ profilaktycznych, praktyk zdrowotnych i pozytywnego nastawienia psychicznego); ankieta konstrukcji w³asnej, odnosz¹ca siê do ró¿nych aspektów naszego ¿ycia. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (œrednia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozk³ady zmiennych. Szacowania ró¿nic dokonano na podstawie jednoczynnikowej analizy wariancji testu F Fishera. Badanie zwi¹zków przeprowadzono za pomoc¹ wspó³czynnika korelacji liniowej Pearsona. Za istotne statystycznie przyjêto wartoœci testu spe³niaj¹ce warunek, ¿e p < 0,05. Analizy wykonano za pomoc¹ pakietu statystycznego STATISTICA 6.0. Wyniki badañ
Badana grupa liczy³a 77 osób (75 kobiet i 2 mê¿czyzn). Wynika to faktu, ¿e w wiêkszoœci zawód pielêgniarki wykonywany jest przez kobiety. Analiza danych pokazuje, ¿e œrednia wieku respondentów wynosi³a 38 lat, przy odchyleniu standardowym 8,34, co oznacza³o, ¿e najliczniejsz¹ grup¹ by³y osoby miêdzy 29. a 46. rokiem ¿ycia, pozostaj¹ce w zwi¹zkach ma³¿eñskich (71%), maj¹ce potomstwo (78%) i zamieszkuj¹ce w mieœcie (81,81%) z rodzin¹ (85%). Ponad po³owê (51,9%) stanowi³y osoby z wykszta³ceniem œrednim, 30% z wy¿szym licencjackim, pozosta³a czêœæ mia³a wykszta³cenie wy¿sze magisterskie. Najliczniejsza grupa to osoby, które ukoñczy³y liceum medyczne pielêgniarstwa (38,96%) lub miały wykształcenie wy¿sze licencjackie (27,27%). Najwiêcej badanych (76,62%) zadeklarowa³o pracê w charakterze pielêgniarki/rza odcinkowego, 15,58% jako zabiegowy, a 8% w roli koordynuj¹cego lub oddzia³owego. Badani deklarowali, ¿e nie stosuj¹ u¿ywek (72%); 20% z nich mia³o problemy z utrzymaniem nale¿nej masy cia³a, 14% by³o aktywnych fizycznie, 19% radzi³o sobie ze stresem, 89% stosowa³o dietê niskosodow¹ i antycholesterolow¹. Ponad po³owa badanych (50,64%) nie pali³a papierosów. Zadowolonych z wykonywanej pracy zawodowej by³o 83,11% badanych, 37,33% z nich pozytywnie oceni³o atmosferê panuj¹c¹ w pracy, natomiast 25,33% uzna³o j¹ za stresuj¹c¹. Wiêkszoœæ, bo a¿ 68,83%, to osoby pracuj¹ce w systemie dwuzmianowym, natomiast 31,16% w systemie jednozmianowym.
W celu zbadania poziomu poczucia koherencji u pielêgniarek wykorzystano Kwestionariusz orientacji życiowej (SOC-29). Podzia³ SOC na niski i wysoki zosta³ dokonany za pomoc¹ œredniej arytmetycznej. Niski poziom zawiera³ siê w przedziale punktowym 92–129, natomiast wysoki 130–167. Rozk³ad wyników, przedstawiony w tabeli 1., pokazuje, ¿e œredni poziom SOC wynosi³ 129,35 (od 92 do 167) pkt, przy odchyleniu standardowym 11 oraz wspó³czynniku zmiennoœci 8,75%, czyli niskim. Na tej podstawie mo¿na powiedzieæ, ¿e globalne SOC nie by³o zró¿nicowane. Œredni poziom zrozumia³oœci wynosi³ 51,24 pkt (36–66 pkt), przy wspó³czynniku zmiennoœci 11,25%, co nie stanowi³o du¿ego zró¿nicowania u pielêgniarek. Œrednia zaradnoœci wynosi³a 42,54 pkt (29–58 pkt), przy wspó³czynniku zmiennoœci 14,31% – poniewa¿ nie przekracza³ on 15%, mo¿na powiedzieæ, ¿e nie by³o du¿ego zró¿nicowania wœród pielêgniarek w tej podskali. Najni¿sze wyniki osi¹gnê³a sensownoœæ (35,55 pkt, zakres 25–52 pkt), co by³o zwi¹zane z najmniejsz¹ liczb¹ pytañ w zakresie tej skali. Wspó³czynnik zmiennoœci 13,31% nie by³ równie¿ czynnikiem ró¿nicuj¹cym pielêgniarki w tej podskali.
Wyró¿nione w tabeli 2. typy zachowañ zdrowotnych nale¿a³y do typów uwzglêdnionych w IZZ Juczyñskiego oceniaj¹ce ich w aspekcie prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, zachowañ profilaktycznych, pozytywnego nastawienia psychicznego i praktyk zdrowotnych. W IZZ okreœla siê wartoœci stenowe (czyli standaryzowane). Od 1 do 4 to wyniki niskie, 5–6 przeciêtne, natomiast 7–10 to wyniki wysokie. Œredni poziom punktowy IZZ wynosi³ 83,56 (od 46 do 104) przy odchyleniu standardowym 11,83%. Na podstawie tych wyników mo¿na podzieliæ badan¹ grupê na osoby o niskim poziomie – 22 (nieco ponad 30%), œrednim – 32 (nieca³e 43%), oraz te o wysokim poziomie – 19 (niespe³na 26%). Bior¹c pod uwagê uzyskane wyniki, mo¿na powiedzieæ, ¿e pielêgniarki stanowi³y grupê zawodow¹, która wykaza³a w³aœciwe lub wysokie zachowania zdrowotne.
Okreœlono zwi¹zek miêdzy poziomem SOC i jego sk³adowymi a zachowaniami zdrowotnymi (tab. 3.). W tabeli przedstawiono zestawienie wspó³czynników korelacji liniowej Pearsona. W tej analizie si³a wspó³czynników w przypadku globalnego SOC oraz w jego podskalach – zaradnoœci i sensownoœci – nie by³a istotna statystycznie. W przypadku globalnego IZZ oraz jego podskali – zachowaniach profilaktycznych – korelacja okaza³a siê istotna statystycznie w stosunku do podskali SOC – zrozumia³oœci, w taki sposób, ¿e im wy¿szy poziom zrozumia³oœci, tym wy¿sze wyniki w IZZ i w skali zachowania profilaktyczne. Mimo to, si³a tego zwi¹zku by³a niska. W pozosta³ych przypadkach mamy do czynienia z si³¹ nik³¹. Na podstawie uzyskanych wyników mo¿na wysnuæ wniosek, ¿e zwi¹zek pomiêdzy poczuciem koherencji a zachowaniami zdrowotnymi dotyczy tylko wybiórczych podskal zarówno poczucia koherencji, jak i podskali IZZ – zachowania profilaktycznego. Zwi¹zek ten nie mówi du¿o o powi¹zaniach obu zmiennych.
Z analizy danych demograficznych, które zosta³y obliczone przy użyciu jednoczynnikowej analizy wariancji testu F Fishera, wynika³o, ¿e wiek ankietowanych w sposób istotny statystycznie ró¿nicowa³ zaradnoœæ (F = 2,0775, p > 0,0139) oraz globalne SOC (F = 1,7842, p > 0,0409). Zwi¹zek ten polega³ na tym, ¿e poziom zaradnoœci oraz globalnego SOC obni¿a³ siê wraz z wiekiem. Nie zauwa¿ono wp³ywu wieku badanych na ich zachowania zdrowotne. P³eæ okaza³a siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla skali zachowañ profilaktycznych (F = 6,9091, p > 0,0104) w IZZ oraz dla ca³ego IZZ (F = 5,3652, p > 0,0234) w taki sposób, i¿ kobiety mia³y wy¿szy poziom w skali ZP (22,27 pkt). Podobnie przedstawia³a siê sytuacja w globalnym IZZ, tu równie¿ kobiety mia³y wy¿szy wynik w tej skali (84,08 pkt). Wyniki takie zapewne by³y zwi¹zane z tym, i¿ w badanej grupie by³o tylko 2 mê¿czyzn. Stan cywilny respondentów okaza³ siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym na poziomie trendu, a nie istotnoœci statystycznej w zakresie skali prawid³owych nawyków ¿ywieniowych. Dla globalnego SOC i IZZ nie by³ czynnikiem ró¿nicuj¹cym. Zamieszkanie osób w okreœlonej sytuacji okaza³o siê ró¿nicuj¹ce dla podskali IZZ – praktyk zdrowotnych (F = 3,2559, p > 0,0443). Osoby, które mieszka³y z rodzin¹, uzyska³y w tej skali 19,71 pkt i by³ to wskaŸnik najwy¿szy spoœród wszystkich. U osób mieszkaj¹cych samotnie wskaŸnik ten wynosi³ 17,28 pkt, natomiast najni¿szy wynik uzyska³y osoby mieszkaj¹ce w „innych sytuacjach” – 16 pkt. Posiadanie dzieci nie okaza³o siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym na poziomie statystycznym ani dla SOC, ani dla IZZ. By³o ono jedynie na poziomie trendu dla prawid³owych nawyków ¿ywieniowych oraz praktyk zdrowotnych w IZZ. Miejsce zamieszkania i pracy, poziom wykszta³cenia, zajmowane stanowisko nie okaza³y siê czynnikami ró¿nicuj¹cymi ani dla SOC, ani dla IZZ. Typ ukoñczonej szko³y by³ czynnikiem ró¿nicuj¹cym na poziomie statystycznym dla podskali SOC – zaradnoœci. Osoby, które zadeklarowa³y ukoñczenie trzech typów szkó³ (liceum – studium, licencjat, magisterskie), wykazywa³y najwy¿szy jej poziom (53 pkt). Globalne SOC w ogóle nie wi¹za³o siê z paleniem papierosów, natomiast skala zachowañ profilaktycznych w IZZ by³a istotnie ró¿na w zale¿noœci od liczby wypalanych papierosów. Zale¿noœæ ta polega na tym, ¿e im wiêksza liczba papierosów, tym ni¿sza wartoœæ w skali praktyki zdrowotne. W podskali prawid³owe nawyki ¿ywieniowe osoby, które nie pali³y papierosów, mia³y zdecydowanie wy¿sze wyniki w tej skali (20,79 pkt) ni¿ osoby, które pali³y papierosy okazjonalnie (19,09 pkt) lub na³ogowo (20,36 pkt). Podobnie kszta³towa³y siê wyniki w skali pozytywne nastawienie psychiczne – osoby niepal¹ce uzyska³y wynik 22,69 pkt. Taka sama tendencja widoczna by³a w przypadku podskali praktyki zdrowotne. W IZZ zdecydowanie najsilniej zaznaczona by³a w³aœnie ta tendencja. I tak dla osób niepal¹cych uzyskana liczba punktów wynosi³a 87,18, dla osób pal¹cych okazjonalnie 82 pkt, a dla pal¹cych regularnie – 80,32. Godzenie nauki z prac¹ zawodow¹ da³o wynik ró¿nicuj¹cy w sposób istotny statystycznie dla podskali zaradnoœci (F = 1,9886, p > 0,0438), sensownoœci (F = 2,2256, p > 0,0232) oraz globalnego SOC (F = 2,3754, p > 0,0154). Zachowania zdrowotne nie by³y zró¿nicowane. Zale¿noœæ ta przejawia³a siê w tym, ¿e osoby, które nie ³¹czy³y pracy z nauk¹, to osoby z wy¿szym globalnym SOC (132,51 pkt) w stosunku do tych, które jednoczeœnie pracowa³y i uczy³y siê (125,75 pkt). Liczba zjadanych posi³ków okaza³a siê byæ czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla poziomu zaradnoœci (F = 2,9727, p > 0,0248) oraz dla ca³kowitego IZZ (F = 2,6593, p > 0,0399). Osoby, które zjada³y najwiêcej posi³ków (5–6), to te o niskim poziomie zaradnoœci (39 pkt). Im mniej spo¿ywanych posi³ków, tym poziom zaradnoœci by³ wy¿szy (45,71 pkt). W przypadku ca³kowitego IZZ osoby, które zjada³y 2 posi³ki, mia³y najni¿szy wynik w tej skali. Regularnoœæ spo¿ywanych posi³ków okaza³a siê byæ czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla podskali SOC – poziomu zrozumia³oœci (F = 3,0436, p > 0,0341), oraz globalnego SOC (F = 4,4964, p > 0,0059), w taki sposób, ¿e osoby deklaruj¹ce jedzenie w sposób nieregularny wykaza³y najni¿szy poziom zrozumia³oœci, sensownoœci oraz globalnego SOC. Spo¿ywanie produktów roœlinnych, m¹cznych, t³uszczów zwierzêcych oraz s³odyczy nie by³o czynnikiem ró¿nicuj¹cym w sposób istotny statystycznie ani dla globalnego SOC, ani dla IZZ, natomiast poda¿ warzyw i owoców okaza³a siê byæ istotna z punktu widzenia statystycznego dla podskali IZZ – prawid³owych nawyków ¿ywieniowych (F = 4,8037, p > 0,0315). Wy¿sze wyniki w tej skali uzyska³y osoby, które wskazywa³y jako g³ówny sk³adnik swojej diety warzywa i owoce (20,23). Picie kawy okaza³o siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla IZZ w podskali praktyki zdrowotne (F = 5,9482, p > 0,0171) w taki sposób, ¿e osoby, które nie pi³y kawy, uzyska³y zdecydowanie wy¿szy wynik (23,5). Równie¿ w globalnym IZZ wynik punktowy dla tych osób by³ zdecydowanie wy¿szy – 95,75 pkt. Liczba wypijanych fili¿anek kawy w ci¹gu doby okaza³a siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla IZZ – w jego podskalach: PN¯ (F = 4,2091, p > 0,0006), PZ (F = 2,6225, p > 0,0187), ZP (F = 3,2163, p > 0,0187) oraz dla globalnego SOC (F = 0,3298, p > 0,0378) w taki sposób, ¿e osoby, które wypija³y najwiêcej fili¿anek kawy dziennie (6–10), to respondenci o niskich nawykach ¿ywieniowych. Wyniki dla tej grupy osób kszta³towa³y siê podobnie w skali ZP oraz ca³kowitego IZZ. Sposób przyrz¹dzania kawy by³ ró¿nicuj¹cy tylko dla pozytywnego nastawienia psychicznego (F = 1,8964, p > 0,0490) w IZZ. Prawie dla wszystkich mo¿liwych odpowiedzi na to pytanie wskaŸnik PNP by³ na poziomie przeciêtnym. Nie ma jednoznacznej tendencji, która wskazywa³aby, ¿e jakiœ styl przyrz¹dzania kawy jest lepszy w odniesieniu do skali PNP. Czynnik dotycz¹cy tego, czy osoby badane lubi¹ swoj¹ pracê czy nie, okaza³ siê byæ ró¿nicuj¹cy dla poziomu zrozumia³oœci (F = 3,0746, p > 0,0328). Osoby, które lubi¹ swoj¹ pracê, wykazywa³y zdecydowanie wy¿szy poziom zrozumia³oœci (52 pkt). Chêæ zmiany pracy okaza³a siê ró¿nicuj¹ca dla podskali SOC – sensownoœci (F = 5,5947, p > 0,0206), w taki sposób, ¿e osoby chc¹ce zmieniæ pracê mia³y ten poziom wy¿szy (38 pkt). Czêstoœæ denerwowania siê nie okaza³a siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla globalnego SOC b¹dŸ IZZ. Czynnik ten okaza³ siê ró¿nicuj¹cy dla podskali SOC – zrozumia³oœci (F = 4,4009, p > 0,0067) oraz dla IZZ w zachowaniach profilaktycznych (F = 2,3432, p > 0,0805), pozytywnym nastawieniu psychicznym (F = 3,8221, p > 0,0134), praktykach zdrowotnych (F = 3,2078, p > 0,0284) oraz ca³oœciowym IZZ (F = 3,7847, p > 0,0143). Zale¿noœæ ta polega³a na tym, ¿e osoby preferuj¹ce przyjazn¹ atmo-sferê w pracy mia³y najwy¿szy poziom zrozumia³oœci (54,28). W zachowaniach profilaktycznych wynik ten dla tych osób wynosi³ 23,37 pkt. Przyjazna atmosfera sprzyja³a wysokim wynikom w skali pozytywne nastawienie psychiczne (23 pkt), równie¿ w skali praktyki zawodowe (20,84 pkt), a tak¿e w globalnym IZZ (88,92 pkt). Zmienna ta okaza³a siê byæ ró¿nicuj¹ca dla podskali SOC zrozumia³oœci (F = 3,4693, p > 0,0203) oraz globalnego SOC (F = 1,0892, p > 0,0045). Respondenci, którzy byli zadowoleni z systemu pracy, to osoby o wysokim poziomie zrozumia³oœci (52,15 pkt), wykazuj¹ce zdecydowanie wy¿szy poziom poczucia koherencji (130,78 pkt) w porównaniu z pozosta³¹ czêœci¹ grupy. System pracy okaza³ siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla podskal SOC – sensownoœci (F = 5,3825, p > 0,0230), prawid³owych nawyków ¿ywieniowych(F = 8,3638, p > 0,0050), oraz IZZ (F = 5,9793, p > 0,0169) w taki sposób, ¿e osoby pracuj¹ce w systemie dwuzmianowym wykazywa³y wy¿szy poziom sensownoœci (36,37 pkt) ni¿ te, które pracowa³y w systemie jednozmianowym (33,75 pkt). Respondenci pracuj¹cy w systemie jednozmianowym mieli wy¿szy poziom w skali prawid³owe nawyki ¿ywieniowe (22,08) i IZZ (88,39) ni¿ osoby pracuj¹ce w systemie dwuzmianowym. Po dokonaniu weryfikacji na niski i wysoki poziom SOC nie stwierdzono, aby zakres tego podzia³u ró¿nicowa³ badanych w zakresie zachowañ zdrowotnych. Mog³o to byæ spowodowane tym, ¿e osoby badane w zakresie IZZ stanowi¹ jednolit¹ grupę, co jest zwi¹zane zapewne z charakterem ich pracy, a nie poziomem poczucia koherencji. Omówienie wyników
We wspó³czesnym œwiecie nast¹pi³ ogromny, dynamiczny rozwój pielêgniarstwa. Ten zawód wykonuj¹ g³ównie kobiety, tylko nieliczni mê¿czyŸni reprezentuj¹ tê grupê zawodow¹. Aby zbadaæ poczucie koherencji oraz zachowania zdrowotne pielêgniarek/rzy, poddano je badaniu. Grupê badanych stanowi³o 77 osób pracuj¹cych w Szpitalu Klinicznym w Bydgoszczy zarówno na oddzia³ach zabiegowych, jak i niezabiegowych. Ocenie poddano czynniki socjodemograficzne bezpoœrednio zwi¹zane z prac¹ pielêgniarek/rzy, ze szczególnym zwróceniem uwagi na poziom poczucia koherencji oraz zachowania zdrowotne. W wyniku przeprowadzonych badañ wykazano, ¿e globalne SOC w badanej grupie wynosi³o ok. 130 pkt (92–167 pkt), przy odchyleniu standardowym ponad 11%, co œwiadczy³o o tym, ¿e globalne poczucie koherencji nie ró¿nicowa³o badanej grupy. Zapewne by³o to zwi¹zane z tym, ¿e pielêgniarki/pielêgniarze stanowi¹ jednolit¹ grupê zawodow¹. Wartoœæ globalnego SOC oraz poszczególnych jej sk³adowych nie odbiega³o w sposób zasadniczy od wyników publikowanych w piœmiennictwie. Bieñ i Wroñska podaj¹, ¿e œredni wynik SOC wœród badanych kobiet wyniós³ 136,86 pkt [2]. Uzyskany wynik globalnego poczucia koherencji (130–167) zalicza siê do wartoœci standardowych otrzymanych przez Antonowsky’ego (130–160) [3]. Perliñski i Krajewska uzyskali œredni¹ wartoœæ globalnego poziomu poczucia koherencji (w badanej grupie pielêgniarek) w wysokoœci 135,55 pkt. Wynik ten by³ zbli¿ony do publikowanych w piœmiennictwie œrednich wartoœci wœród kobiet [4]. Badania przeprowadzone przez Andruszkiewicz i Basiñsk¹ [4, 5] nie potwierdzaj¹ uzyskanych wyników. Badana grupa mia³a bardzo zró¿nicowane poczucie koherencji (58–200). Byæ mo¿e zwi¹zane by³o to z tym, ¿e badani nie stanowili jednolitej grupy pod wzglêdem zawodowym i ¿e by³o w niej znacznie wiêcej mê¿czyzn. Przy okreœlaniu œrednich sk³adowych globalnego poczucia koherencji uzyskano wynik dla zrozumia³oœci w wysokoœci 51,24 pkt, przy wspó³czynniku zmiennoœci 11,25%, co nie stanowi³o du¿ego zró¿nicowania wœród badanych pielêgniarek. Kolejna zmienna to zaradnoœæ (42,54), wspó³czynnik zmiennoœci 14,31%, co œwiadczy o tym, ¿e i w tej podskali nie zaobserwowano du¿ego zró¿nicowania. Ostatnia zmienna to sensownoœæ (35,55), wspó³czynnik zmiennoœci 13,31%. Podobnie jak dla poprzednich zmiennych, wynik ten nie okaza³ siê ró¿nicuj¹cy dla pielêgniarek/rzy.
W dalszej czêœci pracy okreœlono poziom zachowañ zdrowotnych. Na podstawie uzyskanych wyników (œrednie IZZ – 83,56 pkt) mo¿na stwierdziæ, ¿e badana grupa zawodowa wykaza³a w³aœciwe lub wysokie zachowania zdrowotne. Juczyñski przedstawia œredni wynik dla pracuj¹cych pielêgniarek w wysokoœci 84,03 pkt [6]. Uzyskany wynik w badaniach w³asnych by³ zbli¿ony. W badaniach Andruszkiewicz i OŸmiñskiej wynik ten by³ nieco wy¿szy – 93,55 pkt. Kobiety zdrowe rzadziej przejawia³y zachowania prozdrowotne ni¿ kobiety po mastektomii [7].
Nastêpnym etapem badañ by³o okreœlenie powi¹zañ pomiêdzy poczuciem koherencji i jego sk³adowymi a zachowaniami zdrowotnymi pielêgniarek/rzy. W toku badañ ustalono, ¿e tylko w przypadku IZZ i jego podskali – zachowañ profilaktycznych – korelacja by³a istotna statystycznie w stosunku do podskali poczucia koherencji – zrozumia³oœci. Oznacza to, ¿e im wy¿szy poziom zrozumia³oœci, tym wy¿sze wyniki w IZZ i w skali zachowañ profilaktycznych. Mimo tej zale¿noœci si³a tego zwi¹zku okaza³a siê si³¹ nik³¹. W³odarczyk w przeprowadzonych badaniach uzyska³ odmienne wyniki. Najwiêksze znaczenie mia³o poczucie sensownoœci. Byæ mo¿e zwi¹zane by³o to z faktem, ¿e badania swoje przeprowadza³ wœród osób miêdzy 30. a 75. rokiem ¿ycia (grupa badanych 22–55 lat), a wiêc u osób o ukszta³towanym poczuciu koherencji, oraz z tym, ¿e w jego grupie by³o zdecydowanie wiêcej mê¿czyzn [8].
Kolejnym etapem badañ by³o szukanie wp³ywu zmiennych poœrednicz¹cych na poziom poczucia koherencji oraz zachowania zdrowotne pielêgniarek. Wiek okaza³ siê mieæ wp³yw na globalne SOC oraz poziom zaradnoœci. Wraz z wiekiem poziom ten siê obni¿a³. Nie zauwa¿ono wp³ywu wieku na zachowania zdrowotne pielêgniarek/rzy. P³eæ mia³a natomiast wp³yw na IZZ oraz zachowania profilaktyczne (dotycz¹ce przestrzegania zaleceñ zdrowotnych) – kobiety mia³y wy¿szy œredni poziom w skali zachowañ profilaktycznych. Zapewne wi¹za³o siê to z tym, ¿e w przeprowadzonym badaniu bra³o udzia³ tylko 2 mê¿czyzn. Wykszta³cenie respondentów nie by³o czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla pielêgniarek/rzy w SOC ani IZZ, natomiast Andruszkiewicz i OŸmiñ-ska w swoich badaniach wykaza³y istnienie zale¿noœci pomiêdzy wykszta³ceniem a zachowaniami zdrowotnymi. Wy¿sze wykszta³cenie wi¹za³o siê z wiêksz¹ œwiadomoœci¹ korzyœci p³yn¹cych z zachowañ prozdrowotnych [7]. Równie¿ W³odarczyk w swych badaniach zauwa¿y³ zwi¹zek wykszta³cenia z poczuciem koherencji i zachowaniami prozdrowotnymi – im wy¿sze SOC, tym wy¿sze zachowania zdrowotne [8]. Puchalski tak¿e potwierdzi³ tê zale¿noœæ [9]. Palenie papierosów okaza³o siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla zachowañ zdrowotnych, dla skal: prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, pozytywnych nastawieñ psychicznych oraz praktyk zdrowotnych, ale nie by³o istotne statystycznie dla poczucia koherencji. Osoby, które nie pali³y papierosów, uzyska³y wy¿sze wyniki ni¿ te, które je pali³y, co wskazuje na zachowania prozdrowotne wœród osób niepal¹cych. Do takich samych wniosków w swych badaniach doszli: Banaszkiewicz, Andruszkiewicz, Perliñski i Krajewska. Pielêgniarki niepal¹ce papierosów wykazywa³y wy¿szy poziom poczucia koherencji ni¿ pielêgniarki pal¹ce, w szczególnoœci w podskali sensownoœci [4]. W badaniach Andruszkiewicz i Basiñskiej poczucie koherencji wykazywa³o zwi¹zek z typem uzale¿nienia od nikotyny. Osoby uzale¿nione, które charakteryzowa³y siê du¿ym poziomem motywacji do rzucenia palenia, mia³y istotnie wy¿sze poczucie koherencji [10]. W piœmiennictwie dostêpne by³y tak¿e wyniki badañ podaj¹ce, ¿e palenie papierosów przez personel pielêgniarski nie jest zjawiskiem rozpowszechnionym [11]. Puchalski natomiast zwraca uwagê na to, ¿e zachowania antyzdrowotne (a takim jest przecie¿ palenie papierosów) dla wielu osób s¹ Ÿród³em przyjemnoœci i pozwalaj¹ manifestowaæ w³asn¹ niezale¿noœæ [9].
W badaniach wykazano, ¿e czêstoœæ denerwowania siê w pracy nie by³a czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla SOC oraz IZZ, natomiast atmosfera panuj¹ca na danym oddziale zasadniczo wp³ywa³a na poczucie koherencji oraz zachowania zdrowotne. Pielêgniarki pracuj¹ce w przyjaznej atmosferze mia³y znacznie wy¿sze wyniki w skali zrozumia³oœci oraz w skalach: pozytywne nastawienia psychiczne, praktyki zdrowotne oraz w IZZ. W piœmiennictwie znaleziono doniesienia, które wskazuj¹, ¿e personel pielêgniarski jest w znacznej mierze podatny na dzia³anie stresu, co niew¹tpliwie wi¹¿e siê z charakterem ich pracy. Jednoczeœnie zna on mechanizmy radzenia sobie z nim [5]. Badaniu poddano równie¿ sposób od¿ywiania i grupy najczêœciej spo¿ywanych pokarmów. Okaza³o siê, ¿e najczêœciej zjadane by³y warzywa i owoce i to one ró¿nicowa³y pielêgniarki w skali IZZ (tzn. osoby te mia³y wy¿sze wyniki w skali prawid³owe nawyki ¿ywieniowe). Z badañ przeprowadzonych przez Wojciechowsk¹ i Suda wynika, ¿e pielêgniarki zdaj¹ sobie sprawê z w³aœciwego od¿ywiania siê [5], potwierdzaj¹ to doniesienia innych badaczy [1]. W swych badaniach Puchalski zwraca uwagê, ¿e respondenci podaj¹ jako najlepiej s³u¿¹ce zdrowiu prawid³owe od¿ywianie [9]. W³odarczyk wykaza³, ¿e im wy¿szy poziom poczucia koherencji, tym wiêksza liczba i wy¿sza jakoœæ podejmowanych zachowañ prozdrowotnych. Przy czym najwiêksze znaczenie przypisa³ poczuciu sensownoœci [8]. Potwierdzaj¹ to inni badacze – silne poczucie koherencji jest czynnikiem prozdrowotnym [10]. Wnioski
1. Pielêgniarki nie ró¿ni¹ siê od siebie pod wzglêdem poziomu poczucia koherencji ani jego sk³adowych. Globalne SOC u pielêgniarek wynosi³o 130 (92–167 pkt), przy œrednim poziomie zrozumia³oœci 51,24, zaradnoœci 42,54 oraz sensownoœci 35,55 pkt.
2. Wynik uzyskany w IZZ to 83,56 pkt. Badani w 33% stanowili grupê o niskim poziomie w IZZ, 44% to osoby o œrednim poziomie, a 25% o wysokim poziomie zachowañ zdrowotnych.
3. Wysoki poziom poczucia koherencji u pielêgniarek/rzy nie ró¿nicowa³ ich w zakresie zachowañ zdrowotnych. Stanowili oni jednolit¹ grupê, co by³o zwi¹zane z charakterem pracy, a nie z poziomem poczucia koherencji.
4. Badane pielêgniarki to grupa zawodowa o doœæ wysokim poziomie poczucia koherencji, która ma w³aœciwe lub wysokie zachowania zdrowotne.
Piœmiennictwo
1. Warcho³-S³awiñska E, W³och K. Zachowania zdrowotne pielêgniarek. Zdrowie publiczne 2003; 113: 156-9.
2. Bieñ A, Wroñska I. Poczucie koherencji kobiet a czynniki spo³eczno-demograficzne. Pielêgniarstwo XXI wieku 2005; 3: 55-61.
3. Antonovsky A. Rozwik³anie tajemnicy zdrowia. Jak radziæ sobie ze stresem i nie zachorowaæ. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 1995; 7: 12-13.
4. Banaszkiewicz M, Andruszkiewicz A, Perliñski J, Krajewska M. Poczucie koherencji a uzale¿nienie od palenia tytoniu wœród pielêgniarek. Pielêgniarstwo XXI wieku 2007; 1: 57-61.
5. Wojciechowska M, Suda K. Promocja zdrowego stylu ¿ycia nie tylko zadaniem zawodowym pielêgniarki, ale tak¿e odpowiedzi¹ na wspó³czesne zagro¿enia zdrowia. Problemy Pielêgniarstwa 2008; 16: 2-8.
6. Juczyñski Z. Narzêdzia pomiaru w promocji psychologii zdrowia. PTP, Warszawa 2000; 117-20.
7. Andruszkiewicz A, OŸmiñska A. Zachowania zdrowotne kobiet po mastektomii. Ann Acad Med Siles 2005; 59: 298-301.
8. W³odarczyk P. Poczucie koherencji a zachowania zdrowotne. Lider, Gdañsk 1998; 13-18.
9. Puchalski K. Zachowania antyzdrowotne i ich motywy w œwiadomoœci pracowników przedsiêbiorstw. Medycyna Pracy 2004; 55: 417-24.
10. Andruszkiewicz A, Basiñska MA. Poczucie koherencji a uzale¿nienie od nikotyny. Problemy Pielêgniarstwa 2008; 16: 123-7.
11. Zysnarska M. Palenie papierosów przez pielêgniarki zatrudnione na oddzia³ach onkologicznych w aspekcie realizowanych zadañ edukacyjnych. Przegl¹d Lekarski 2007; 64: 10-2.
