Rola testów antygenowych oraz środków ochrony osobistej w codziennej praktyce lekarskiej

Wstęp

Obecnie na całym świecie trwa kolejna fala zakażeń spowodowanych SARS-CoV-2, który w ostatnim czasie stał się największym problemem zdrowotnym [1]. Po wielu miesiącach badań wynaleziono skuteczne i bezpieczne szczepienia ochronne stanowiące istotne narzędzie do walki z pandemią [2, 3]. Niestety poziom społecznej akceptacji szczepień na świecie jest różny, a w Polsce zaszczepiona jest jedynie niewiele ponad połowa społeczeństwa (53%), co stawia nas zdecydowanie poniżej średniej Unii Europejskiej, gdzie pełny schemat szczepienia uzyskało 66% ludzi [4]. Należy również pamiętać, że szczepienia nie gwarantują 100-procentowej ochrony przed infekcją, lecz w zdecydowany sposób zmniejszają prawdopodobieństwo ciężkiego przebiegu COVID-19, ze śmiercią włącznie, a w miarę upływu czasu poziom odporności może spadać [5–8].
W ostatnich dniach pojawiły się pierwsze doniesienia dotyczące przyczynowego leczenia w warunkach domowych z wykorzystaniem nowatorskich leków [9, 10], jednak w Polsce są one wciąż niedostępne (stan na listopad 2021 r.), a według doniesień koszt kuracji może wynosić nawet 700 dolarów [10, 11]. W związku z powyższym najskuteczniejszym sposobem ochrony przed wirusem oraz walki z pandemią pozostaje utrzymanie dystansu społecznego, stosowanie środków ochronnych oraz szerokie testowanie, które pozwoli na wczesne wykrycie ognisk zakażeń, a tym samym zahamowanie transmisji wirusa.

Wskazania do testowania

Według obowiązującej definicji przypadku COVID-19 na potrzeby nadzoru epidemiologicznego nad zakażeniem SARS-CoV-2 z 30 października 2020 r. diagnostykę w kierunku COVID-19 powinno się przeprowadzić u każdej osoby wykazującej objawy ostrej infekcji układu oddechowego (z uwzględnieniem kryteriów klinicznych podanych w definicji: kaszel, gorączka, duszność, utrata węchu i/lub smaku o nagłym początku), jak również objawy mniej specyficzne (ból głowy, bóle mięśni, dreszcze, zmęczenie, wymioty i/lub biegunka) oraz dodatkowo na podstawie indywidualnej oceny lekarza zlecającego lub służb sanitarno‐epidemiologicznych. Zalecenia te obowiązują zarówno w przypadku osób dorosłych, jak i dzieci, bez względu na status ozdrowieńca czy też szczepienia przeciw COVID-19 [12].
Reasumując – w świetle obowiązujących zasad lekarz może wykonać diagnostykę w kierunku COVID-19 u każdego pacjenta, u którego kierując się aktualną wiedzą medyczną, widzi wskazania do jej wykonania, dokonując wcześniejszej oceny stanu zdrowia podczas teleporady lub wizyty stacjonarnej [13, 14].

Diagnostyka COVID-19 – rodzaje testów

Zgodnie z definicją COVID-19 może zostać rozpoznany na podstawie pozytywnego wyniku testu RT-PCR lub testu antygenowego [12].
Złoty standard diagnostyki COVID-19 stanowią testy RT-PCR, które są w pełni refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), a skierowanie na ich wykonanie może zostać wydane przez lekarza w trakcie wizyty (zarówno teleporady, jak i wizyty osobistej – z wyłączeniem dzieci do 2. roku życia, u których skierowanie musi zostać poprzedzone osobistym badaniem) poprzez stronę internetową gabinet.gov.pl lub aplikację gabinetową. Istnieje również możliwość samodzielnego skierowania się pacjenta na test poprzez wypełnienie kwestionariusza na stronie internetowej www.gov.pl/web/gov/zapisz-sie-na-test-na-koronawirusa. Analogicznie można zgłosić na test dziecko pod adresem www.gov.pl/web/gov/zapisz-dziecko-na-test-na-koronawirusa. Od listopada 2021 r. na testy w kierunku COVID-19 w ramach NFZ mogą kierować również lekarze z sektora prywatnego [15]. Po wydaniu zlecenia pacjent jest objęty kwarantanną trwającą 10 dni lub do czasu uzyskania wyniku ujemnego, który zostanie wprowadzony do systemu informatycznego. W przeciwieństwie do testów PCR testy antygenowe nie wymagają wydania skierowania w systemie, nie jest nakładana kwarantanna, a ich wykonanie może się odbyć w trakcie trwania wizyty lekarskiej (w ośrodku zdrowia lub wizyty domowej). Umożliwia to szybką wstępną weryfikację objawów klinicznych. Testy antygenowe są również przydatne w trakcie wizyt domowych, gdy pacjent z uwagi na stan zdrowia nie ma możliwości osobistego udania się do punktu wymazowego, a czas oczekiwania na karetkę wymazową bywa bardzo długi. Dodatkowo ich zaletą jest prostota wykonania oraz dostępność wyniku w ciągu 15 minut (w przypadku niektórych w zaledwie 3 minuty) przy zachowaniu odpowiedniej jakości diagnostycznej.

Procedura wykonania testu antygenowego

Procedura wykonania testu antygenowego jest prosta i każdy producent załącza instrukcję obsługi z informacją jak krok po kroku prawidłowo przeprowadzić badanie oraz zinterpretować wynik. Materiał badawczy używany w testach antygenowych jest pobierany za pomocą jałowej, jednorazowej wymazówki z nosogardzieli lub jamy nosowej. Kolejno wymazówkę należy zanurzyć w dołączonym buforze, a powstały roztwór zakropić na płytkę testową. Po upływie odpowiedniego czasu należy odczytać wynik.

Zasady finansowania testów antygenowych

Testy antygenowe są w pełni refundowane przez NFZ. Istnieje kilka sposobów rozliczania procedury medycznej z użyciem testów antygenowych. Pierwszy wariant obejmuje otrzymanie darmowych testów z punktu wskazanego przez lokalny NFZ (np. urząd wojewódzki). Alternatywę stanowi ich samo­dzielny zakup. W obu przypadkach po upływie okresu rozliczeniowego należy dokonać rozliczenia z uwzględnieniem liczby wykonanych testów poprzez odpowiedni arkusz kalkulacyjny, którego wzór jest dostępny na stronie NFZ. W przypadku samodzielnego zakupu testów antygenowych pojedyncza wizyta jest wyceniana na 74,44 zł, natomiast w przypadku korzystania z darmowych testów 42,03 zł. W obu sytuacjach warunkiem rozliczenia jest wpisanie wyniku testu (zarówno pozytywnego, jak i negatywnego) do gabinet.gov.pl. Wynika to również z rozporządzenia, które nakłada obowiązek raportowania wszystkich testów – wykonywanych prywatnie i finansowanych przez NFZ [16, 17].
Obecnie na rynku dostępnych jest wiele testów antygenowych, których cena waha się od 10 zł do 40 zł za sztukę w zależności od producenta. Testy te różnią się również czułością oraz swoistością. W codziennej praktyce należy posługiwać się takimi testami, które posiadają certyfikację Unii Europejskiej, spełniają wymogi minimalne dotyczące działania na poziomie ≥ 90% czułości oraz ≥ 97% swoistości [18].
W przypadku dużego ryzyka infekcji SARS-CoV-2 ujemny wynik testu antygenowego należy zweryfikować testem RT-PCR [12, 13].

Środki ochrony osobistej

Niezależnie od stanu zaszczepienia personelu oraz pacjenta wciąż obowiązuje stosowanie środków ochrony osobistej. W przypadku pracy z pacjentem z podejrzeniem lub potwierdzonym COVID-19 niezbędne środki ochrony osobistej obejmują: rękawice ochronne, fartuchy lub kombinezony, maski, gogle lub przyłbice oraz ochronę włosów.
Ochrona dłoni – dwie pary rękawic, założone jedna na drugą.
Ochrona włosów – czepek ochronny. Fartuch jednorazowy – najlepiej barierowy, z długimi rękawami, zakrywający również kolana. Do- puszcza się stosowanie fartucha flizelinowego z dodatkowym fartuchem foliowym założonym na wierzch.
Ochrona oczu – gogle, okulary ochronne lub przył­bica.
Ochrona dróg oddechowych – preferowane jest używanie masek z atestem FFP2 lub FFP3 w zależności od narażenia. Maski powinny szczelnie przylegać do twarzy, zakrywając nos oraz usta. Maksymalny czas stosowania maski nie powinien być dłuższy niż 4–6 godzin, zwłaszcza przy jednoczesnym użyciu przyłbicy. W przypadku zanieczyszczenia maseczki materiałem zakaźnym należy jak najszybciej ją wymienić. Maseczki powinny być stosowane również przez pacjentów w trakcie wizyty lekarskiej [13, 19, 20].
Z uwagi na olbrzymią liczbę pacjentów niezdiagnozowanych w przypadku każdego kontaktu z pacjentem, zwłaszcza infekcyjnym, należy stosować zasady ochrony osobistej. Dzięki takiemu postępowaniu chronimy siebie, swoje rodziny oraz pozostałych pacjentów, redukując ryzyko transmisji choroby z pacjenta na pacjenta.
W listopadzie 2021 r. konsultant krajowa w dziedzinie medycyny rodzinnej wydała stanowisko, w którym zaleca szerokie testowanie pacjentów z cechami infekcji bez względu na status szczepienia czy fakt bycia ozdrowieńcem, a także przestrzeganie podstawowych zasad ochrony osobistej [13].

Podsumowanie

Obecnie każdego pacjenta z objawami infekcji dróg oddechowych powinno się traktować jako potencjalnie zakażonego SARS-CoV-2. W związku z tym należy wykonać u niego diagnostykę laboratoryjną, której złoty standard stanowi test RT-PCR, jednak zdecydowanie tańszą, szybszą i niemalże równie skuteczną metodą są testy antygenowe. Dodatkowa korzyść płynąca z ich użycia wynika z możliwości wykonania podczas wizyty w placówce lub w domu pacjenta, a wynik dostępny jest w ciągu kilku–kilkunastu minut. Ponadto w trakcie codziennej pracy należy stosować środki ochrony osobistej w postaci maseczek, rękawic ochronnych oraz fartuchów jedno­razowych, dzięki czemu chronimy siebie, swoją rodzinę oraz pacjentów.