Przywiązanie a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej w grupie kobiet z rakiem piersi

Wstęp

Celem badania była empiryczna weryfikacja za­łożenia, że przywiązanie różnicuje mechanizmy kognitywno-afektywne aktywizowane w obliczu sytuacji stresowych, takich jak choroba nowotworowa. Za mediatory z jednej strony istotne dla strategii przystosowania psychicznego do choroby no­wotworowej, a z drugiej pozostające pod wpływem typu przywiązania uznano optymizm dyspozycyjny i kontrolę ekspresji emocji.

Zgodnie z teorią przywiązania [1], typy przywią­zania działają jako wewnętrzne struktury organizujące myśli, afekty i zachowania istotne dla opanowania stresu. Struktury przywiązaniowe tworzą się poprzez generalizację sposobów regulacji emocji, uformowanych w procesie kształtowania więzi w relacji z dorosłym opiekunem [2]. Wzorce przywiązania wpływają na typ, zakres i intensywność emocji przeżywanych w obliczu stresu oraz determinują sposoby radzenia sobie ze stresem [3]. W ten sposób wyjaśnia się wielokrotnie weryfikowany empirycznie fakt, że osoby z odmiennymi typami przywiązania ujawniają różnice indywidualne w reakcjach na sytuacje zagrażające. Poznawcze modele poszczególnych typów przywiązania zawierają właściwe dla nich reguły przetwarzania, interpretowania i zniekształcania informacji kluczowych dla problemów więzi. Dodatkowo modele poznawcze obejmują reguły budowania obrazu „ja” i „inny”, a także świadome i nieświadome struktury wpływające na ekspresję emocji, zasady regulacji afektu i samoregulacji oraz mechanizmy obronne [4]. Osoby z ufnym typem przywiązania mają pozytywny, a zarazem realistyczny obraz „ja”, co sprzyja utrzymaniu równowagi emocjonalnej. W obliczu stresu jednostki te polegają na innych, ufając, że są kochane oraz warte troski i opieki [5]. W przypadku osób pozbawionych poczucia bezpieczeństwa (insecure) w relacji przywiązania nawykowe mechanizmy regulacji emocjonalnej w obliczu stresu zniekształcają obraz „ja”, który jako nierealny i nieadekwatny może dodatkowo nasilać dezadaptację emocjonalną do sytuacji stresowej [6]. Osoby ujawniające zaabsorbowany wzorzec przywiązania (preoccupied) aktywują pasywne, ruminacyjne, skoncentrowane na emocjach strategie radzenia sobie ze stresem [2, 7]. W efekcie jednostki te prezentują wysoki poziom dystresu i znaczny stopień dezadaptacji [8]. Brak wewnętrznych mechanizmów kontrolnych koniecznych do efektywnej regulacji emocji niesie ze sobą nieumiejętność zdystansowania się od przytłaczającego wewnętrznego cierpienia [9]. Z kolei wysokie wskaźniki unikania prowadzą do powstrzymywania ekspresji emocjonalnej, czemu towarzyszy wysoki poziom lęku autonomicznego wyrażany przez wskaźniki fizjologiczne. Jednostki z lękowo--unikającym (fearful) typem przywiązania dewa­luują swoje potrzeby miłości i opieki i powstrzymują się od ekspresji emocjonalnej w obliczu stresu. W obawie przed odrzuceniem ze strony bliskich ujawniają skłonność do hamowania negatywnych uczuć i aktywowania strategii „kompulsywnego polegania na sobie” (compulsive self-reliance). Z kolei osoby z odrzucająco-unikającym wzorcem przywiązania (dismissing) w obliczu sytuacji stresowej są skłonne deprecjonować źródło zagrożenia oraz in­tensyfikować dążenia do uzyskania autonomii i po­lega­nia na sobie. Obronnie wytworzony wyidealizowany obraz „ja” sprzyja zaprzeczaniu zagrożeniu i hamowaniu negatywnych uczuć, co pozwala na utrzy­manie pozornej równowagi.

W przypadku pacjentów z rozpoznaniem choroby nowotworowej ocena skuteczności poszczególnych form zmagania się ze stresem wymaga szczególnej uwagi. W sytuacji braku możliwości wywierania faktycznego, rzeczywistego wpływu na przebieg sytuacji, w której uczestniczy chory, uzasadnione jest stosowanie strategii ukierunkowanych na obniżenie napięcia i lęku, a zwiększenie nadziei. Oznaczałoby to, że najefektywniej radzą sobie z chorobą nowotworową te osoby, które aktywnie z nią walczą, stosują strategię definiowania na nowo sensu i znaczenia choroby oraz wykorzystują zastępcze formy zaspokajania potrzeb. Nieefektywne są natomiast strategie odwołujące się do nadmiernej koncentracji na doświadczeniach chorobowych, analizowaniu choroby i strategie zorientowane na emocje. Steven Greer i wsp. [10–14], pracując z pacjentkami z nowotworem piersi, wyróżnili następujące strategie przystosowania psychicznego do choroby:

1) zaabsorbowanie lękowe (anxious preoccupation) – świadczy o niepokoju spowodowanym choro­bą, która jest spostrzegana przede wszystkim w kategoriach zdarzenia niekontrolowanego, zagrażającego, wywołującego lęk, co w konsekwencji powoduje, że każda zmiana interpretowana jest jako sygnał pogorszenia stanu zdrowia lub wznowy;

2) duch walki (fihgting spirit) – oznacza postawę aktywnego działania i spostrzegania choroby jako osobistego wyzwania. Chore oczekują prawa decyzji i wyboru w sprawach dotyczących leczenia, często poszukują tzw. terapii komplementarnej, w której mogą aktywnie uczestniczyć, np. stosują nową dietę, rozpoczynają cykl ćwiczeń fizycznych czy uczestniczą w programach pomocy psychologicznej. Pacjentki podejmują decyzję o życiu w sposób możliwe pełny, wyznaczając sobie konkretne cele. W obrębie tej strategii mieszczą się również działania polegające na unikaniu poznawczym (cognitive avoidance), wcześ­niej nazywane zaprzeczaniem (denial). Przyjmuje się, że świadome odsuwanie od siebie myśli o chorobie i odwracanie swojej uwagi od konsekwencji procesu chorobowego jest aktywną formą walki;

3) bezradność/beznadziejność (helpless-hopeless) – osoby doświadczają silnego poczucia bezsilności, zagubienia i w rezultacie ujawniają tendencję do pasywnego poddawania się chorobie. Czują się przytłoczone przez chorobę i proces leczenia oraz podejmują niewielki wysiłek w kierunku przystosowania do choroby. Mogą przedwcześnie wycofywać się z życia zawodowego i izolować od ludzi, nawet jeśli choroba i leczenie bezpośrednio tego nie wymagają;

4) pozytywne przewartościowanie, wcześniej nazywane fatalizmem czy stoicką akceptacją – oznacza taką reorganizację obrazu swojej choroby, aby przy całkowitym uznaniu jej powagi zaakcentować nadzieję i satysfakcję z przeżytego życia oraz docenić jego wartość.

Materiał i metody

Badaniami objęto 128 kobiet z rakiem piersi. Dobór osób do grupy badanej miał charakter celowy, z uwzględnieniem następujących kryteriów:

a) nowotwór piersi – rozpoznanie raka piersi po­twierdzone badaniem histopatologicznym po mastektomii. Obecnie bez hospitalizacji i leczenia (chemio- lub radioterapią). W trakcie rehabilitacji. Bez wznowy. Czas od rozpoznania choroby – od 1 do 5 lat;

b) wiek 20 do 70 lat;

c) brak wcześniejszej diagnozy złośliwej choroby nowotworowej;

d) chęć współpracy;

e) świadoma zgoda na uczestniczenie w badaniu.

Do wyznaczenia typu przywiązania wykorzystano Skalę Związku przetłumaczoną na język polski w trakcie badań własnych [15]. Skala Przystosowania Psychicznego do Choroby (Mental Adjustment to Cancer – MAC) została skonstruowana przez zespół pod kierunkiem Watson, a następnie zredukowana i zaadaptowana przez Juczyńskiego do warunków polskich. Skala Kontroli Emocjonalnej (Courtauld Emotional Control Scale) autorstwa Watson i Greera, w polskiej adaptacji Juczyńskiego, jest narzędziem samoopisu, służącym do pomiaru subiektywnej kontroli gniewu, lęku i depresji w sy­tuacjach trudnych. Do pomiaru optymizmu dyspozycyjnego wykorzystano Test Orientacji Życiowej (Life Orientation Test – LOT-R) Scheiera, Carvera, Bridgesa w adaptacji Juczyńskiego i Poprawy [14].

Wykorzystano następujące metody statystyczne:

1) test 2;

2) test U Manna-Whitneya (Wilcoxona);

3) do oceny współzależności:

– współczynnik korelacji liniowej Pearsona (dla

N > 25),

– współczynnik korelacji rang (kolejności) Spearmana;

4) analizę regresji wielokrotnej;

5) do porównania więcej niż 2 grup między sobą co do poziomu zmiennej zależnej:

– test Kruskala-Wallisa,

test Steel-Dwass.

Wyniki

Typ przywiązania a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej



W grupie badanej stwierdzono występowanie istotnego statystycznie związku pomiędzy typem przywiązania a preferowaniem poszczególnych strategii przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej.

Występuje istotna statystycznie różnica w poziomie wskaźnika preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe”, strategii „duch walki” i strategii „pozytywne przewartościowanie” u osób z różnym typem przywiązania (tab. 1.).

Najwyższe wskaźniki preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” prezentują osoby z zaabsorbowanym typem więzi. Występuje istotna statystycznie różnica w preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” między osobami z zaabsorbowanym typem przywiązania a osobami z innymi typami więzi: ufnym, lękowo-unikającym i odrzucająco-unikającym (tab. 2.).

Najwyższe wskaźniki preferencji strategii „duch walki” prezentują osoby z ufnym typem więzi. Występuje istotna statystycznie różnica w preferen­cji strategii „duch walki” między osobami z ufnym typem przywiązania a osobami z typem przywiązania lękowo-unikającym i z typem zaabsorbowanym (tab. 3.). Najwyższe wskaźniki preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” prezentują osoby z zaabsorbowanym i z ufnym typem więzi. Najniższe wskaźniki preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” prezentują osoby z typem przy­wiązania lękowo-unikającym (tab. 4.).

Obliczono współczynniki korelacji między typem przywiązania a stopniem preferencji poszczególnych strategii przystosowana psychicznego do choroby nowotworowej (tab. 5.).

Istnieje ujemna korelacja pomiędzy gotowością do uruchamiania strategii „zaabsorbowanie lękowe” a typem przywiązania ufnym (r = –0,17 przy p < 0,031), lękowo-unikającym typem więzi (r = –0,56 przy p < 0,001) i odrzucająco-unikającym wzorcem przywiązania (r = –0,20 przy p < 0,015) oraz dodatnia korelacja pomiędzy gotowością do uruchamiania strategii „zaabsorbowanie lękowe” a typem przywiązania zaabsorbowanym (r = 0,61 przy p < 0,001). Ufny typ przywiązania w sposób istotny statystycznie jest związany (korelacja dodatnia) ze strategią „duch walki” (r = 0,31 przy p < 0,001), podczas gdy dla typu lękowo-unikającego zależność ta przebiega zaledwie na poziomie trendu (r = 0,15 przy p < 0,065). Dla osób z zaabsorbowanym typem przywiązania stwierdzono istotny statystycznie związek z preferencją strategii „duch walki” w postaci ujemnej ko­relacji (r = –0,27 przy p < 0,001). W odniesieniu do strategii „bezradność/beznadziejność” stwierdzono występowanie istotnego statystycznie związku z ufnym typem więzi (r = –0,19 przy p < 0,022). Wykazano, że występuje istotny statystycznie związek w postaci dodatniej korelacji pomiędzy stopniem preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” a ufnym typem przywiązania (r = 0,29 przy p < 0,001) i zaabsorbowanym wzorcem więzi (r = 0,57 przy p < 0,001) oraz istotny statystycznie związek w postaci korelacji ujemnej pomiędzy stopniem preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” a lękowo--unikającym typem przywiązania (r = –0,57 przy

p < 0,001) i odrzucająco-unikającym modelem więzi

(r = –0,15 przy p < 0,066).



Optymizm dyspozycyjny a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej



W tabeli 6. przedstawione są współczynniki korelacji stopnia preferencji strategii przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej i poziomu wskaźników optymizmu dyspozycyjnego. W grupie badanej stwierdzono, że im wyższy był wskaźnik optymizmu dyspozycyjnego, tym niższa wartość preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,18 przy p < 0,026 i współczynnik Spearmana r = –0,23 przy p < 0,004) i tym wyższy wskaźnik preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = 0,54 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = 0,56 przy p < 0,001).



Kontrola ekspresji emocji a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej



Stwierdzono istotny statystycznie związek po­między poziomem kontroli ekspresji emocjonalnej a stopniem preferencji strategii przystosowania

psychicznego do choroby nowotworowej (tab. 7.). Kontrola ekspresji gniewu koreluje dodatnio z preferencją strategii „duch walki” (współczynnik Pearsona r = 0,20 przy p < 0,012 i współczynnik Spearmana r = 0,22 przy p < 0,006) i preferencją strategii „bezradność/beznadziejność” (współczynnik Pearsona r = 0,27 przy p < 0,001 i współczynnik Spearma­na r = 0,27 przy p < 0,001) i koreluje ujemnie z pre­ferencją strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,33 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,34 przy p < 0,001) i z preferencją strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = –0,61 przy

p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,59 przy p < 0,001). Kontrola ekspresji depresji koreluje do­datnio z preferencją strategii „duch walki” (współczynnik Pearsona r = 0,21 przy p < 0,010 i współczynnik Spearmana r = 0,21 przy p < 0,001) i preferencją strategii „bezradność/beznadziejność” (współ­czynnik Pearsona r = 0,20 przy p < 0,0012 i współczynnik Spearmana r = 0,22 przy p < 0,005), a koreluje ujemnie z preferencją strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,30 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,32 przy p < 0,001) i z preferencją strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = –0,56 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,60 przy p < 0,001). Kontrola ekspresji lęku koreluje dodatnio z preferencją strategii „duch walki” (współczynnik Pearsona r = 0,30 przy p < 0,010 i współczynnik Spearmana r = 0,31 przy p < 0,001) i preferencją strategii „bezradność/beznadziejność” (współczynnik Pearsona r = 0,30 przy p < 0,0001 i współczynnik Spearmana r = 0,30 przy p < 0,001), a koreluje ujemnie z preferencją strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,26 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,29 przy p < 0,001) i z preferencją strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = –0,50 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,51 przy p < 0,001). Podsumowując – im wyższy wskaźnik kontroli ekspresji emocjonalnej, tym wyższe wskaźniki preferencji strategii „duch walki” i „bezradność/beznadziejność” oraz tym niższe wartości osiągają dymensje strategii „zaabsorbowanie lękowe” i „pozytywne przewartościowanie”.

Wśród osób z lękowo-unikającym typem więzi występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „zaabsorbowanie lękowe”a zmienną niezależną „kontrola ekspresji lęku” ( = –0,55 przy p < 0,001) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 29,34). Im wyższą wartość osiąga zmienna „kontrola ekspresji lęku” u osób z lękowo-unikającym typem więzi, tym

niższe wartości w predykcji przyjmuje zmienna zależna „zaabsorbowanie lękowe”. Wśród osób z za­absor­bowanym typem więzi występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „zaabsorbowanie lękowe” a zmiennymi niezależnymi „optymizm dyspozycyjny” ( = –0,33) i „kontrola ekspresji lęku” ( = –0,38 przy p < 0,003) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 17,72). Im wyższą wartość osiągają zmienne „kontrola ekspresji lęku” i „optymizm dyspozycyjny”, tym niższą wartość wśród osób z zaabsorbowanym typem więzi przypuszczalnie przyjmie analizowana zmienna zależna („zaabsorbowanie lękowe”) (tab. 8.).

Wśród osób z lękowo-unikającym typem przywiązania występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „duch walki” a zmienną niezależną „kontrola ekspresji depresji” ( = –0,28 przy p < 0,034). Im wyższe wartości osiąga zmienna „kontrola ekspresji depresji”, tym w predykcji niższe wartości przyjmuje zmienna zależna (strategia „duch walki”). Wśród osób z zaabsorbowanym typem przywiązania występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „duch walki” a zmiennymi niezależnymi „kontrola ekspresji depresji”

( = 0,27) i „optymizm dyspozycyjny” ( = 0,58 przy p < 0,001) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 44,12). Zmienne te osiągnęły dodatni wskaźnik : im wyższe przyjmują wartości, tym wyższą wartość w predykcji przyjmie zależna „duch walki”. Wyższą wartość bezwzględną ma „kontrola ekspresji depresji”, co oznacza, że modyfikacja tej zmiennej w największym stopniu wpływa na wartość zmiennej zależnej (strategia „duch walki”) (tab. 9.).

Wśród osób z zaabsorbowanym typem więzi występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „bezradność/beznadziejność” a zmiennymi niezależnymi „kontrola ekspresji lęku” ( = –0,42) i „kontrola ekspresji gniewu” ( = –0,34 przy p < 0,001) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 48,50). Im wyższe wartości osiągają te zmienne niezależne, tym w predykcji niższą wartość w grupie osób z zaabsorbowanym typem więzi przyjmuje zmienna zależna „bezradność/beznadziejność” (tab. 10.).

Stwierdzono, że w grupie badanej wśród osób z lękowo-unikającym typem przywiązania wy­­stępuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „pozytywne przewartościowanie” a zmiennymi niezależnymi „kontrola ekspresji depresji” ( = 0,48) oraz „optymizm dyspozycyjny” ( = –0,27 przy p < 0,001), przy wartości poprawionego współczynnika determinacji wynoszącej 45,12. Dodatni wskaźnik  osiągnęła zmienna „optymizm dyspozycyjny”, natomiast ujemny wskaźnik  ujawniła zmienna „kontrola ekspresji depresji”. Wyższą wartość bezwzględną ma „optymizm dyspozycyjny”, co oznacza, że modyfikacja tej zmiennej niezależnej w największym stopniu wpływa na wartość zmiennej zależnej (strategia „pozytywne przewartościowanie”) w grupie osób z lękowo-unikającym typem przywiązania. Wśród osób z zaabsorbowanym typem przywiązania występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „pozytywne przewartościowanie” a zmienną niezależną „kontrola ekspresji gniewu” ( = 0,42 przy p < 0,001). Zmienna „kontrola ekspresji gniewu” osiąg­nęła w grupie osób z zaabsorbowanym typem więzi dodatni wskaźnik  – im wyższe wartości osiąga zmienna „kontrola ekspresji gniewu”, tym w predykcji niższe wartości przyjmuje zmienna zależna „pozytywne przewartościowanie” (tab. 11.).

Dyskusja

Ustalono, że w grupie badanej istnieje istotny statystycznie związek pomiędzy typami przywiązania a aktywizowanymi strategiami przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej. Ufny typ przywiązania nasila tendencję do uruchamiania konstruktywnych strategii „duch walki” i „pozytywne przewartościowanie”, a obniża skłonność do aktywowania strategii destruktywnych, takich jak „zaabsorbowanie lękowe” i „bezradność/beznadziej­ność”. Zaabsorbowany wzorzec więzi sprzyja urucha­mianiu strategii „zaabsorbowanie lękowe” i „pozytywne przewartościowanie”, a jednocześnie obniża prawdopodobieństwo wystąpienia strategii „duch walki”. Stwierdzono, że wyższe wartości lękowo-

-unikającego i odrzucająco-unikającego typu przywiązania pozostają w związku z niższą gotowością do uruchamiania strategii „zaabsorbowanie lękowe” i „pozytywne przewartościowanie”.

Nasilona kontrola ekspresji emocjonalnej lęku u osób z lękowo-unikającym typem przywiązania zwiększa prawdopodobieństwo uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe”. Z kolei obniżenie kontroli ekspresji depresji w grupie kobiet z rakiem piersi z lękowo-unikającym typem przywiązania zwiększa szanse uruchomienia strategii „duch walki” i „pozytywne przewartościowanie”. Zaabsorbowany typ przywiązania przy obniżonej kontroli ekspresji emocjonalnej zwiększa szanse uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe” i strategii „bezradność/beznadziejność”, a zmniejsza szanse uruchomienia strategii „pozytywne przewartościowanie”.

Stwierdzono, że optymizm dyspozycyjny pozostaje w istotnym statystycznie związku z typem przywiązania u osób badanych. Ufny i zaabsorbowany typ przywiązania sprzyjają wyższym wskaźnikom optymizmu dyspozycyjnego. Wyniki takie są zgodne z założeniami teoretycznymi odnośnie do kształtowania się optymizmu w kontekście relacji przywiązania. Zgodnie z teorią Bartholomew [16] typ ufny i typ zaabsorbowany charak­teryzują się pozytywnym obrazem „inny”. Pozytywne oczekiwania wobec ludzi z otoczenia i najbliższych znaczących osób sprzyjają lepszemu funkcjonowaniu. O ile jednak w przypadku osób z ufnym typem przywiązania można oczekiwać realności w spostrzeganiu siebie i innych, o tyle wśród osób z ty­pem przywiązania zaabsorbowanym przypusz­czal­nie będziemy mieć do czynienia z tzw. hiper­opty­mizmem i nierealnym spostrzeganiem rzeczywistości. Juczyński [14] wyróżnia optymizm funkcjonalny i obronny. Optymizm funkcjonalny jest zgodny z realnymi zasobami, do jakich jednostka ma dostęp w zmaganiu z trudną sytuacją życiową. Optymizm obronny z kolei charakteryzuje się nierealistycznym nastawieniem, bez uwzględnia­nia znaczenia kontekstu sytuacyjnego. Z me­dycz­nego punktu widzenia przebieg choroby nowotworowej jest często

nieprze­widywalny, co oznacza, że zastosowane metody terapii mogą przynieść zarówno pożądane wyleczenie i wyzdrowienie, jak i niepomyślny przebieg i śmierć. W takim znaczeniu choroby nowotworowe można potraktować jako sytuacje niekontro­­lowalne [17] i wymagające (zwłaszcza na wczes­nych etapach) raczej podporządkowania i oddania kontroli lekarzom. Co więcej, choroba ta ma charakter niemodyfikowalny, nie można cofnąć jej skutków, np. utraty piersi. Jak jednak pokazują dane, również „nierealistyczny optymizm” może w przypadku np. choroby nowotworowej nieść ze sobą pozytywne konsekwencje. Potwierdza to teoria adaptacji poznawczej Taylor [18, 19], która dowodzi na podstawie badań kobiet z nowotworem gruczołu piersiowego, że ukierunkowany wysiłek poznawczy, polegający na odpowiedniej „obróbce poznawczej” zdarzenia, zmierzający do uzyskania przekonania o osobistej kontroli oraz o możliwościach lekarzy w zakresie kontrolowania procesu chorobowego, umożliwiał konfrontację z niepomyślnym losem, a u części badanych pozwalał nawet na lepsze funkcjonowanie w takich wymiarach psychologicznego funkcjonowania, jak samopoczucie emocjonalne i stopień satysfakcji życiowej, niż w czasie przed chorobą. Z uzyskanych danych wynika, że im wyższy jest wskaźnik optymizmu dyspozycyjnego, tym niższa wartość preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” i tym wyższy wskaźnik preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie”.

Na podstawie uzyskanych wyników możliwe jest sformułowanie praktycznych wskazówek do pracy psychologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania form oddziaływania psychologicznego wobec pacjentek z chorobą nowotworową ze względu na charakteryzujący je typ przywiązania. Implikacje dla opieki medycznej i psychologicznej skierowanej do pacjentek z lękowo-unikającym typem przywiązania zawierają wskazania do podjęcia takich działań, jak: nazywanie emocji i ich regulacja, nabywanie umiejętności samouspokajania, praca nad przetwarzaniem informacji (rozpoznawanie zniekształceń poznawczych, np. nieodczytywanie dobrych sygnałów i informacji otrzymywanych od osób z otoczenia). Pośrednim celem oddziaływań psychologicznych w przypadku osób z lękowo-unikającym typem więzi byłoby poszukiwanie i uzyskiwanie wsparcia od innych. W relacji terapeutycznej z pacjentkami z zaabsorbowanym typem więzi korzystna jest na­tomiast praca nad rozwojem funkcji refleksyjnego spostrze­gania własnego doświadczenia emocjonalnego i oddziaływanie bardziej racjonalne – koncentracja na aktualnych wydarzeniach, zwiększanie dystansu emocjonalnego poprzez podkreślanie znaczenia kontekstu, położenie nacisku na zrozumienie swoich reakcji. Szczególnie istotna jest tu przejrzysta struktura pomocy psychologicznej z jasno doprecyzowanymi celami i zasadami regulującymi proces pomagania.

Wnioski

1. Im wyższy poziom optymizmu dyspozycyjnego, tym niższa wartość preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” i tym wyższy wskaźnik preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie”.

2. U osób z lękowo-unikającym typem przywiązania nasilona kontrola ekspresji emocjonalnej lęku zwiększa prawdopodobieństwo uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe”, natomiast obniżenie kontroli ekspresji depresji zwiększa szanse uruchomienia strategii „duch walki” i „pozytywne przewartościowanie”. Dla osób tych korzystne jest także wzmacnianie optymistycznych przekonań, co w efekcie umożliwia obniżanie stresu fizjologicznego.

3. Zaabsorbowany typ przywiązania przy obni­żonej kontroli ekspresji emocjonalnej większa szanse uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe” i strategii „bezradność/beznadziejność”, a zmniejsza szanse uruchomienia strategii „pozytywne przewartościowanie”.

Piśmiennictwo

 1. Bowlby J. Attachment and loss. Vol. 2: Separation, anxiety and anger. Basic Books, New York 1973.

 2. Mikulincer M, Florian V, Weller A. Attachment styles, coping strategies and posttraumatic psychological distress: the impact of the Gulf War in Israel. J Pers Soc Psychol 1993; 64: 817-826.

 3. Mikulincer M, Florian V, Tolmacz R. Attachment styles and fear of personal death: a case study of affect regulation. J Pers Soc Psychol 1990; 58: 273-280.

 4. Bowlby J. Attachment and loss. Vol. 1: Attachment. Basic Books, New York 1969.

 5. Hazan C, Shaver P. Romantic love conceptualized as an attachment process. J Pers Soc Psychol 1987; 52: 511-524.

 6. Mikulincer M. Attachment working models and the sense of trust: an exploration of interaction goals and affect regulation. J Pers Soc Psychol 1998; 74: 1209-1224.

 7. Shaver PR, Hazan C. Adult romantic attachment: theory and evidence W: Advances in personal relationships. Tom 4. JAI,

Greenwich 1993; 29-70.

 8. Manne S, Glassman M, Du Hamel K. Intrusion, avoidance and psychological distress among individuals with cancer. Psychosom Med 2001; 63: 658-667.

 9. Mikulincer M. Adult attachment style and information processing: individual diffrences in curiosity and cognitive closure.

J Pers Soc Psychol 1997; 72: 1217-1230.

10. Majkowicz M, Trzebiatowska I, Zwaliński M, de Walden-Gałuszko K, Emerich J. Strategie przystosowania się do choroby nowotworowej. Psychoonkologia 1997; 1: 19-22.

11. Watson M, Pettingale K, Greer S. Emotional control and automatic arousal in breast cancer patients. J Psychsom Res 1984; 28: 467-474.

12. Pettingale K, Watson M, Greer S. The validity of emotional control as a trait in breast cancer patients. J Psychosoc Oncol 1985; 2: 21-30.

13. Greer S. Fighting spirit. Adv Mind Body Med 2000; 16: 157-158.

14. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001.

15. Kozińska B, Tyszkiewicz M. Kwestionariusz Relacji (Relationship Questionnaire – RQ) – badanie zgodności odpowiedzi i zgodności typów. W: Gazińska M (red.). Interdyscyplinarne wykorzystanie metod ilościowych. Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006; 149-161.

16. Bartholomew K. Assessment of individual differences in adult attachment. Psychological Inquiry 1994; 5: 23-67.

17. Heszen-Niejodek I. Rola psychologa w diagnostyce i leczeniu chorób somatycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1990.

18. Taylor SE. Adjustment to threatening events: a theory of cognitive adaptation. Am Psychol 1983; 38: 1161-1173.

19. Sędek G. Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? W: Kofta M, Szustrowa T (red.). Złudzenia, które poz­walają żyć. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001; 226-248.