Rola białek p63 w kancerogenezie oraz znaczenie ich ekspresji w diagnostyce nowotworów skóry i żeńskiego układu rozrodczego

WPROWADZENIE

Proteiny p63 należą do rodziny białek p53. Białko p53 jest najważniejszym i najlepiej poznanym białkiem antyonkogennym. Chroni organizm przed uszkodzonymi lub zmutowanymi komórkami poprzez naprawę DNA lub indukcję apoptozy. Mutacje w jego genie TP 53 (ang. tumor protein) są przyczyną znamiennej liczby ludzkich nowotworów i zazwyczaj korelują ze złym rokowaniem. Przeprowadzono wiele badań dotyczących jego funkcjonowania w nadziei na zwiększenie efektywności terapii przeciwnowotworowych.
Po wielu latach doświadczeń z p53 w późnych latach 90. ubiegłego wieku odkryto 2 kolejne homologiczne białka: p63 i p73, które zaliczono do jednej rodziny p53. Kodują je odpowiednio geny TP63 i TP73 [1, 2]. Ich produktami są czynniki transkrypcyjne wiążące się bezpośrednio z DNA lub oddziałujące na inne czynniki transkrypcyjne. Wspólną cechą białek z rodziny p53 jest regulacja metabolizmu, proliferacji, różnicowania, starzenia się i śmierci komórki w odpowiedzi na bodźce środowiskowe, takie jak uszkodzenie DNA, hipoksja, stres oksydacyjny i ekspozycja na kancerogeny. Białka te kontrolują ekspresję tysięcy genów zaangażowanych w regulację życia komórki [3].

RODZINA P53

Rodzina p53 to bardzo stare ewolucyjnie proteiny obecne u zwierząt, począwszy od bezkręgowców, przy czym w starszych ewolucyjnie organizmach przypominają one bardziej p63 niż p53 [4].
Białka z rodziny p53 to jedne z najważniejszych antyonkogennych czynników transkrypcyjnych. Ulegają aktywacji pod wpływem zjawisk prokancerogennych (np. stresu oksydacyjnego, uszkodzenia DNA). Aktywowane p53 chronią komórkę przed transformacją nowotworową poprzez naprawę DNA, zatrzymanie cyklu komórkowego lub indukcję apoptozy. Ponadto p53 wpływają na metabolizm, dojrzewanie oraz starzenie się komórek. Mutacje w genie TP53 oraz supresyjny wpływ różnych czynników na p53 przyczyniają się do rozwoju znaczącej liczby wszystkich typów nowotworów [5].
Pełnej długości białko p53 składa się z 6 domen:
– 2 domen aktywujących transkrypcję (ang. transactivation domain – TAD I i TAD II) znajdujących się na N-końcu łańcucha aminokwasowego,
– domeny bogatej w prolinę (ang. prolin-rich domain – PRD) – w połączeniu z TAD II istotnej dla aktywności apoptotycznej,
– domeny wiążącej DNA (ang. DNA binding domain – DBD) odpowiedzialnej za połączenie białka z odpowiednią sekwencją DNA,
– domeny warunkującej oligomeryzację białka (ang. oligomerization domain – OD),
– domeny regulującej wiązanie DNA przez domenę centralną, zlokalizowanej na C-końcu łańcucha białkowego (ang. C-terminal regulatory domain – CTD) (ryc. 1).
Obecnie wiadomo, że p53 występuje w licznych izoformach różniących się budową domen zlokalizowanych na C- i N-końcach łańcuchów białkowych, które pełnią różne funkcje oraz różnią się pod względem schematu ekspresji i wpływu na aktywność innych izoform białek z tej rodziny [6].
Białka p63 i p73 budową i funkcją przypominają białko p53. Łańcuchy aminokwasowe tych białek zawierają podobny rozkład domen jak p53, mogą ulegać oligomeryzacji, wiązać się bezpośrednio z DNA oraz aktywować geny reagujące z p53. Dzięki temu pośredniczą w reakcji organizmu na uszkodzenie DNA (zatrzymaniu cyklu komórkowego, starzeniu się komórki i apoptozie) [7].
Białko p73 jest niezbędne w rozwoju i różnicowaniu komórek układu nerwowego oraz reguluje nieswoistą odpowiedź immunologiczną. Budową bardzo przypomina p53. Jego najbardziej konserwatywna domena – domena wiążąca DNA – jest w 63% identyczna z p53 [8]. Białko p63 ma duże znaczenie dla rozwoju oraz funkcjonowania naskórka i nabłonków płaskich [9]. Kodujący je gen TP63 znajduje się na chromosomie 3q27-29. W przeciwieństwie do genu TP53 rzadko ulega mutacjom [9, 10]. Gen TP63 koduje szereg kluczowych czynników transkrypcyjnych odpowiedzialnych za:
– rozwój embrionalny,
– regenerację, proliferację i różnicowanie macierzystych komórek nabłonkowych,
– proces dojrzewania nabłonka płaskiego [11, 12].
Białko p63 reguluje rozwój nowych populacji komórek sutka, prostaty, szyjki macicy i wewnętrznego układu rozrodczego podczas embriogenezy oraz w życiu dojrzałym [13]. Poza tym białko to reguluje adhezję komórek poprzez wpływ na desmosomy [14]. Odgrywa również znaczącą rolę w procesie kancerogenezy i progresji nowotworów. Wydaje się, że pełni także istotną funkcję w zapobieganiu przerzutom nowotworowym i w odpowiedzi na chemioterapię [15, 16]. Myszy p63(–) są pozbawione naskórka, włosów, zębów, gruczołów sutkowych, łzowych i ślinowych oraz wykazują ciężkie anomalie rozwojowe kończyn [7]. Pojawiły się również doniesienia o funkcji p63 w trakcie aktywacji transkrypcji późnych genów HPV podczas proliferacji i różnicowania komórek nabłonkowych [17]. Białka p63 coraz częściej są brane pod uwagę w diagnostyce nowotworów nabłonkowych skóry, układu rozrodczego, sutka, głowy i szyi oraz płuc.

POLIMORFIZM BIAŁEK P63 I ICH FUNKCJE BIOLOGICZNE

Pełnej długości białko p63 składa się z 6 domen przypominających budową p53 (ryc. 1). Począwszy od N-końca łańcucha białkowego, tworzą je następujące elementy:
– TAD I (ang. transactivation domain) – domena aktywująca transkrypcję,
– DBD (ang. DNA binding domain) – domena wiążąca DNA, odpowiedzialna za połączenie białka z odpowiednią sekwencją DNA,
– OD (ang. oligomerization domain) – domena warunkująca oligomeryzację białka,
– TAD II – druga domena transaktywacyjna,
– SAM (ang. sterile alpha motif) – domena nieobecna w p53, odpowiedzialna za interakcje między czynnikami transkrypcyjnymi posiadającymi domenę SAM,
– PID (ang. post inhibitory domain) – domena regulująca aktywność izoform TAp63 poprzez wiązanie się z ich domeną TAD I, co skutkuje zahamowaniem procesu transaktywacji.
Domeny TAD, DBD i OD są odpowiednio w 22%, 60% i 37% homologiczne z p53 [3]. Białko p63, podobnie jak p53 i p73, występuje w wielu izoformach. Gen TP63 poprzez alternatywny splicing i różną inicjację transkrypcji koduje przynajmniej 10 polimorficznych białek zaliczanych do 2 głównych grup: TAp63 oraz ΔNp63, różniących się budową N-końca łańcucha białkowego [18, 19]. Transkrypcja od 5’-końcowego promotora skutkuje powstaniem form TA p63 zawierających domenę transaktywacyjną I, natomiast rozpoczęcie transkrypcji od 3’-końcowego promotora daje początek formom N białka pozbawionym TAD I. Ponadto pod wpływem alternatywnego splicingu powstają proteiny różniące się C-końcowymi aminokwasami, dlatego wyodrębnia się minimum 5 typów TAp63 (, , , , ) oraz Np63 (–) [20–22] (ryc. 1). Białka TA i ΔN różnią się pod względem rozmieszczenia i funkcji w tkankach. Ponadto stres genoto- ksyczny może zmieniać względny stosunek poziomu białek ΔN do TA i co za tym idzie – wpływać na odpowiedź komórek na swoiste bodźce stresowe [19].
TAp63 są produkowane w bardzo małych, ledwie wykrywalnych stężeniach (z wyjątkiem oocytów) i są bardzo nietrwałe [23, 24]. Dzięki TAD pełnią homologiczne funkcje do p53 – zahamowania cyklu komórkowego i indukcję apoptozy. Myszy TAp63(–) bardzo łatwo zapadają na nowotwory i często obserwuje się u nich przerzuty [25, 26]. Ponadto cechuje je przedwczesne starzenie, skrócona długość życia, zwiększona otyłość, insulinooporność i nietolerancja glukozy [27].
Np63, zwłaszcza Np63, są dominującą izoformą białka p63. Występują głównie w ektodermalnym listku zarodkowym oraz w podstawnych komórkach nabłonkowych skóry i przydatków, piersi, prostaty oraz układu moczowego [19, 28]. W przeciwieństwie do TAp63, formy N są uznawane za onkogeny [29–31]. Hamują p53, TAp63 i TAp73 poprzez tworzenie kompleksów lub kompetencyjne wiązanie z docelowymi dla p53 receptorami. Pod wpływem określonych czynników mogą sprzyjać proliferacji i kancerogenezie [21, 32–34].
Uważa się, że obie izoformy p63 są zaangażowane w powstawanie i progresję nowotworów. Ponadto prawdopodobnie obie hamują powstawanie przerzutów, ale za pośrednictwem innych mechanizmów działania. W zależności od bodźców środowiskowych TAp63 i Np63 działają antagonistycznie bądź synergistycznie na różne funkcje komórki [3] (tab. 1).
Rola p63 w kancerogenezie, w tym w powstawaniu nowotworów skóry, nadal jest nieznana. W licznych badaniach stwierdzono ścisłą korelację między procesami różnicowania i dojrzewania komórek a rozwojem guzów, jak również potwierdzono ich decydującą rolę w naprawie DNA, zatrzymaniu cyklu komórkowego i apoptozie. Mimo to dokładna rola p63 w rozwoju raków pozostaje zagadką. Istnieje kilka hipotez wyjaśniających funkcję p63 w transformacji nowotworowej, m.in. poprzez blokowanie p53 lub procesy transaktywacji mediowane przez TAp63 [35].

EKSPRESJA I PRZYDATNOŚĆ DIAGNOSTYCZNA P63 W NOWOTWORACH SKÓRY

Wydaje się, że p63 odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu i rozwoju naskórka, natomiast utrzymywanie się jego ekspresji obserwuje się w transformacji nowotworowej nabłonka płaskiego i przejściowego [36] (w komórkach ektodermalnych przeważa izoforma Np63). Nie wykazano korelacji pomiędzy ekspresją p53 i p63, co sugeruje ich niezależną funkcję w procesie kancerogenezy w obrębie skóry [37].
W badaniu przeprowadzonym w 2008 roku oceniono ekspresję p63 w najczęściej występujących nowotworach skóry w celu określenia jego przydatności diagnostycznej [37]. W badaniach immunohistochemicznych największą ekspresję p63 obserwowano w zdrowej skórze, następnie malejąco w: chorobie Bowena, rogowaceniu słonecznym (ang. actinic keratosis – AK), raku podstawnokomórkowym (ang. basal cell carcinoma – BCC), kolczystokomórkowym (ang. squamous cell carcinoma – SCC), rogowiaku kolczystokomórkowym (ang. keratoacanthoma), natomiast nie uwidoczniono w czerniaku (ang. malignant melanoma – MM) i chorobie Pageta (ang. Paget’s disease – PD). Wydaje się więc, że p63 nie ma zastosowania w odróżnieniu zdrowych tkanek od nowotworowych w wątpliwych przypadkach, nie wydaje się też przydatne w ocenie zróżnicowania guzów skóry. Może natomiast odgrywać znaczącą rolę w rozpoznawaniu MM i PD, w których nie stwierdza się jego ekspresji [37]. Ponieważ p63 ulega ekspresji w rakach wywodzących się z przydatków, jego oznaczanie może się okazać również bardzo przydatne w odróżnianiu ich od przerzutowych gruczolaków, w których nie obserwuje się ekspresji tego białka [38, 39]. Białko p63 jest także wyznacznikiem pochodzenia płaskonabłonkowego nowotworów, co ma znaczenie w różnicowaniu przerzutów nowotworowych pochodzenia nabłonkowego [40]. Ponadto sugeruje się, że p63 powinno zostać uznane za fenotypowy marker SCC [37, 41]. Białko to coraz częściej jest wykorzystywane do oceny stopnia zaawansowania guzów skóry i rokowania. Jego ekspresja w rakach komórek Merkla jest niezależnym czynnikiem w ocenie agresywności guzów zlokalizowanych (stadium I–II) [42].

EKSPRESJA I PRZYDATNOŚĆ DIAGNOSTYCZNA P63 W NOWOTWORACH ŻEŃSKIEGO UKŁADU ROZRODCZEGO

W żeńskim układzie rozrodczym ekspresję p63 obserwuje się w dojrzałym nabłonku płaskim szyjki macicy, pochwy i sromu oraz w oocytach [43, 44]. W obrębie szyjki macicy p63 wykrywa się również w ogniskach niedojrzałej metaplazji płaskonabłonkowej i zmianach atroficznych nabłonka płaskiego oraz w warstwie podstawnej nabłonka walcowatego w strefie transformacji. P63+ komórki rozsiane w zdrowym endometrium to prawdopodobnie podstawne komórki rezerwowe lub komórki macierzyste potencjalnie zdolne ulegać różnym typom metaplazji. W jajnikach i nabłonku jajowodów komórki p63+ to prawdopodobnie ogniska nabłonka przejściowego, często obserwowane w tych narządach [43, 45].
Hiperplazja mikrogruczołowa szyjki macicy to stosunkowo często spotykana łagodna zmiana, związana zwykle ze stosowaniem leków antykoncepcyjnych lub ciążą [46]. W badaniu immunohistochemicznym widoczny jest charakterystyczny wzór świecenia p63 w obrębie komórek rezerwowych, który może być przydatny w różnicowaniu hiperplazji mikrogruczołowej szyjki macicy z rakiem endometrialnym [47]. Ograniczeniem metody jest sporadyczna obecność komórek p63+ w ogniskach metaplastycznych nowotworu [45].
Istnieje tylko kilka doniesień na temat ekspresji p63 w stanach przedrakowych szyjki macicy. Śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy (ang. cervical intraepithelial neoplasia – CIN) to zmiana dynamiczna ze skłonnością do regresji lub progresji. Dlatego tak ważna jest ocena prawdopodobieństwa przemiany w komórki rakowe. Wydaje się, że w CIN I p63 obecne jest głównie w komórkach warstwy bazalnej i parabazalnej, natomiast w CIN II i CIN III komórki p63+ rozproszone są w środkowych i wyższych piętrach nabłonka. W obrębie raka gruczołowego in situ przeważnie nie obserwowano obecności p63 [43, 48]. Oznaczanie p63 może być szczególnie przydatne u pacjentek z wymazami cytologicznymi typu ASC-US (atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieznanym znaczeniu diagnostycznym), związanych z wyższym ryzykiem rozwoju raka i zmian wewnątrznabłonkowych wysokiego stopnia (CINII/III) [49]. Wykazano, że duża ekspresja p63 w przypadkach ASC-US była związana z wyższym ryzykiem progresji do HSIL (CINII/III), niezależnie od obecności HPV [50].
Nowotwory szyjki macicy to przede wszystkim raki płaskonabłonkowe, głównie nierogowaciejące. Znacznie rzadziej obserwuje się gruczolakoraki, mieszane raki płaskonabłonkowo-gruczołowe oraz raki niezróżnicowane [51]. Oznaczanie ekspresji p63 może być przydatne w rozpoznawaniu raków pochodzenia płaskonabłonkowego. Odróżnienie drobnokomórkowego raka neuroendokrynnego od drobnokomórkowego raka płaskonabłonkowego wyłącznie na podstawie morfologii zmian bywa niemożliwe, podobnie jak odróżnienie wielkokomórkowego raka neuroendokrynnego od nisko zróżnicowanego raka płaskonabłonkowego [52]. Właściwe rozpoznanie ma ogromne znaczenie ze względu na postępowanie terapeutyczne pierwszego rzutu oraz terapię adiuwantową. Oznaczanie ekspresji p63 może być również stosowane w różnicowaniu nisko zróżnicowanych raków płaskonabłonkowych i raków gruczołowych [53]. P63 jest również obecne w patologicznych zmianach endometrium zawierających utkanie płaskonabłonkowe, takich jak hiperplazja czy endometrialne raki gruczołowe [43].
Oznaczanie p63 może być przydatne w diagnozowaniu przerzutowych guzów jajnika, przede wszystkim tych wywodzących się z nabłonka przejściowego: łagodnych, granicznych i złośliwych guzów Brennera (nowotwór nabłonkowo-podścieliskowy jajnika) oraz raków przejściowokomórkowych [54]. W praktyce obecność p63 byłaby przydatna w różnicowaniu guzów Brennera (p63+) od guzów, które go imitują (p63–), oraz pierwotnych raków jajnika przejściowokomórkowych (p63–) od guzów przerzutowych z układu moczowego (p63+) [43, 55].

ZWIĄZEK P63 Z INFEKCJĄ HPVPODSUMOWANIE

Wysoki poziom ekspresji p63 obserwuje się w komórkach podstawnych nabłonków wielowarstwowych wielu różnych tkanek, gdzie ma początek rozwój wiele nowotworów [35]. Liczne badania nad białkami p63 wykazują ich ważną rolę w procesach rozwoju oraz kancerogenezy [61], jednak nie udało się określić znaczenia p63 w powstawaniu komórek nowotworowych. Sugeruje się, że dysregulacja ekspresji p63 wiąże się z amplifikacją jego locus 3q27-28, co często zachodzi w ludzkich rakach nabłonkowych [62].
Białka p63 zaczynają odgrywać coraz większą rolę w diagnostyce, ocenie stopnia zaawansowania nowotworów oraz w przewidywaniu odpowiedzi na ich leczenie i rokowanie. Stwierdzono, że p63 jest użytecznym markerem w różnicowaniu pagetoidalnego raka kolczystokomórkowego in situ od pozasutkowej choroby Pageta [63]. Wydaje się, że p63 pełni istotną funkcję w rozwoju i progresji raka endometrium w stopniu zaawansowania I/II [64]. W SCC szyjki macicy duża ekspresja p63 łączy się z niską przeżywalnością i częstą miejscową wznową [65], natomiast w raku pęcherza moczowego utrata ekspresji p63 koreluje ze złym rokowaniem [66]. Wykazano również, że TAp63 gromadzi się w komórkach pod wpływem zewnętrznych bodźców, takich jak aktynomycyna D, bleomycyna, promieniowanie ultrafioletowe [66]. Dowiedziono, że zależne od Np63 mikroRNA moduluje oporność SCC na cis­platynę [51]. Z białkami p63 wiąże się również dużą nadzieję w związku z ich funkcją hamowania przerzutów nowotworowych, co otwiera nowe drogi dla rozwoju terapii nowotworów [3].

Konflikt interesów

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo

1. Levrero M., De Laurenzi V., Costanzo A., Sabatini S., Gong, J., Wang Y.J. i inni: The p53/p63/p73 family of transcription factors: overlapping and distinct functions. J Cell Sci 2000, 113, 1661-1670.
2. Candi E., Agostini M., Melino G., Bernassola F.: How the TP53 family proteins TP63 and TP73 contribute to tumorigenesis: regulators and effectors. Hum Mutat 2014, 35, 702-714.
3. Bergholtz J., Xiao Z.X.: Role of p63 development, tumorogenesis and cancer progression. Cancer Microenviron 2012, 5, 311-322.
4. Yang A., Schweitzer R., Sun D., Kaghad M., Walker N., Bronson R.T. i inni: p63 is essential for regenerative proliferation in limb, craniofacial and epithelial development. Nature 1999, 398, 714-718.
5. Meek D.W.: Regulation of the p53 response and its relationship to cancer. Biochem J 2015, 469, 325-346.
6. Khoury M.P., Bourdon J.C.: p53 isoforms: an intracellular microprocessor? Genes Cancer 2011, 2, 453-465.
7. Dötsch V., Bernassola F., Coutandin D., Candi E., Melino G.: p63 and p73, the ancestors of p53. Cold Spring Harb Perspect Biol 2010, 2, a004887.
8. Zawadzka-Pankau J., Maleńczyk K., Sznarkowska A.: The structure and cellular regulation of p73: their implication in anticancer therapy. Post Hig Med Dosw 2010, 64, 78-86.
9. Tomkova K., Tomka M, Zajac V.: Contribution of p53, p63, and p73 to the developmental diseases and cancer. Neoplasma 2008, 55, 177-181.
10. Trink B., Okami K., Wu L., Sriuranpong V., Jen J., Sidransky D.: A new human p53 homologue. Nat Med 1998, 4, 747-748.
11. Melino G.: p63 is a suppressor of tumorigenesis and metastasis interacting with mutant p53. Cell Death Differ 2011, 18, 1487-1499.
12. Candi E., Declercq W.: p63, a story of mice and men. J Invest Dermatol 2011, 131, 1196-1207.
13. Crum C.P., McKeon F.D.: p63 in epithelial survival, germ cell survillance, and neoplasia. Annu Rev Pathol 2010, 5, 349-371.
14. Orzol P., Nekulova M., Vojtesek B., Holcakova J.: P63 – an important player in epidermal and tumor development. Klin Onkol 2012, 25 (Suppl. 2) S11-5.
15. Wu J., Liang S., Bergholz J., He H., Walsh E.M., Zhang Y. i inni: deltaNp63alpha activates CD82 metastasis suppressor to inhibit cancer cell invasion. Cell Death Dis 2014, 5, e1280.
16. Allocati N., Di Ilio C., De Laurenzi V.: p63/p73 in the control of cell cycle and cell death. Exp Cell Res 2012, 318, 1285-1290.
17. Mighty K.K., Laimonis L.A.: p63 is necessary for the activation of human papillomavirus late viral function. J Virol 2011, 85, 8863-8869.
18. Mangiulli M., Valletti A., Caratozzolo M.F., Tullo A., Sbisa E., Pesole G. i inni: Identification and functional characterization of two new transcriptional variants of the human p63 gene. Nucleic Acids Res 2009, 37, 6092-6104.
19. Monti P., Ciribilli Y., Bisio A., Foggetti G., Raimondi I., Campomenosi P. i inni: deltaN-P63alpha and TA-P63alpha exhibit intrinsic differences in transactivation specificities that depend on distinct features of DNA target sites. Oncotarget 2014, 5, 2116-2130.
20. Li C., Xiao Z.X.: Regulation of p63 protein stability via ubiquitin-proteasome pathway. Biomed Res Int 2014, 175721, doi: 10.1155/2014/175721.
21. Yang A., Kaghad M., Wang Y., Gillet E., Fleming M.D., Dötsch V. i inni: p63, a p53 homolog at 3q27-29, encodes multiple products with transactivating, death-inducing, and dominant-negative activities. Mol Cell 1998, 3, 305-316.
22. Murray-Zmijewski F., Lane D.P., Bourdon J.C.: p53/p63/p73 isoforms: an orchestra of isoforms to harmonise cell differentiation and response to stress. Cell Death Differ 2006, 6, 962-972.
23. Paris M., Rouleau M., Pucéat M., Aberdam D.: Regulation of skin aging and heart development by TAp63. Cell Death Differ 2012, 2, 186-193.
24. Ying H., Chang D.L.F., Zheng H., McKeon F., Xiao Z.X.J.: DNA-binding and transactivation activities are essential for TAp63 protein degradation. Mol Cell Biol 2005, 14, 6154-6164.
25. Guo X., Keyes W.M., Papazoglu C., Zuber J., Li W., Lo-we S.W. i inni: TAp63 induces senescence and suppresses tumorigenesis in vivo. Nat Cell Biol 2009, 12, 1451-1457.
26. Su X., Chakravarti D., Cho M.S., Liu L., Gi Y.J., Leung M.L. i inni: TAp63 suppresses metastasis through coordinate regulation of dicer and miRNAs. Nature 2010, 7318, 986-990.
27. Su X., Chakravarti Y.J., Gi D., Chan I.L., Zhang A., Xia X. i inni: TAp63 is a master transcriptional regulator of lipid and glucose metabolism. Cell Metabol 2012, 16, 511-525.
28. Rossi M., Aqeilan R.I., Neale M., Candi E., Salomoni P., Knight R.A. i inni: The E3 ubiquitin ligase itch controls the protein stability of p63. Proc Natl Acad Sci U S A 2006, 34, 12753-12758.
29. Irvin M.S., Kaelin Jr W.G.: Role of the newer p53 family proteins in malignancy. Apoptosis 2001, 6, 17-29.
30. Yang A., Kaghad M., Wang Y., Gillett E., Fleming M.D., Dotsch V. i inni: p63, a p53 homolog at 3q27-29, encodes multiple products with transactivating, death-inducing, and dominant-negative activities. Mol Cell 1998, 2, 305-316.
31. Senoo M., Pinto F., Crum C.P., McKeon F.: p63 is essential for the proliferative potential of stem cells in stratified epithelia. Cell 2007, 3, 523-536.
32. Wu G., Nomoto S., Hoque M.O.: deltaNp63alpha and TAp63alpha regulate transcription of genes with distinct biological functions in cancer and development. Cancer Res 2003, 10, 2351-2357.
33. Westfall M.D., Mays D.J., Sniezek J.C., Pietenpol J.A.: The deltaNp63alpha phosphoprotein binds the p21 and 14-3-3σ promoters in vivo and has transcriptional repressor activity that is reduced by Hay-Wells syndrome-derived mutations. Mol Cell Biol 2003, 7, 2264-2276.
34. Ratovitski E.A., Patturajan M., Hibi K., Trink B., Yamaguchi K., Sidransky D.: p53 associates with and targets deltaNp63 into a protein degradation pathway. Proc Natl Acad Sci U S A 2001, 4, 1817-1822.
35. Yao J.Y., Chen J.K.: Roles of p63 in epidermal development and tumorigenesis. Biomed J 2012, 35, 457-463.
36. Di Como C.J., Urist M.J., Babayan I., Drobnjak M., Hedvat C.V., Teruya-Feldstein J. i inni: p63 expression profiles in human normal and tumor tissues. Clin Cancer Res 2002, 8, 494-501.
37. Sakiz D., Turkmenoglu T.T., Kabukcuoglu F.: The expression of p63 and p53 in keratoacanthoma and intraepidermal and invasive neoplasms of the skin. Pathol Res Pract 2009, 205, 589-594.
38. Qureshi H.S., Ormsby A.H., Lee M.W., Zarbo R.J., Ma C.K.: The diagnostic utility of p63, CK5/6, CK 7, and CK 20 in distinguishing primary cutaneous adnexal neoplasms from metastatic carcinomas. J Cutan Pathol 2004, 31, 145-152.
39. Ivan D., Hafeez Diwan A., Prieto V.G.: Expression of p63 in primary cutaneous adnexal neoplasms and adenocarcinoma metastatic to the skin. Mod Pathol 2005, 18, 137-142.
40. Sanders D.S.A., Carr R.A.: The use of immunohistochemistry in the differential diagnosis of common epithelial tumors of the skin. Curr Diag Pathol 2007, 13, 237-251.
41. Geddert H., Kiel S., Heep H.J., Gabbert H.E., Sarbia M.: The role of p63 and deltaNp63 (p40) protein expression and gene amplification in esophageal carcinogenesis. Hum Pathol 2003, 34, 850-856.
42. Asioli S., Righi A., de Biase D., Morandi L., Caliendo V., Picciotto F. i inni: Expression of p63 is the sole independent marker of aggressiveness in localised (stage I-II) Merkel cell carcinomas. Mod Pathol 2011, 24, 1451-1461.
43. Houghton O., McCluggage W.G.: The expression and diagnostic utility of p63 in the female genital tract. Adv Anat Pathol 2009, 16, 316-321.
44. Kurita T., Cunha G.R., Robboy S.J., Mills A.A., Medina R.T.: Differential expression of p63 isoforms in female reproductive organs. Mech Dev 2005, 122, 1043-1055.
45. O’Conell J.T., Mutter G.L., Cviko A., Nucci M., Quade B. J., Kozakewich H.P. i inni: Identification of basal/reserve cell immunophenotype in benign and neoplastic endometrium: a study with the p53 homologue p63. Gynecol Oncol 2001, 80, 30-36.
46. Daniele E., Nuara R., Morello V., Nagar C., Tralongo V., Tomasino R.M.: Micro-glandular hyperplasia of the uterine cervix. Histo-cytopathological evaluation, differential diagnosis and review of literature. Pathologica 1993, 85, 607-635.
47. Qiu W., Mittal K.: Comparison of morphologic and immunohistochemical features of cervical microglandular hiperplasia with low-grade mucinous adenocarcinoma of the endometrium. Int J Gynecol Pathol 2003, 22, 261-265.
48. Quade B.J., Yang A., Wang Y., Sun D., Park J., Sheets E.E.: Expression of the p53 homologue in early cervical neoplasia. Gynecol Oncol 2001, 80, 24-29.
49. Cheung A.N., Szeto E.F., Ng K.M., Fong K.W., Yeung A.C., Tsun O.K.: Atypical squamous cells of undetermined significance on cervical smears: follow-up study of an Asian screening population. Cancer 2004, 102, 74-80.
50. Cheung A.N., Tsun K.L., Ng K.M., Szeto E., Siu M.K., Wong E.S. i inni: P634A4 and TAp73 immunocytochemistry in liquid-based cervical cytology – potential biomarkers for diagnosis and progress prediction of cervical neoplasia. Mod Pathol 2010, 23, 559-566.
51. Kordek R., Jassem J., Jeziorski A., Komafel J., Krzakowski M., Pawlęga J.: Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. VM Media, Gdańsk, 2007.
52. Gilks C.B., Young R.H., Grsell D.J., Clement P.B.: Large cell neuroendocrine carcinoma of the uterine cervix: a clinicopathologic study of 12 cases. Am J Surg Pathol 1997, 21, 905-914.
53. Lin Z., Liu M., Li Z., Kim C., Lee E., Kim I.: DeltaNp63 protein expression in uterine cervical and endometrial cancers. J Cancer Res Clin Oncol 2006, 132, 811-816.
54. Liao X.Y., Xue W.C., Shen D.H., Nqan H.Y., Siu M.K., Cheung A.N.: p63 expression in ovarian tumors: a marker for Brenner tumors but not for transitional cell carcinomas. Histopathology 2007, 51, 477-483.
55. Kalebi A., Hale M.: p63 expression in ovarian tumors: immunopositivity in metastatic transitional cell carcinoma of the ovary. Histopathology 2008, 53, 228.
56. Moody C.A., Laimins L.A.: Human papillomavirus oncoproteins: pathways to transformation. Nat Rev 2010, 10, 550-560.
57. Grassmann K., Rapp B., Maschek H., Petry K.U., Iftner T.: Identification of a differentiation-inducible promoter in the E7 open reading frame of human papillomavirus type 16 (HPV-16) in raft cultures of a new cell line containing high copy numbers of episomal HPV-16 DNA. J Virol 1996, 70, 339-349.
58. Hummel M., Hudson J.B., Laimins L.A.: Differentiation-induced and constitutive transcription of human papillomavirus type 31b in cell lines containing viral episomes. J Virol 1992, 66, 6070-6080.
59. Majewski S., Sikorski M.: Szczepienia przeciwko HPV. Profilaktyka raka szyjki macicy i innych zmian związanych z zakażeniami HPV. Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2006.
60. Yao J.Y., Chen J.K.: p63 is necessary for the activation of human papilloma virus late viral functions upon epithelial differentiation. J Virol 2011, 85, 8863-8869.
61. Zaika A.I., El-Rifai W.: The role of p53 protein family in gastrointestinal malignancies. Cell Death Differ 2006, 13, 935-940.
62. Westfall M.D., Pietenpol J.A.: p63: molecular complexity in development and cancer. Carcinogenesis 2004, 25, 857-864.
63. Chang J., Prieto V.G., Sangueza M., Plaza J.A.: Diagnostic utility of p63 expression in the differential diagnosis of pagetoid squamous cell carcinoma in situ and extramammary Paget disease: a histopatologic study of 70 cases. Am J Dermatopathol 2014, 36, 49-53.
64. Vakonaki E., Soulitzis N., Sifakis S., Papadogianni D., Koutroulakis D., Spandidos D.A.: Overexpression and ratio disruption of deltaNp63 and TAp63 isoform equilibrium in endometrial adenocarcinoma: correlation with obesity, menopause, and grade I/II tumors. J Cancer Res Clin 2012, 138, 1271-1278.
65. Cho N.H., Kim Y.B., Park T.K., Kim G.E., Park K., Song K.J.: P63 and EGFR as prognostic predictors in stage IIB radiation-treated cervical squamous cell carcinoma. Gynecol Oncol 2003, 91, 346-353.
66. Koga F., Kawakami S., Fujii Y., Saito K., Ohtsuka Y., Iwai A. i inni: Impaired p63 expression associates with poor prognosis and uroplakin III expression in invasive urothelial carcinoma of the bladder. Clin Cancer Res 2003, 9, 5501-5507.

Otrzymano: 27 III 2015 r.
Zaakceptowano: 28 IX 2015 r.