The level of knowledge of certain groups of women about the menopause period

Wstęp

W Polsce w 2005 r. wg Organizacji Narodów Zjednoczonych mieszkało 1554 tys. 947 kobiet w wieku 50–54 lat [5]. Etapem przejściowym w życiu każdej kobiety, między okresem reprodukcyjnym a starzeniem się, jest okres przekwitania. Główną przyczyną takiego stanu jest wygaszanie czynności jajników [12]. Menopauza to termin pochodzenia greckiego – men oznacza miesiąc, pausis przerwę [11]. Menopauza występuje zwykle u kobiet między 40.–55. rokiem życia [2, 11]. Od lat stwierdza się pozytywny związek między zastosowaniem terapii hormonalnej (HT) a polepszeniem jakości życia [7, 17]. Zagrożenia w czasie stosowania HT ukierunkowane są głównie na gruczoł sutkowy i błonę śluzową macicy [3, 13, 16]. Szacuje się, że w Ameryce Północnej i Zachodniej Europie 20–30% kobiet w okresie okołomenopauzalnym i postmenopauzalnym stosuje krótkotrwałą HT, tylko 5% kontynuuje tę terapię ponad 5 lat [10, 19].
Wielu autorów w publikacjach na temat stosowania HT jest zgodnych, że terapia stosowana mniej niż 5 lat nie zwiększa ryzyka zachorowania na raka sutka, ryzyko to wzrasta dopiero po ponad 10 latach [14].

Cel pracy

Celem pracy jest przedstawienie poziomu wiedzy ankietowanych kobiet, z różnym poziomem wykształcenia, z York, Łodzi i Tarnopola na temat znajomości pojęcia menopauza, okresu przekwitania, jego objawów oraz stosowania terapii hormonalnej.

Materiał i metody

Analizą objęto 320 kobiet zamieszkujących na terenie Łodzi, Tarnopola i York, wykonujących zawód pielęgniarki, urzędniczki, nauczycielki z wykształceniem wyższym lub pomaturalnym zawodowym oraz kobiety z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, wykonujące różne zawody. Kryterium doboru ankiet do dalszych analiz był przedział wieku 45–55 lat oraz występowanie typowych objawów okresu okołomenopauzalnego i postmenopauzalnego o charakterze naczynioruchowym. Metodą badawczą była standaryzowana ankieta. Przeanalizowano, czy ankietowane kobiety znają pojęcie menopauza, objawy zarówno te wczesne – wypadowe, jak i następstwa niedoborów hormonalnych, czy stosowały lub stosują HT i co było powodem rozpoczęcia leczenia, czy mają wiedzę na temat zachowań prozdrowotnych, w tym palenia tytoniu, wizyt kontrolnych u ginekologa, samokontroli piersi. Uzyskane wyniki zostały przedstawione w postaci tab. I–VIII i poddane analizie statystycznej.

Wyniki

W badanej grupie 120 kobiet z Łodzi, w tym 40 nauczycielek, 40 pielęgniarek oraz 40 kobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, prześledzono znajomość i zrozumienie pojęcia menopauza. Znały je wszystkie nauczycielki oraz pielęgniarki, oraz 20 (50%) kobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym.
Wśród 40 ankietowanych nauczycielek 36 (90%) wiedziało, że jednym z objawów menopauzy są uderzenia gorąca. Natomiast 32 (80%) uważało, że drażliwość wynika z braku hormonów w organizmie. O tym, że nocne poty są objawem przekwitania wiedziało 28 nauczycielek (70%). Kołatania serca wg respondentek to objaw menopauzy i tego zdania były 24 kobiety (60%). Bóle stawów wymieniło 16 czyli 40% badanych, suchość skóry 18 (45%). Nietrzymanie moczu zaliczyło do późnych objawów przekwitania jako skutek niedoborów hormonów żeńskich w organizmie 18 (45%) kobiet. Osteoporozę jako późny objaw przekwitania wymieniło 15 nauczycielek (37,5%).
Wśród 40 kobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym 28 (70%) wiedziało, że objawem wczesnym okresu menopauzalnego są uderzenia gorąca, natomiast nocne poty wymieniło 20 (50%), 14 respondentek (35%) uznało, że bóle stawów, jak i podwyższona drażliwość mogą być objawami tego okresu, suchość skóry z objawami wczesnej menopauzy powiązało 8 kobiet (20%) badanej grupy. Nietrzymanie moczu zaliczyło do objawów przekwitania 7 (17,5%) kobiet. O tym, że obniżenie poziomu hormonów żeńskich przyczynić się może do powstania cukrzycy wiedziały 2 (5%) badane. O fakcie, że wzrost zachorowań na choroby serca i naczyń należy skojarzyć z okresem przekwitania wiedziało 10 (25%) ankietowanych. Osteoporozę, zwyrodnienie kręgosłupa, zwiększenie masy ciała jako jeden z późnych objawów niedoborów hormonalnych w organizmie wskazało 8 (20%) badanych.
Wśród 40 przebadanych pielęgniarek najczęściej wskazanymi wczesnymi objawami związanymi z menopauzą były uderzenia gorąca (95%), drażliwość (87,5%), kołatanie serca (80%), nocne poty (80%), suchość skóry (50%) oraz bóle stawów (40%). Spośród późnych objawów związanych z przekwitaniem najczęściej wymienianym przez pielęgniarki była osteoporoza (90%), znacznie rzadziej choroby serca (40%) i zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (37,5%), otyłość (42,5%), nietrzymanie moczu (35%).
Natomiast w badanej 120-osobowej grupie kobiet z Anglii, w tym 40 urzędniczek, 40 pielęgniarek oraz 40 kobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, pojęcie menopauza znane było wszystkim pielęgniarkom oraz 30 (75%) urzędniczkom i 30 (75%) kobietom z wykształceniem podstawowym i zasadniczym.
Wśród 40 ankietowanych urzędniczek 36 (90%) wiedziało, że jednym z objawów menopauzy są uderzenia gorąca. O tym, że nocne poty są objawem przekwitania wiedziały 32 (80%) urzędniczki. Kołatania serca wg respondentek to objaw menopauzy i tego zdania było 12 (30%) kobiet. Choroby serca i naczyń zostały zaliczone do objawów tego okresu przez 10% z nich, natomiast 16 urzędniczek (40%) wiedziało, że osteoporoza jest późnym objawem przekwitania.
Wśród 40 kobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym 36 (90%) wiedziało, że objawem wczesnym okresu menopauzalnego są uderzenia gorąca. Trzydzieści dwie kobiety (80%) nocne poty zaliczyły do tego okresu, 28 respondentek (70%) uznało, że podwyższona drażliwość może być objawem menopauzy, suchość skóry powiązały zaś 24 (60%) przedstawicielki badanej grupy. O tym, że obniżenie hormonów żeńskich przyczynić się może do powstania otyłości wiedziały 24 (60%) kobiety. Cztery (10%) kobiety wiedziały, że zwiększenie liczby zachorowań na choroby serca i naczyń należało skojarzyć z okresem przekwitania, a 16 (40%) respondentek wiedziało, że osteoporoza to jeden z późnych objawów niedoborów hormonalnych w organizmie.
Czterdzieści przebadanych pielęgniarek wskazało, że wczesnymi objawami związanymi z menopauzą są uderzenia gorąca (100%), drażliwość (60%), kołatanie serca (12,5%), nocne poty (85%), suchość skóry (70%) oraz bóle stawów (10%). Spośród późnych objawów związanych z przekwitaniem pielęgniarki wymieniały osteoporozę (100%), choroby serca (20%), zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (10%), otyłość (80%) i nietrzymanie moczu (20%).
W badanej 80-osobowej grupie kobiet z Tarnopola, w tym 40 urzędniczek i 40 pielęgniarek, pojęcie menopauza znane było wszystkim badanym kobietom.
Wśród 40 ankietowanych urzędniczek 28 (70%) wiedziało, że jednym z objawów menopauzy są uderzenia gorąca, 18 (45%) uważało, że drażliwość wynika z braku hormonów w organizmie. O tym, że nocne poty są objawem przekwitania wiedziało 13 (32,5%). Kołatania serca wg respondentek to objaw menopauzy i tego zdania było 12 kobiet (30%), suchość skóry wskazało zaś 5 (12,5%). Jedna urzędniczka (2,5%) nietrzymanie moczu zaliczyła do późnych objawów przekwitania, jako skutek niedoborów hormonów żeńskich w organizmie. Choroby serca i naczyń 12–30% badanych zaliczyło do objawów menopauzy. O osteoporozie, że jest późnym objawem przekwitania, wiedziało 5 (12,5%) urzędniczek.
Czterdzieści przebadanych pielęgniarek jako wczesne objawy związane z menopauzą wskazywało najczęściej uderzenia gorąca (95%), drażliwość (53%), kołatanie serca (30%), nocne poty (47,5%), suchość skóry (30%), bóle stawów (25%). Jako późne objawy związane z przekwitaniem pielęgniarki wymieniały osteoporozę (15%), choroby serca (30%), zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa (20%), otyłość (30%), nietrzymanie moczu (15%).
Wśród 120 badanych Angielek, 20 (16,7%) stosowało hormony. Czas stosowania terapii wahał się od 6 mies. do 10 lat. W przeszłości także stosowało ją 20 (16,7%) kobiet – od 18 mies. do 3 lat. Żadna z nich nie podjęła ponownej kuracji hormonalnej. Wśród pielęgniarek HT stosowało 20%, a w przeszłości 10%. Dwadzieścia procent osób z wykształceniem podstawowym i zasadniczym uzupełniało niedobory hormonalne zarówno w przeszłości, jak i w trakcie badań, zaś 10% urzędniczek obecnie, a w przeszłości 20%.
Wśród badanych 120 Polek stosowało HT 18 (15%), od 2 mies. do 10 lat. W przeszłości stosowało ją 10 (8,3%) badanych – od 2 mies. do 6 lat – 7 (17,5%) pielęgniarek, 8 (20%) nauczycielek oraz 3 (7,5%) kobiety z wykształceniem podstawowym i zasadniczym. W przeszłości zaś HT stosowały 4 pielęgniarki, 4 nauczycielki oraz 2 kobiety z wykształceniem podstawowym i zasadniczym.
Wśród badanych 80 Ukrainek 18 (20%) stosowało HT podczas badania od 6 mies. do 10 lat; w przeszłości 13 (16,3%) – od roku do 7 lat, w tym 6 (15%) pielęgniarek i 10 (25%) urzędniczek. W przeszłości korzystała z tej formy leczenia 1 pielęgniarka (2,5%) i 12 (30%) urzędniczek.
Czynnikami mobilizującymi większość badanych kobiet do rozpoczęcia leczenia hormonalnego były przede wszystkim objawy naczynioruchowe, zatrzymanie miesiączki, natomiast wiedza wpływała na tę decyzję w małym stopniu.
Znajomość objawów przekwitania oraz leczenia hormonalnego 79,2% badanych kobiet z Polski oceniło
jako niewystarczającą – 90% badanych nauczycielek, podobnego zdania było 85% kobiet z wykształceniem podstawowym i zasadniczym, oraz 62,5% badanych pielęgniarek. 68,3% badanych Angielek stwierdziło, że ich
wiedza wymaga uzupełnienia – 40% pielęgniarek, 80% urzędniczek oraz 85% kobiet z wykształcenie zawodowym i podstawowym. Natomiast 50% badanych Ukrainek było podobnego zdania, co Angielki i Polki – 47,5% pielęgniarek oraz 52,5% urzędniczek stwierdziło braki w swojej wiedzy.
Zachowania prozdrowotne są ważnym elementem wykrywania wczesnych zmian chorobowych. Badane kobiety określiły częstość wizyt u ginekologa, umiejętność samokontroli piersi, a także podały informacje dotyczące palenia papierosów – czynnika przyspieszającego menopauzę. Przedstawiły opinię na temat rozpoczęcia HT lub poddania się naturze, oraz czy występujące u nich objawy przekwitania utrudniają codzienną pracę.

Omówienie wyników

Przeprowadzone badania obrazują, że 83,3% badanych Angielek i Polek oraz 100% Ukrainek znało pojęcie menopauza. Wszystkie pielęgniarki dzięki wykonywanemu zawodowi znały to pojęcie. Według Wyrzkiewicza 42% badanych kobiet będących w okresie menopauzy znało to pojęcie [18]. Jest ono łączone z wykształceniem, aktywnością zawodową i wiekiem. Inne badania przedstawiają, że prawie co 10. Polka w wieku przekwitania nigdy nie spotkała się z terminem menopauza, co 4. słyszała go, ale nie jest pewna, co on oznacza [15].
Po przeanalizowaniu danych zawartych w ankietach oraz porównaniu z danymi w piśmiennictwie medycznym ustalono, że objawy wymieniane przez badane kobiety są zgodne z przyjętymi wzorcami. Bardziej znane były respondentkom objawy wazomotoryczne tego okresu niż późne jako następstwa niedoborów hormonalnych. Najlepszą znajomością tych objawów wykazały się pielęgniarki z York i Łodzi. Nieco mniejszą wiedzą, ale porównywalną – nauczycielki, urzędniczki z York i pielęgniarki z Tarnopola. Znacznie mniej wiedziały kobiety z wykształceniem podstawowym i zasadniczym oraz urzędniczki z Tarnopola.
Stosowanie HT budziło i będzie budzić wiele kontrowersji na całym świecie. Dane przedstawione przez WHO wykazują wzrost stosowania HT przez kobiety w krajach wysoko rozwiniętych – 22% we Włoszech, 56% w Finlandii. Liczba kobiet stosujących to leczenie z roku na rok zmienia się, zależy ona bowiem od wyników badań wielu naukowców.
Z badań opisanych w niniejszej pracy wynika, że 16,7% kobiet z York stosowało HT zarówno obecniej, jak i w przeszłości, z Łodzi proporcjonalnie 15% i 8,3%, natomiast z Tarnopola 20% i 16,3%. Żadna kobieta, która stosowała HT w przeszłości, nie podjęła ponownie leczenia. Powodem rozpoczęcia leczenia były uciążliwe objawy naczynioruchowe oraz w mniejszym stopniu wiedza. Głównym powodem rezygnacji z HT był brak wiedzy na temat leczenia, lęk przed nowotworem, brak skutecznej poprawy. Autorzy badań twierdzą, że ok. 76–81% pacjentek przerywa leczenie w ciągu pierwszych 3 lat [14, 15]. Czas leczenia przez badane kobiety był różny – 16,3% 2 mies., 24,1% 6 mies., 45% rok, 22% 2 lata, 17,3% 4 la ta, 8,6% badanych 6 lat. Wielu badaczy udowadnia, że kobiety, które stosują HT, są lepiej wykształcone i mają wyższy status socjoekonomiczny, co potwierdza również badanie autorów [6]. Zdaniem wielu autorów jednym z czynników przyspieszającym powstawanie naturalnej menopauzy jest palenie papierosów. Wskaźnik zgonów wśród palaczy w wieku 35–69 jest 3-krotnie wyższy niż wśród niepalących [11, 19]. W opisanym badaniu papierosy paliło 48,3% kobiet z Łodzi, 31,8% z York i 8,8% z Tarnopola. Bernhardt stwierdził, że wśród kobiet palących wcześniejsze klimakterium występuje u 20% [4]. Danell podaje, że wiek menopauzy dla amerykańskich palaczek przypada na 47,7 roku [8]. Adena i wsp. badając kobiety australijskie, stwierdzili, że średni wiek menopauzy u palaczek był o 1,3 roku wcześniejszy [1].

Wnioski

1. Wykształcenie badanych grup kobiet oraz ich miejsce pracy mają istotny wpływ na wiedzę na temat objawów przekwitania i stosowania terapii hormonalnej.
2. Pielęgniarki, z racji wykonywanego zawodu, są najlepiej przygotowane z grupy badanych kobiet do propagowania wiedzy na temat okresu przekwitania.

Piśmiennictwo

1. Adena M, Gallagher H. Relation between smoking and natural menopause. Am J Hum Biol 1992; 4: 121-2.
2. Bakalczuk S, Rykowska-Pierzchała A, Jakiel G. Korelacja testu Kuppermana i liniowej oceny samopoczucia u kobiet otrzymujących HRT przez okres
12 miesięcy. Menopauza ICZMP. Biblioteka Naukowa. Tom IV. Łódź 2001, 93.
3. Baranowski W. Miejscowe stosowanie estrogenów. Prz Menopauz 2006; 3: 178-9.
4. Bernhardt P. The normal menopause transition. Am J Hum Biol 1992; 4: 37-9.
5. Bielawska-Batorowicz E. Koncepcje menopauzy, demograficzne i kulturowe. Prz Menopauz 2005; 2: 10-6.
6. Caltabiano M, Holzheimer M. Dispositional factors, coping and adaptation during menopause. Climacteric 1999; 2: 18-22.
7. Crosigniani G. Postępowanie antykoncepcyjne u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Menopauza 2003; 2: 55-8.
8. Daniell H. Cigarette smoking relative weight and menopause. Lancet 1998; 2: 373-4.
9. Drews K, Seremak-Mrozikiewicz A. Indywidualna hormonalna terapia zastępcza. Prz Menopauz 2004; 4: 38-41.
10. Jakimiuk A, Bogusiewicz M. Selektywne modulatory receptora estrogenowego – przełom w terapii menopauzy? Prz Menopauz 2002; 4: 14-9.
11. Menopauza bez tajemnic. Lewiński A (red.). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006; 10-12, 44-49, 51-54.
12. Opala T. Ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2003, Wyd. I. 126.
13. Pertyński T, Stachowiak G. Niskodawkowa, dwuskładnikowa doustna antykoncepcja u kobiet w okresie pre- i okołomenopauzalnym.
Prz Menopauz 2006; 4: 257-61.
14. Pertyński T. Komentarz redaktora naczelnego dotyczący aktualnych problemów hormonoterapii menopauzalnej. Prz Menopauz 2005; 3: 8-9.
15. Romanowska D. Piękne 50-letnie. Terapia hormonalna może sprawić, że życie znów stanie się piękne. Newsweek 2002; 23 czerwca, 64-6.
16. Stachowiak G, Owczarek D. Wpływ 17beta-estradiolu i octanu noretisteronu podawanych przezskórnie oraz niskich dawek kwasu acetylosalicylowego na wybrane parametry układów krzepnięcia i fibrynolizy u menopauzalnych kobiet z czynnikami ryzyka choroby wieńcowej serc. Prz Menopauz 2006; 3: 159-62.
17. Suzin J, Surkont G. Metaboliczne skutki działania estrogenów w czasie hormonalnego leczenia kobiet po menopauzie w zależności o dawki podania. Menopauza, ICZMP. Biblioteka Naukowa. Tom IV. Łódź 2001, 51.
18. Wyrzykiewicz T. Promocja zdrowia u kobiet w okresie przekwitania. Postępy w Pielęgniarstwie i Promocji Zdrowia 1999; 9: 218-22.
19. World Health Organization 2003: Department of Gender and Women’s Health.