Profesor Antoni Leśniowski (1867–1940) i jego wkład w historię choroby Crohna

Wstęp

Profesor Antoni Leśniowski urodził się 25 stycznia 1867 r. w Lebiedziowej, w województwie lubelskim. Studia lekarskie na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego ukończył w 1890 r. Po 2-letnim pobycie szkoleniowym w Berlinie, gdzie kształcił się głównie w zakresie urologii, powrócił do Warszawy. Od 1892 r. pracował jako asystent na II Oddziale Chirurgii Kobiecej Szpitala im. Dzieciątka Jezus w Warszawie. Po 11 latach jako współwłaściciel rozpoczął pracę w Zakładzie Chirurgiczno-Ginekologicznym. Od 1912 r. kierował oddziałem należącym do Towarzystwa Opieki nad Chorymi Niezamożnymi pod wezwaniem św. Antoniego. W 1903 r. na posiedzeniu naukowym Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego przedstawił preparat jelita (okolica krętniczo-kątnicza) wyciętego z powodu objawów niedrożności jelit, owrzodzeń i nacieku zapalnego. Jako pierwszy – jak się wydaje – zwrócił uwagę na nieswoiste zapalenie okolicy krętniczo-kątniczej, które od 1932 r. nosi nazwę choroby Crohna. Opisy wyciętego preparatu i operacji wykonanej przez Leśniowskiego opublikowano w Pamię­t­­nikach Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego i czasopiśmie Medycyna. Prawie 30 lat później Crohn, Ginzburg i Oppenheimer na łamach Journal of American Medical Association (JAMA) opisali serię 14 przypadków o podobnym przebiegu, leczonych w Mont Sinai Hospital w Nowym Jorku. Tak więc dr Antoni Leśniowski 29 lat przed Crohnem opisał chorobę nazywaną w piśmiennictwie światowym chorobą Crohna. Ale my, polscy lekarze, powinniśmy nazywać to schorzenie chorobą Leśniowskiego-Crohna, aby podkreślić pionierski udział naszego chirurga w historii tej choroby.

W 1914 r. Antoni Leśniowski został ordynatorem Oddziału Urologicznego i dyrektorem szpitala Świętego Ducha w Warszawie. Zajmował się urologią, chirurgią i ginekologią. W 1915 r. opisał własną, oryginalną metodę podwieszania ruchomej nerki za pomocą paska z powięzi szerokiej uda. W 1916 r. napisał i przygotował do druku podręcznik urologii, który niestety nie został wydany. W 1919 r. został mianowany kierownikiem II Kliniki Chirurgicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego w Szpitalu Świętego Ducha oraz otrzymał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego. W 1920 r. objął obowiązki kierownika I Kliniki Chirurgicznej Wydziału Lekarskiego UW w szpitalu im. Dzieciątka Jezus po zmarłym profesorze Franciszku Kijewskim. W tym czasie zajmował się już wyłącznie chirurgią ogólną.

Profesor Antoni Leśniowski zajmował się wieloma zagadnieniami dotyczącymi patofizjologii chirurgicznej w szerokim znaczeniu. W latach 1923–1926 opracował trzytomowy podręcznik chirurgii ogólnej dla studentów. Wydane zostały dwa tomy, a trzeci pozostał w rękopisie. W sumie opublikował ponad 100 prac naukowych. W 1900 r. przetłumaczył z języka niemieckiego podręcznik chirurgii szczegółowej wydany przez C. Huetera i H. Lossena.

Był aktywnym członkiem oraz działaczem Towarzys­t­wa Lekarskiego Warszawskiego i Towarzystwa Chirurgów Polskich. W latach 1909–1918 odpowiadał za redakcję czasopisma Przegląd Chirurgiczny i Ginekologiczny. W latach 1899–1911 streszczał prace chirurgiczne do Przeglądu Piśmiennictwa Lekarskiego Polskiego. Był redaktorem Przeglądu Chirurgicznego i Urologicznego, współredaktorem Polskiego Przeglądu Chirurgicznego i Nowin Lekarskich. Pełnił funkcje sekretarza Towarzys­twa Chirurgicznego Warszawskiego i Towarzystwa Chirurgów Polskich, w latach 1923–1924 prezesa Towarzys­twa Chirurgów Polskich, a w latach 1921–1939 przewodniczącego polskiej sekcji Międzynarodowego Towarzystwa Urologicznego. Przez wiele lat był prezesem sekcji chirurgicznej Ogólnosłowiańskiego Związku Lekarzy. Na Uniwersytecie Warszawskim przewodniczył Radzie Klinicystów. W latach 1930–1931 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego. W 1936 r. przeszedł na emeryturę i otrzymał tytuł honorowego profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Dalszą działalność lekarską prowadził w gabinecie prywatnym. W 1937 r. w sali wykładowej I Kliniki Chirurgicznej Wydziału Lekarskiego odsłonięto pamiątkową tablicę z płaskorzeźbą przedstawiającą Profesora, a salę nazwano jego imieniem.

Profesor Antoni Leśniowski zmarł 9 kwietnia 1940 r.

Miał szerokie, wielokierunkowe zainteresowania naukowe. Prowadził rozległą działalność dydaktyczną i redakcyjną. Wychował wielu chirurgów, w tym tak znakomitych, jak A. Wojciechowski, J. Mossakowski, L. Manteuffel – pionier polskiej torakokardiochirurgii.

Profesor Antoni Leśniowski przeszedł do historii chirurgii dzięki opisaniu na łamach czasopisma Medycyna przypadku dotyczącego operowanej przez niego chorej z odcinkowym zapaleniem jelita krętego. Kobietę w wieku 30 lat przyjęto do szpitala 27 grudnia 1899 r. z powodu wyczuwalnego dużego guza w jamie brzusznej. Guz podłużnego kształtu był ruchomy w stosunku do otoczenia. Chora nie zgodziła sie na proponowaną operację. Została wypisana do domu. Powróciła po 2 tyg. z objawami niedrożności jelit. Po krótkiej obserwacji, 24 lutego 1900 r. wykonano laparotomię. Stwierdzono guz okolicy krętniczo-kątniczej dochodzący aż do zagięcia wątrobowego okrężnicy. Guz był zrośnięty z siecią większą. Usunięto fragment jelita o długości 21 cm. W jelicie zaobserwowano znaczne pogrubienie ściany, zaczerwienienie i znaczny obrzęk mięśniówki. Przyjęto, że zmiana ma charakter przewlekłego stanu zapalnego [1–4].

Co wiemy o historii choroby Leśniowskiego-Crohna?

Pierwszy opis zmian chorobowych u człowieka, które przypuszczalnie mogły być chorobą Crohna odbytnicy (proctitis), podał Soranus z Efezu (S). Hipokrates i Aeratus Coppadocias opisywali u chorych krwawienia z odbytnicy z towarzyszącą utratą masy ciała. Mogły to być osoby z chorobą Crohna lub inną nieswoistą chorobą zapalną jelit.

W 1769 r. Morgani opisał przypadek dotyczący chorego z zapaleniem otrzewnej w przebiegu zaawansowanych zmian zapalnych okolicy krętniczo-kątniczej z przedziurawieniem jelita. Określił je jako zmiany gruźlicze, ale mogła to być równie dobrze powikłana postać choroby Crohna. W 1813 r. Combe i Saunders opisywali u chorych zwężenia i pogrubienie ściany jelita cienkiego. W 1828 r. Abercrombie przedstawił przypadek dotyczący 13-letniej dziewczynki, u której stwierdził pogrubiałe jelito kręte, z naciekiem zapalnym kątnicy, wstępnicy. Zmiany te miały charakter skokowy (skip lesions) [5]. W 1903 r. Antoni Leśniowski przyniósł na posiedzenie Towarzys­twa Lekarskiego Warszawskiego wycięty przez siebie odcinek jelita krętego i grubego z naciekiem zapalnym ściany jelita, owrzodzeniami i przekrwieniem. Nazwał te zmiany ileitis terminalis. Przypadek ten Leśniowski opisał w polskim czasopiśmie Medycyna [4].

W 1907 r. Moynihan z Leeds opisał chorych z zapaleniem jelita krętego, a w 1913 r. szkocki chirurg Dalziel przewlekłe zmiany zapalne z objawami martwicy tkankowej, z bliznowato zwężającymi zmianami jelita cienkiego i grubego [6]. W 1914 r. Lowen przedstawił chorego z naciekiem fibroplastycznym wokół wyrostka robaczkowego, przechodzącego na kątnicę i wstępnicę [5].

Wielu lekarzy, m.in. Leśniowski, opisywało zmiany chorobowe, które przypominały chorobę Crohna. Dopiero Crohn w 1932 r. przedstawił współczesne spojrzenie na nieswoiste zapalenie jelita cienkiego i grubego, które nosi nazwę choroby Leśniowskiego-Crohna [7]. Zmiany histopatologiczne w chorobie Crohna, określane jako granulomatous colitis, przedstawił Hadfield w 1939 r. [8].

e współczesnych chirurgów i badaczy choroby Crohna należy wymienić prof. Johna Alexandra Williamsa z Birmingham (Wielka Brytania). Wielokrotnie słuchałem jego wykładów i miałem możliwość osobis­tych z nim kontaktów. Wiele się od niego nauczyłem w zakresie postępowania oszczędzającego w chirurgicznym leczeniu choroby Leśniowskiego-Crohna. Profesor Alexander Williams był zwolennikiem stosowania plas­tyk jako metody leczenia zwężeń jelit w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna [9].

Niezależnie od tego, ilu lekarzy przedstawiało opisy leczonych przez siebie chorych ze zmianami zapalnymi jelit, to prof. Antoni Leśniowski zajmuje szczególne miejs­ce w historii choroby Crohna. Niestety, w żadnym światowym opracowaniu na temat choroby Crohna nie ma wzmianki o prof. Leśniowskim. Przynajmniej w Polsce powinniśmy używać nazwy choroba Leśniowskiego- -Crohna, oddając hołd naszemu rodakowi – znakomitemu chirurgowi.

Piśmiennictwo

1. Album chirurgów polskich. Rudowski W, Śródka A (red.). Polska Akademia Nauk, Ossolineum, 1990 r.

2. Kustrzycki W. Profesor Antoni Leśniowski 1867–1940. W: Za­służeni dla medycyny. Skalski JH, Gryglewski RW (red.). Termedia, Poznań 2009.

3. Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 1904; 100: 630-1.

4. Leśniowski A. Przyczynek do chirurgii kiszek. Medycyna 1903; 31: 460-4, 483-9, 514-8.

5. Banerjee AK, Peters TJ. The history of Crohn disease. J R Coll Physicians 1989; 23: 121-4.

6. Dalziel TK. Chronic interstitial enteritis. Br J Med 1913; ii: 1068-70.

7. Crohn BB, Ginzburg L, Oppenheimer GD. Regional ileitis: a pathologic and clinical entity. JAMA 1932; 99: 1323-9.

8. Hadfield G. The primary histological lesions of regional ileitis. Lancet 1939; ii: 773-5.

9. Alexander-Williams J, Haynes IG. Conservative operations for Crohn’s disease of the small bowel. World J Surg 1985; 9: 945-52.