Role of selected adipokines in psoriasis

Wprowadzenie

Łuszczyca jest przewlekłą i nawrotową zapalną chorobą skóry, charakteryzującą się wzmożoną i nieprawidłową proliferacją naskórka oraz zaburzeniami immunologicznymi, z przewagą odpowiedzi typu Th1 i nadmierną produkcją cytokin prozapalnych. Choroba występuje u 1,5–3% populacji na świecie, z podobną częstością zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Do czynników wywołujących łuszczycę zalicza się m.in. podłoże genetyczne, zjawiska autoimmunologiczne, wzmożenie angiogenezy oraz czynniki psychosomatyczne i hormonalne [1–3]. Wykazano istnienie zależności między łuszczycą a otyłością, nadciśnieniem tętniczym, chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą i zespołem metabolicznym. Łuszczycę uznano ponadto za niezależny czynnik ryzyka wystąpienia zawału mięśnia sercowego, szczególnie u osób młodych chorujących na ciężką postać tego schorzenia [4].

Wykazano, że otyłość jest niezależnym czynnikiem ryzyka rozwoju łuszczycy, a najbardziej prawdopodobny genetyczny locus dla tej choroby, HLA-Cw6, wiąże się z otyłością [4, 5]. W jednym z doniesień stwierdzono, że otyłość i HLA-Cw6 zwiększały ryzyko rozwoju łuszczycy 35-krotnie w porównaniu z osobami HLA-Cw6-negatywnymi o prawidłowej masie ciała [6]. W 1995 roku Henseler i wsp. [7] zaobserwowali, że znaczna część chorych na łuszczycę była otyła. Naldi i wsp. [8] wykazali, że średnio zwiększony wskaźnik masy ciała (ang. body mass index – BMI) (26–29 kg/m²) nieznacznie zwiększa ryzyko wystąpienia łuszczycy, jednak otyłość (BMI > 29 kg/m²) zwiększa to ryzyko ponad 2-krotnie.

Komórki tkanki tłuszczowej mają zdolność syntezy i wydzielania bioaktywnych substancji, zwanych adipokinami, wśród których znajdują się cytokiny, enzymy, czynniki wzrostu i hormony. Od czasu odkrycia w 1987 roku przez Cooka i wsp. adiponektyny oraz w 1994 roku przez Friedmana leptyny i jej receptorów opisano ponad 50 adipokin, które działają auto- i parakrynnie na adipocyty, ale również wywierają wiele działań metabolicznych. Odgrywają one rolę m.in. w utrzymaniu homeostazy organizmu, regulują proces odżywiania, ciśnienie tętnicze, metabolizm węglowodanów i tłuszczów, hemostazę, insulinooporność, aterosklerozę oraz procesy zapalne i immunologiczne [1, 9, 10]. Adipokiny biorą udział w rozwoju wielu chorób, m.in. cukrzycy, otyłości, zespołu metabolicznego, reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), twardziny układowej, włóknienia trzustki, przewlekłej choroby jelit, a także łuszczycy [4].

W dalszej części pracy zostaną omówione na podstawie dostępnego piśmiennictwa wybrane adipokiny, które mają związek z łuszczycą (tab. 1.).

Rezystyna

Rezystyna jest adipokiną o masie cząsteczkowej 12,5 kDa, składającą się ze 108 aminokwasów, produkowaną głównie przez monocyty i makrofagi w tkance tłuszczowej oraz monocyty we krwi obwodowej [5]. U myszy synteza tej adipokiny zachodzi wyłącznie w adipocytach. Wykazano, że transkrypcja genu rezystyny (ang. resistin gen – RETN), zlokalizowanego prawdopodobnie na chromosomie 19p13, jest pobudzana przez cytokiny prozapalne, tj. czynnik martwicy nowotworów  (ang. tumour necrosis factor- – TNF-), IL-1b (ang. interleukin-1 b), IL-6 (ang. interleukin 6), oraz lipopolisacharydy (ang. lipopolysaccharide – LPS) [5, 11]. Rezystyna stymuluje ponadto własną syntezę, a także aktywuje szlak jądrowego czynnika transkrypcyjnego kB (ang. nuclear factor k of activated B cells – NF-kB), w wyniku czego pobudza produkcję TNF- i IL-12 (ang. interleukin-12) [5, 11]. Wykazuje także efekt autokrynny oraz zdolność do pobudzania syntezy cytokin prozapalnych, które zwrotnie stymulują jej produkcję [12]. Rezystyna występuje w postaci dwóch form – częściej występującego heksameru o dużej masie cząsteczkowej oraz rzadziej występującego, ale bardziej bioaktywnego trimeru.

Ilość mRNA rezystyny jest zwiększona w podskórnej tkance tłuszczowej osób otyłych w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała, jednak istnieje nieznaczna zależność pomiędzy BMI i stężeniem rezystyny w surowicy [12]. Wykazano, że rezystyna pobudza insulinooporność u myszy, a myszy z jej niedoborem mają małe stężenie glukozy wynikające z jej zmniejszonej syntezy w wątrobie [10]. Zdolność rezystyny do modulowania metabolizmu glukozy wiąże się z aktywacją czynnika supresorowego przekaźnictwa cytokin 3 (ang. suppressor of cytokine signalling 3 – SOCS3), będącego inhibitorem przekaźnictwa insulinowego w adipocytach. Rezystynę uważano dotychczas za czynnik łączący otyłość z cukrzycą. Wyniki badań na zwierzętach wskazują na jej rolę w pobudzaniu insulinooporności, jednak u ludzi jest to zagadnienie kontrowersyjne, ponieważ nie wykazano zależności stężenia rezystyny w surowicy od masy tkanki tłuszczowej czy insulinooporności [5]. Uważa się, że rezystyna odgrywa pewną rolę w patogenezie RZS. Obecność tej adipokiny stwierdzono w surowicy i płynie stawowym, a iniekcje rezystyny do stawów myszy indukowały proces zapalny, podobny do obserwowanego w RZS. Rezystyna może być markerem skuteczności terapii choroby zapalnej jelit (ang. inflammatory bowel disease – IBD), w której stwierdza się zwiększone stężenie tej adipokiny [5]. Z kolei w chorobie Leśniowskiego-Crohna rezystyna stanowi niezależny czynnik prognostyczny rozwoju aktywnej postaci choroby [13]. Sugeruje się ponadto jej rolę we wczes­nym rozpoznawaniu aterosklerozy oraz ocenie ciężkości niedokrwienia mięśnia sercowego [5, 14]. Podejrzewa się, że zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego może częścio­wo wynikać z redukcji stężenia rezystyny. Adipokina ta jest prawdopodobnie bardziej związana z procesem zapalnym i miażdżycowym niż z otyłością i insulinoopornością [5].

Wykazano ponadto, że rezystyna wzmaga wpływ przeciwzapalny adiponektyny na komórki endotelialne naczyń krwionośnych poprzez pobudzenie ekspresji prozapalnych cząsteczek adhezyjnych komórek śródbłonka (ang. vascular cell adhesion molecule 1 – VCAM1), międzykomórkowych cząsteczek adhezyjnych (ang. intercellular adhesion molecule 1 – ICAM1) i pentraksyny 3, które z kolei zwiększają adhezję leukocytów [10].

Lau i wsp. [15] uważają, że hipoadiponektynemia i hiperrezystynemia są znacząco związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia insulinooporności, cukrzycy typu 2, zespołu metabolicznego oraz chorób układu sercowo-naczyniowego. Autorzy zaproponowali więc nowy wskaźnik adiponektyna–rezystyna (ang. adiponectin-resistin index – AR index), uwzględniający stężenie obu adipokin. Uważali go za lepszy wskaźnik homeostazy organizmu i zaburzeń metabolicznych. Wykazali, że był on bardziej związany ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2 i zespołu metabolicznego niż hipoadiponektynemia i hiperrezystynemia odrębnie. Wiązał się również z większą liczbą zaburzeń składających się na zespół metaboliczny [15]. Badacze stwierdzili ponadto, że stężenie rezystyny pozytywnie korelowało z BMI, glikemią, stężeniem hemoglobiny glikowanej (HbA1c), natomiast negatywnie ze stężeniem frakcji HDL cholesterolu i adiponektyny. Podkreślili oni istotną rolę rezystyny w regulacji gospodarki węglowodanowej oraz insulinowrażliwości [15]. Kolejnym dowodem na to może być fakt, że gen rezystyny (19p13) jest położony w pobliżu receptora insuliny (chromosom 19p13.2). Wykazano, że leki antydiabetogenne (np. roziglitazon), przeciwnadciśnieniowe (np. amlodypina) i przeciw dyslipidemii (np. pitawastatyna) powodują redukcję stężenia rezystyny w surowicy i mogą prowadzić do poprawy insulinowrażliwości u osób z cukrzycą typu 2 i zespołem metabolicznym. Stwierdzono ponadto, że u osób dorosłych z nadmierną masą ciała stężenie rezystyny zmniejsza się po długotrwałych ćwiczeniach fizycznych. Wykazano związek hiperrezystynemii z większą śmiertelnością i częstszą hospitalizacją z powodu niewydolności serca [15].

Rola rezystyny w łuszczycy

W kilku publikacjach stwierdzono wzrost stężenia rezystyny u chorych na łuszczycę oraz jego dodatnią korelację z ciężkością choroby [5]. Boehn­cke i wsp. [14] w grupie 37 pacjentów ze średnio ciężką i ciężką postacią łuszczycy wykazali istotną statystycznie dodatnią zależność rezystynemii i wskaźnika PASI (ang. Psoriasis Area and Severity Index) oraz wydzielania insuliny i PASI.

W kolejnym badaniu opublikowanym przez Johnstona i wsp. [12] stężenie rezystyny było również znacząco większe u 30 osób z łuszczycą w porównaniu z grupą kontrolną i korelowało z ciężkością choroby. Wykazano co prawda nieznaczne zmniejszenie stężenia rezystyny po fototerapii promieniowaniem ultrafioletowym typu B (UVB), jednak nie było ono istotne statystycznie. Rezystyna pobudza proliferację i migrację komórek endotelialnych oraz zwiększa ekspresję receptorów naczyniowego czynnika wzrostu 1 i 2 (ang. vascular endothelial growth factor receptors-1 and -2 – VEGFR-1 and VEGFR-2) oraz metaloproteinazy 1 i 2, co pobudza angiogenezę in vitro i w konsekwencji nasila łuszczycę [12].

Coimbra i wsp. [16] wykazali w grupie 66 chorych na łuszczycę znacząco większe stężenie rezystyny w surowicy w postaci ciężkiej niż średnio ciężkiej choroby. Obserwowali redukcję rezystynemii po terapii, jednak pacjenci po fototerapii przy użyciu wąskiego spektrum promieniowania UVB o zakresie 311 nm (ang. narrow band ultraviolet B – NB-UVB) nadal mieli większe niż w grupie kontrolnej stężenia rezystyny i białka C-reaktywnego (ang. C-reactive protein – CRP). Kawashima i wsp. [17] wykazali również znaczącą redukcję hiperrezystynemii po zastosowaniu fototerapii NB-UVB u 66 osób z łuszczycą. Autorzy stwierdzili, że istnieje związek badanej adipokiny z insulinoopornością i zapaleniem, a dzięki dodatniej korelacji z ciężkością łuszczycy może być ona, bardziej niż leptyna, wskaźnikiem efektywności fototerapii. Na kliniczne znaczenie insulinooporności w łuszczycy wskazuje również skuteczne działanie leku antydiabetogennego – pioglitazonu [14]. Corbetta i wsp. [18] także stwierdzili redukcję pierwotnie zwiększonego stężenia rezystyny w surowicy u chorych na łuszczycę po zastosowaniu terapii acytretyną przez 1–3 miesięcy.

Wisfatyna

Wisfatyna, o masie cząsteczkowej 52 kDa, początkowo nazwana czynnikiem wzrostu dla wczesnych komórek B (ang. pre-B cell colony-enhancing factor – PBEF), została odkryta w 2005 roku [13, 19]. Białko to jest syntetyzowane głównie przez makrofagi trzewnej tkanki tłuszczowej, ale również w szpiku kostnym, limfocytach oraz komórkach wątroby i mięśni szkieletowych [20]. Opisano właściwości insulinomimetyczne wisfatyny. Wykazano, że po dożylnym podaniu tej adipokiny myszom zmniejszyło się stężenie glukozy we krwi, co nie wpłynęło na stężenie insuliny [5, 13]. Wisfatyna wiąże się z receptorem insulinowym, jednak w innym miejscu niż insulina i w ten sposób wywiera wpływ hipoglikemizujący. Dodatkowo nasila wychwyt glukozy przez adipocyty i komórki mięśniowe oraz hamuje uwalnianie glukozy przez hepatocyty [19]. Uważa się jednak, że wisfatyna nie odgrywa istotnej roli w regulacji gospodarki węglowodanowej, gdyż jej stężenie w surowicy jest mniejsze niż insuliny (na czczo o 10%, po posiłku o 3%) [13]. Omawiana adipokina wykazuje działanie prozapalne poprzez pobudzanie syntezy IL-6, IL-1b i TNF-. Wisfatyna pobudza ponadto adipogenezę oraz akumulację triglicerydów w preadipocytach. Wcześniej uważano, że jej stężenie wzrasta u osób otyłych i dodatnio koreluje z BMI oraz wskaźnikiem talia–biodro (ang. waist-to-hip ratio – WHR) [5, 13]. Kamińska i wsp. [19] stwierdzili większe stężenie wisfatyny w grupie 68 osób z otyłością w porównaniu z grupą kontrolną. Badacze wykazali istotną statystycznie ujemną korelację między wisfatynemią i wiekiem, WHR i HbA1c. Zależność pomiędzy adipokiną i otyłością pozostaje nadal nieznana i często sprzeczna. Przypuszcza się, że wisfatyna może odgrywać pewną rolę w patogenezie innych chorób zapalnych, m.in. IBD czy RZS [5, 13]. Otero i wsp. [20] stwierdzili hiperwisfatynemię u pacjentów z RZS, a Matsui i wsp. [21] wykazali również u tych chorych zwiększoną ekspresję mRNA wisfatyny w tkance pochodzącej ze stawów oraz leukocytach krwi obwodowej. Moschen i wsp. [22] zaobserwowali, że u osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego stężenie wisfatyny w surowicy było również zwiększone, podobnie jak ekspresja mRNA w tkance pobranej z jelit, w porównaniu z grupą kontrolną.

Uważa się ponadto, że wisfatyna ma działanie aterogenne, m.in. poprzez zwiększenie aktywności NF-kB w komórkach śródbłonka, co nasila produkcję cytokin prozapalnych [13]. Liu i wsp. [23] wykazali hiperwisfatynemię u pacjentów z chorobą wieńcową i ostrymi zespołami wieńcowymi. Z kolei Dahl i wsp. [24] stwierdzili zwiększoną ekspresję wisfatyny w blaszkach miażdżycowych w miejscach ich pęknięcia u osób z ostrym zespołem wieńcowym. Sugerowali, że białko to może brać udział w aterogenezie i destabilizacji blaszki miażdżycowej poprzez zwiększenie aktywności metaloproteinazy 9 w monocytach Th1 oraz syntezy TNF- i IL-8. Ostatnio opisano jednak stymulujący wpływ wisfatyny na aktywność endotelialnej syntazy tlenku azotu [25]. U osób z hiperwisfatynemią stwierdza się zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji LDL cholesterolu, rezystyny oraz zmniejszone stężenie triglicerydów, adiponektyny i leptyny [13].

Rola wisfatyny w łuszczycy

Koczan i wsp. [26] wykazali, że ekspresja genu dla wisfatyny była większa przed leczeniem oraz w aktywnym stadium choroby niż po leczeniu u 10 pacjentów z ciężką postacią łuszczycy – BSA (ang. body surface area) > 60%. Podobne wyniki uzyskali Zhou i wsp. [27] w wycinkach pobranych ze zmian łuszczycowych w porównaniu z kontrolnymi wycinkami ze skóry zdrowej. Nadal jednak nie ma danych na temat powiązań tej adipokiny z łuszczycą.

Chemeryna

Chemeryna jest nowo zidentyfikowanym agonistą receptora chemokinopodobnego 1 (ang. chemokine-like receptor-1 – CMKLR1) o masie cząsteczkowej 18 kDa. Krąży we krwi jako nieaktywny prekursor, który jest aktywowany w wyniku proteolitycznej modyfikacji końca C [28]. Enzymami, które pobudzają tę konwersję, są m.in. proteazy serynowe biorące udział w koagulacji, enzymy kaskad fibrynolitycznych i zapalnych, karboksypeptydazy oraz stafopaina B – cysteinowa proteaza wydzielana przez Staphylococcus aureus [29]. Chemeryna pobudza chemotaksję plazmatoidalnych komórek dendrytycznych (ang. plasmacytoid dendritic cells – pDCs) i neutrofili, a duże stężenie tej adipokiny uznano za niezależny czynnik ryzyka wystąpienia zespołu metabolicznego [29]. Chemerynę odkryto również w komórkach endotelialnych naczyń krwionośnych w wycinkach skórnych w toczniu rumieniowatym i liszaju płaskim [28].

Rola chemeryny w łuszczycy

Duże stężenia mRNA kodującego chemerynę, znanego też jako indukowany tazarotenem gen 2 (ang. tazarotene-induced gene 2 – TIG2), oraz proteinaz aktywujących tę adipokinę stwierdzono w wycinkach skórnych pobranych ze zmian łuszczycowych [28].

Komórki pDCs i limfocyty NK (ang. natural killer lymphocytes) są składowymi nacieku zapalnego w zmianach łuszczycowych, co sugeruje ich znaczącą rolę w zapoczątkowaniu i utrzymywaniu procesu zapalnego w tej chorobie [28]. Albanesi i wsp. [29] stwierdzili silną ekspresję chemeryny oraz zwiększoną liczbę pDCs, mastocytów i neutrofili w bioptatach skórnych pobranych ze zmian łuszczycowych we wczesnej fazie choroby. W skórze chorych na łuszczycę obserwowano immunoreaktywność chemeryny w komórkach endotelialnych, mastocytach i fibroblastach. Autorzy stwierdzili, że ilość mRNA chemeryny była istotnie większa w fibroblastach uzyskanych z bioptatów skóry zmienionej łuszczycowo w porównaniu z fibroblastami z bioptatów skóry niezmienionej chorobowo u tych samych chorych na łuszczycę [29]. Ilość mRNA w fibroblastach uzyskanych od osób zdrowych była jedynie nieznacznie mniejsza niż w skórze niezmienionej u pacjentów z łuszczycą. Różne podłoże genetyczne komórek w tej chorobie skóry nie ma więc wpływu na podstawowy poziom ekspresji chemeryny. Tymczasem stwierdzono, że w odróżnieniu od fibroblastów ekspresja chemeryny w naskórku była wyższa u osób zdrowych i w niezmienionej skórze chorych na łuszczycę niż w zmianach łuszczycowych [29]. Badacze podkreślili przeciwzapalną funkcję chemeryny, uzyskując wzrost stężenia tego białka po miejscowym zastosowaniu tazarotenu. Przeciwne działanie wykazali po aplikacji kalcytriolu. Chemeryna może powodować różne efekty w rozwoju zmian łuszczycowych. We wczesnej fazie choroby, kiedy jej ekspresja zachodzi w skórze, odgrywa istotną rolę w rekrutacji pDCs. Z kolei w fazie przewlekłej ekspresja tej adipokiny, zachodząca w naskórku, prowadzi do usuwania leukocytów z nacieków zapalnych oraz przywraca homeostazę w skórze.

Na podstawie współwystępowania pDCs, neutrofili, mastocytów i chemeryny we wczesnej fazie łuszczycy autorzy uważają, że adipokina ta może być punktem uchwytu dla zapobiegania i wczesnego wdrażania leczenia w tej chorobie [29].

Skrzeczyńska-Moncznik i wsp. [28] potwierdzili, że chemeryna razem z chemokiną CXCL10 (ang. C-X-C motif chemokine ligand 10) biorą udział w kierowaniu pDCs do skóry w przebiegu łuszczycy. Nakajima i wsp. [30] porównywali ekspresję chemeryny w zmianach łuszczycowych i skórze niezmienionej. Ogniska chorobowe wykazywały słabszą aktywność chemeryny w naskórku przed leczeniem w porównaniu ze zmianami zredukowanymi. W odróżnieniu od wyników Albanesi i wsp. [29] badacze nie wykryli istotnej ekspresji chemeryny w aktywnych zmianach łuszczycowych [30]. Z kolei ilość mRNA chemeryny nie wykazywała istotnych różnic zarówno w skórze zmienionej chorobowo, jak i niezmienionej, u osób z łuszczycą. Autorzy stwierdzili ponadto znacznie zwiększone stężenie chemeryny i leptyny w surowicy u tych chorych w porównaniu z grupą kontrolną i osobami z atopowym zapaleniem skóry [30]. Nie wykazali zależności pomiędzy stężeniem chemeryny i leptyny oraz BMI zarówno w grupie badanej, jak i kontrolnej, stwierdzili natomiast dodatnią korelację z hipercholesterolemią, hipertriglicerydemią i wskaźnikiem PASI. Po zastosowaniu cyklosporyny autorzy obserwowali istotną redukcję stężenia chemeryny w surowicy, natomiast stężenie leptyny się nie zmieniło [30].

Lehrke i wsp. [31] potwierdzili dodatnią zależność między chemerynemią a triglicerydemią i hipercholesterolemią. W przeciwieństwie do powyżej cytowanych wyników, autorzy ci wykazali również dodatnią korelację z leptynemią i BMI.

Białko wiążące retinol 4

Białko wiążące retinol 4 (ang. retinol binding protein-4 – RBP-4) o masie cząsteczkowej 21 kDa jest białkiem transportującym witaminę A. Synteza i wydzielanie RBP-4 zachodzi w adipocytach, makrofagach i hepatocytach [5, 10]. Uważa się, że białko to odgrywa kluczową rolę w rozwoju insulinooporności. Wykazano, że podanie rekombinowanego ludzkiego RBP-4 myszom indukowało u nich 3-krotny wzrost częstości występowania insulinooporności i nietolerancji glukozy w porównaniu z grupą kontrolną [5, 32]. U ludzi stwierdzono zwiększone stężenie omawianego białka zarówno u osób otyłych bez cukrzycy oraz u otyłych z cukrzycą w porównaniu ze szczupłymi osobami zdrowymi. Z uwagi na zwiększanie się stężenia RBP-4 przed wystąpieniem cukrzycy może być ono traktowane jako czynnik predylekcyjny insulinooporności oraz punkt uchwytu w terapii antydiabetogennej. Stężenie RBP-4 było pozytywnie zależne od BMI, procentowej zawartości tłuszczu oraz stężenia glukozy i insuliny w surowicy na czczo [32]. Takashima i wsp. [33] wykazali dodatnią korelację stężenia RBP-4 i stężenia triglicerydów, kwasu moczowego oraz HbA1c. Nie potwierdzili jednak dodatniej zależności z BMI i insulinemią na czczo. Istnieją doniesienia o powiązaniach zwiększonego stężenia RBP-4 i niektórych czynników ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego czy zespołu metabolicznego, takich jak wysokie ciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, hipertriglicerydemia i HDL-hipocholesterolemia [11, 34].

Friebe i wsp. [34] w grupie 61 otyłych dzieci wykazali ponadto, że stężenie RBP-4 wzrasta wraz z wiekiem i BMI oraz jest istotnie większe niż w grupie dzieci szczupłych.

Rola białka wiążącego retinol 4 w łuszczycy

W 1985 roku Rollman i Vahlquist [35] oceniali stężenie RBP-4 w surowicy 107 osób z łuszczycą. Wartości te były w granicach normy u chorych z BSA poniżej 25%. U osób z ciężką postacią choroby, łuszczycą krostkową lub erytrodermiczną wykazali jednak znacząco mniejsze stężenie RBP-4 w porównaniu z grupą 37 osób zdrowych. Rola RBP-4 w patogenezie łuszczycy jest jednak nadal bardzo mało poznana i niezbędne są dalsze badania.

Podsumowanie

Jak wynika z przedstawionych danych, adipokiny istotnie wpływają na wiele procesów metabolicznych i biorą udział w rozwoju licznych schorzeń. Mogą służyć do oceny ciężkości przebiegu łuszczycy oraz doprowadzić do zmiany metod terapeutycznych w tej chorobie. Konieczne jest jednak prowadzenie dalszych badań mających na celu wyjaśnienie powiązań łuszczycy ze współwystępującymi schorzeniami.

Piśmiennictwo

 1. Baran A., Flisiak I., Myśliwiec H., Chodynicka B.: Znaczenie adiponektyny w łuszczycy. Przegl Dermatol 2010, 97, 413-416.  

2. Jabłońska S., Majewski S.: Łuszczyca i dermatozy łuszczycopodobne. [w:] Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. S. Jabłońska, S. Majewski (red.) wyd. II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2008, 205-224.  

3. Christophers E., Mrowietz U.: Łuszczyca. [w:] Braun-Falco. Dermatologia. W. Burgdorf, G. Plewig, H. Wolff, M. Landthaler (red.). Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2010, 526-546.  

4. Chen Y., Wu C., Shen J., Chu S., Chen C., Chang Y. i inni: Psoriasis independently associated with hyperleptinemia contributing to metabolic syndrome. Arch Dermatol 2008, 144, 1571-1575.  

5. Gerdes S., Yazdi-Rostami M., Mrowietz U.: Adipokines and psoriasis. Exp Dermatol 2011, 20, 81-87.  

6. Jin Y., Zhang F., Yang S., Kong Y., Xiao F., Hou Y. i inni: Combined effects of HLA-Cw6, body mass index and waist-hip ratio on psoriasis vulgaris in Chinese Han population. Dermatol Sci 2008, 52, 123-129.  

7. Henseler T., Christophers E.: Disease concomitance in psoriasis. J Am Acad Dermatol 1995, 32, 982-986.  

8. Naldi L., Chatenoud L., Linder D., Belloni A., Peserico A., Virgili A. i inni: Cigarette smoking, body mass index, and stressfull life events as risk factors for psoriasis: results from an Italian case-control study. J Invest Dermatol 2005, 125, 61-67.  

9. Woźniak S., Gee L., Wachtel M., Frezza E.: Adipose tissue: the new endocrine organ? A review article. Dig Dis Sci 2009, 54, 1847-1856.

10. Ouchi N., Parker J., Lugus J., Walsh K.: Adipokines in inflammation and metabolic disease. Immunology 2011, 11, 85-97.

11. Olszanecka-Glinianowicz M., Kocełak P., Orlik B., Handzlik G., Juszczyk Ł.: Nowe adipokiny – korzystne czy niekorzystne w aspekcie patogenezy insulinooporności? Endokrynolgia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2009, 5, 236-243.

12. Johnston A., Arnadottir S., Gudjonsson J., Aphale A., Sigmarsdottir A., Gunnarsson S. i inni: Obesity in psoriasis: leptin and resistin as mediators of cutaneous inflammation. Br J Dermatol 2008, 159, 342-350.

13. Senolt L., Housa D., Vernerova Z., Jirásek T., Svobodová R., Veigl D. i inni: Resistin is abundantly present in rheumatoid arthritis synovial tissue, synovial fluid, and elevated resistin reflects disease activity. Ann Rheum Dis 2007, 66, 458-463.

14. Boehncke S., Thaci D., Beschmann H., Ludwig R., Ackermann H., Badenhoop K. i inni: Psoriasis patients show signs of insulin resistance. Br J Dermatol 2007, 157, 1249-1251.

15. Lau C., Muniandy S.: Novel adiponectin-resistin (AR) and insulin resistance (IR-AR) indexes are useful integrated diagnostic biomarkers for insulin resistance, type 2 diabetes and metabolic syndrome: a case control study. Cardiovasc Diabetol 2011, 10, 1-18.

16. Coimbra S., Oliveira H., Reis F., Belo L., Rocha S., Quintanilha A. i inni: Circulating adipokine levels in Portugese patients with psoriasis vulgaris according to body mass index, severity and therapy. JEADV 2010, 24, 1386-1394.

17. Kawashima K., Torii K., Furuhashi T., Saito C., Nishio E., Nishida E. i inni: Phototherapy reduces serum resistin levels in psoriasis patients. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2011, 27, 152-155.

18. Corbetta S., Angioni R., Cattaneo A., Beck-Peccoz P., Spada A.: Effects of retinoid therapy on insulin sensitivity, lipid profile and circulating adipocytokines. Eur J Endocrinol 2006, 154, 271-276.

19. Kamińska A., Kopczyńska E., Bronisz A., Żmudzińska M., Bieliński M., Borkowska A. i inni: An evaluation of visfatin levels in obese subjects. Endokrynol Pol 2010, 61, 169-173.

20. Otero M., Lago R., Gomez R., Lago F., Dieguez C., Gómez-Reino J. i inni: Changes in plasma levels of fat-derived hormones adiponectin, leptin, resistin and visfatin in patients with rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis 2006, 65, 1198-1201.

21. Matsui H., Tsutsumi A., Sugihara M., Suzuki T., Iwana­mi K., Kohno M. i inni: Visfatin (pre-B cell colony-enhancing factor) gene expression in patients with rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis 2008, 67, 571-572.

22. Moschen A., Kaser A., Enrich B., Mosheimer B., Theurl M., Niederegger H. i inni: Visfatin, an adipocytokine with proinflammatory and immunomodulating properties. J Immunol 2007, 178, 1748-1758.

23. Liu S., Qiao S., Yuan J., Liu D.: Association of plasma visfatin levels with inflammation, atherosclerosis and acute coronary syndromes (ACS) in humans. Clin Endocrinol 2009, 71, 202-207.

24. Dahl T., Yndestad A., Skjelland M., O/ie E., Dahl A., Michelsen A. i inni: Increased expression of visfatin in macrophages of human unstable carotid and coronary atherosclerosis: possible role in inflammation and plaque destabilization. Circulation 2007, 115, 972-980.

25. Lovren F., Pan Y., Shukla P., Quan A., Teoh H., Szmit­ko P. i inni: Visfatin activates eNOS via Akt and MAP kinases and improves endothelial cell function and angiogenesis in vitro and in vivo: translational implications for atherosclerosis. Am J Physiol Endocrinol Metab 2009, 296, 1440-1449.

26. Koczan D., Guthke R., Thiesen H., Ibrahim S., Kundt G., Krentz H. i inni: Gene expression profiling of peripheral blood mononuclear leukocytes from psoriasis patients identifies new immune regulatory molecules. Eur J Dermatol 2005, 15, 251-577.

27. Zhou X., Krueger J., Kao M., Lee E., Du F., Menter A. i inni: Novel mechanisms of T-cell and dendritic cell activation revealed by profiling of psoriasis on the 63,100-element oligonucleotide array. Physiol Genomics 2003, 13, 69-78.

28. Skrzeczyńska-Moncznik J., Wawro K., Stefańska A., Oleszycka E., Kulig P., Zabel B. i inni: Potential role of chemerin in recruitment of plasmacytoid dendritic cells to diseased skin. Biocheml Biophys Res Comm 2009, 380, 323-327.

29. Albanesi C., Scarponi C., Pallota S., Daniele R., Bosi­sio D., Madonna S. i inni: Chemerin expression marks early psoriatic skin lesions and correlates with plasmocytoid dendritic cell recruitment. J Exp Med 2009, 206, 249-258.

30. Nakajima H., Nakajima K., Nagano Y., Yamamoto M., Tarutani M.: Circulating level of chemerin is upregulated in psoriasis. J Derm Sci 2010, 60, 45-47.

31. Lehrke M., Becker A., Greif M., Stark R., Laubender R., von Ziegler F. i inni: Chemerin is associated with markers of inflammation and components of the metabolic syndrome but does not predict coronary atherosclerosis. Eur J Endocrinol 2009, 161, 339-344.

32. Yang Q., Graham T., Berndt J., Preitner F., Peroni O., Zabolotny J. i inni: Serum retinol binding protein 4 contributes to insulin resistance in obesity and type 2 diabetes. Nature 2005, 436, 356-362.

33. Takashima N., Tomoike H., Iwai N.: Retinol-binding protein 4 and insulin resistance. N Engl J Med 2006, 355, 1394-1395.

34. Friebe D., Neef M., Erbs S., Dittrich K., Kratzsch J., Kovacs P. i inni: Retinol binding protein

4 (RBP4) is primarily associated with adipose tissue mass in children. Int J Pediatr Obes 2011, 6, 345-352.

35. Rollman O., Vahlquist A.: Psoriasis and vitamin A. Plasma transport and skin content of retinol, dehydroretinol and carotenoids in adult patients versus healthy controls. Arch Dermatol Res 1985, 278, 17-24.





Otrzymano: 11 VII 2011 r.

Zaakceptowano: 25 VII 2011 r.