SCC-Ag, CYFRA 21-1 and chosen laboratory indices in monitoring treatment of patients with cancer of the uterine cervix

Wstęp
Antygen raka płaskonabłonkowego (SCC-Ag) jest wyizolowaną z przerzutów raka szyjki macicy do wątroby frakcją antygenu towarzyszącego nowotworom TA-4, odkrytego w 1977 r. przez Kato i Torrigoe [1–4]. Antygen jest glikoproteiną, zaliczaną ze względu na własności do rodziny inhibitorów proteaz serynowych i cysteinowych. Jego obecność w śladowych ilościach stwierdzono w prawidłowym nabłonku macicy, a wyraźnie nasiloną ekspresję w schorzeniach dysplastycznych oraz płaskonabłonkowym raku szyjki macicy, szczególnie w średnio i wysoko zróżnicowanych postaciach tego nowotworu. Nasiloną ekspresję tego antygenu wykazano również w nowotworach płaskonabłonkowych o innej lokalizacji narządowej – niedrobnokomórkowym raku płuca, nowotworach głowy i szyi, raku przełyku. Jest on uwalniany do krążenia i podwyższone stężenie SCC-Ag stwierdzano u znacznego odsetka chorych na raka szyjki macicy, a także u chorych na nowotwory płaskonabłonkowe o innej lokalizacji. Wiele prac dokumentuje zależności pomiędzy podwyższonymi stężeniami markera a stadium zaawansowania raka szyjki macicy, głębokością inwazji, średnicą guza, stopniem złośliwości, stanem węzłów chłonnych. Liczne prace potwierdzają także przydatność wyników oznaczeń SCC-Ag w kontroli chorych po leczeniu operacyjnym, w celu wczesnego wykrycia nawrotu choroby, w ocenie ich rokowania, monitorowaniu uzupełniającego leczenia promieniowaniem jonizującym i farmakologicznego [5–7]. Niestety, opinie dotyczące użyteczności wyników oznaczeń stężenia SCC-Ag u chorych na raka szyjki macicy nie są w pełni jednoznaczne, cechują je dosyć duże rozbieżności. U chorych na raka szyjki czułość diagnostyczna wyników oznaczeń stężenia SCC-Ag kształtuje się w granicach 30–90% w zależności od stadium zaawansowania choroby, jednak ich swoistość diagnostyczna jest relatywnie niska. Podwyższone, chociaż zazwyczaj miernie, stężenia markera spotyka się w niektórych chorobach dermatologicznych, sarkoidozie, gruźlicy płuc, łuszczycy. Jednym z czynników mających wpływ na rozbieżności w podawanych odsetkach podwyższonych wyników SCC-Ag są różnice w przyjmowanych wartościach odcinających [7]. Niezadowalająca czułość i swoistość diagnostyczna SCC-Ag, słaba ekspresja w nowotworach o niskim stopniu zróżnicowania skłaniają do poszukiwań innych markerów nowotworowych, których wyniki oznaczeń mogłyby przyczynić się do poprawy efektywności diagnostyki biochemicznej chorych na raka szyjki macicy. Jednym z markerów wzbudzających szczególne zainteresowanie jest CYFRA 21-1, pochodna cytokeratyny 19, której ekspresja jest stwierdzana m.in. w komórkach płaskonabłonkowego raka szyjki macicy [8]. Podwyższone stężenia tego markera wykazano u znacznego odsetka chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca, szczególnie raka płaskonabłonkowego, przypisując wynikom jego oznaczeń m.in. istotną wartości prognostyczną [9, 10]. Celem podjętych badań była ocena użyteczności oznaczeń SCC-Ag, CYFRA 21-1 oraz wyliczanego na podstawie oznaczeń stężenia kwaśnej alfa-1 glikopoteiny i prealbuminy surowiczego wskaźnika nowotworowego (CSI) w monitorowaniu leczenia skojarzonego (chemioterapia + brachyterapia + teleradioterapia) u chorych na raka szyjki macicy oraz w ocenie ich reakcji na to leczenie.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w pilotowej grupie 30 chorych na raka szyjki macicy, zakwalifikowanych do radio- i chemioterapii z następową brachyterapią oraz w grupie referencyjnej 56 zdrowych kobiet. U wszystkich chorych rozpoznanie kliniczne potwierdzono badaniem mikroskopowym pobranego materiału tkankowego. Przedmiotem analizy były wyniki oznaczeń stężenia SCC-Ag, CYFRA 21-1, białka C-reaktywnego, kwaśnej alfa-1 glikoproteiny oraz prealbuminy przed rozpoczęciem i po 4 cyklach terapii. Dla każdej z badanych wyliczano ponadto wartość surowiczego wskaźnika nowotworowego, jako stosunek stężenia kwaśnej alfa-1 glikoproteiny do prealbuminy. Oszacowania reakcji chorych na leczenie dokonano na podstawie wyników oceny klinicznej i radiologicznej, dokonywanej 3 mies. po zakończeniu leczenia. Krew do badań pobierano w warunkach standardowych, między godziną 7.30 a 8.30 rano od badanych na czczo. Próbki surowic, uzyskane po odwirowaniu krwi, do momentu wykonania badań przechowywano zamrożone w temp. -20oC. Oznaczenia stężenia w surowicy krwi SCC-Ag wykonywano metodą MEIA przy wykorzystaniu zestawów odczynnikowych i analizatora IMx firmy Abbott Laboratories. Stężenie CYFRA 21-1 oznaczano metodą ECLIA, korzystając z zestawów odczynnikowych i analizatora ELECSYS 2010 firmy Roche Diagnostics. Oznaczenia stężenia białek ostrej fazy wykonywano metodą immunonefelometryczną, korzystając z zestawów odczynnikowych i Nefelometru BN II firmy Dade Behring. W opracowaniu statystycznym wyników dla oceny różnic w poziomach analizowanych wskaźników pomiędzy wyodrębnionymi grupami korzystano z nieparametrycznego testu U Manna-Whitneya, a w analizie zależności stosowano rachunek korelacji i regresji prostoliniowej wg Persona. Analizę czułości i swoistości diagnostycznej wyników oznaczeń badanych wskaźników przeprowadzono na podstawie oceny przebiegu krzywych ROC i istotności różnic pomiędzy polami powierzchni pod krzywymi wykreślonymi dla każdego z badanych wskaźników.
Wyniki
Stężenia SCC-Ag, CYFRA 21-1, białka C-reaktywnego, kwaśnej alfa-1 glikoproteiny oraz wartości wskaźnika CSI u chorych na raka szyjki macicy przed leczeniem był istotnie wyższe aniżeli u kobiet z grupy referencyjnej (tab. 1.). Czułość diagnostyczna wyników oznaczeń SCC-Ag, CYFRA 21-1, a także wartości CSI kształtowały się na poziomie odpowiednio: 77%, 63% i 67%, przy założonej swoistości 95%. Jednak analiza pól powierzchni pod krzywymi ROC, wykreślonymi dla obu markerów i wartości CSI, nie wykazała istotnych różnic w ich użyteczności diagnostycznej (ryc. 1.). Pomiędzy stężeniami SCC-Ag i CYFRA 21-1 obserwowano istotną zależność, wyrażającą się współczynnikiem korelacji r=0,531 p=0,0023. Brak było natomiast istotnych zależności pomiędzy stężeniami obu markerów a wartościami surowiczego wskaźnika nowotworowego (CSI). W badanej grupie chorych na raka szyjki macicy po 4. cyklu leczenia skojarzonego stężenia wszystkich badanych wskaźników, z wyjątkiem prealbuminy, były istotnie niższe w porównaniu z wartościami z okresu przed wdrożeniem leczenia (tab. 2.). Najsilniej tendencja spadkowa stężenia była zaznaczona dla SCC-Ag. Również odsetki chorych z podwyższonymi stężeniami badanych markerów nowotworowych i białek ostrej fazy, a także wartościami CSI były istotnie niższe aniżeli obserwowane przed rozpoczęciem leczenia (ryc. 2.). Retrospektywna analiza kształtowania się poziomu badanych wskaźników biochemicznych w grupach wyodrębnionych ze względu na wyniki oceny klinicznej reakcji chorych na leczenie, przeprowadzonej 3 mies. od zakończenia terapii, wykazała, że u chorych wykazujących objawy złej reakcji na leczenie, utrzymywanie się aktywnego procesu chorobowego, wyjściowe stężenia białka C-reaktywnego i kwaśnej alfa-1 glikoproteiny były istotnie wyższe aniżeli w grupie z dobrą reakcją na leczenie, bez cech progresji procesu chorobowego. Brak było natomiast istotnych różnic pomiędzy tak wyodrębnionymi grupami w stężeniach obu markerów nowotworowych, prealbuminy oraz wartości CSI (tab. 3.). Niemniej jednak przed rozpoczęciem leczenia u wszystkich chorych z utrzymującymi się cechami aktywnego procesu chorobowego, stężenie SCC-Ag było podwyższone. Podwyższone stężenie CYFRA 21-1 obserwowano natomiast odpowiednio u 63,3%, a wartości CSI u 83,3% chorych (ryc. 3.). Po 4 cyklach leczenia skojarzonego w grupie z objawami nawrotu choroby stwierdzano – w porównaniu z chorymi, którzy dobrze zareagowali na leczenie – istotnie wyższe stężenie CYFRA 21-1, kwaśnej alfa-1 glikoproteiny oraz wartości CSI, przy braku istotnych różnic w stężeniu SCC-Ag, białka C-reaktywnego i prealbuminy (tab. 4.). U chorych z tej ostatniej grupy odsetki podwyższonych wyników stężenia obu markerów oraz wartości CSI były wyraźnie niższe aniżeli podczas badań wykonywanych przed rozpoczęciem leczenia (ryc. 4.). W grupie chorych ze stwierdzanymi 3 mies. po zakończeniu leczenia cechami remisji procesu chorobowego obserwowano po 4 cyklach chemioterapii istotny spadek stężenia zarówno SCC-Ag, CYFRA 21-1, jak i wartości CSI. W grupie chorych, które źle zareagowały na leczenie, pomimo stwierdzanych tendencji spadkowych, brak było natomiast istotnych różnic w poziomie tych wskaźników, za wyjątkiem SCC-Ag (p=0,048). Analiza przebiegu krzywych ROC wykreślonych dla SCC-Ag, CYFRA 21-1 i CSI i różnic pól powierzchni pod tymi krzywymi nie wykazała jednak, aby któryś z badanych markerów lub białek ostrej fazy cechował się wysoką czułością diagnostyczną w diagnostyce różnicowej chorych ze względu na ich rokowanie (ryc. 5.).
Dyskusja
Przedmiotem licznych analiz jest użyteczność wyników oznaczeń antygenu raka płaskonabłonkowego w szeroko pojmowanej diagnostyce chorych na raka szyjki macicy [5, 11–13]. Podkreśla się wysoką czułość diagnostyczną wyników oznaczeń tego markera, zwracając równocześnie uwagę na ograniczoną swoistość, a także na fakt, że w nowotworach nisko zróżnicowanych, a także nierogowaciejących i drobnokomórkowych, ekspresja antygenu jest śladowa [14]. W opinii niektórych badaczy wysokie stężenie SCC-Ag koreluje z obecnością przerzutów do węzłów chłonnych, jak i głębokością naciekania nowotworu [5]. Jednak wg Duk i wsp. u 32% chorych podwyższone stężenie markera stwierdza się również u chorych bez cech zajęcia węzłów chłonnych. Chociaż stężenie SCC-Ag wyższe od 8,6 ng/ml wskazuje z wysokim prawdopodobieństwem na zajęcie węzłów chłonnych, to przy tak przyjętej wartości odcinającej czułość diagnostyczna wykrycia zajętych węzłów chłonnych oceniana jest tylko na 23% [15]. U chorych w stadium zaawansowania IB lub IIA wyjściowo podwyższone stężenie SCC-Ag jest niekorzystnym czynnikiem prognostycznym, chorzy bez zajętych węzłów chłonnych i ze stężeniem markera wyższym od 1,9 ng/ml mają 3,5-krotnie wyższe ryzyko nawrotu choroby [12]. Eksponowana jest przydatność wyników oznaczeń SCC-Ag w ocenie radykalności leczenia operacyjnego raka szyjki macicy i kontroli chorych po tym leczeniu. Dodatnia wartość predykcyjna wzrostu stężenia SCC-Ag podczas kontroli dla wykrycia nawrotu choroby ocenia się na blisko 80%, jednak równocześnie niskie stężenie nie wyklucza aktywnego procesu chorobowego [16, 17]. Podkreśla się również przydatność oznaczeń tego markera w monitorowaniu radioterapii, jak i kontroli chorych po jej zakończeniu. Stwierdzano istotne różnice w stężeniach markera w trakcie radioterapii – przy ewentualnym, przejściowym jego wzroście w okresie początkowym leczenia – pomiędzy chorymi dobrze i źle reagującymi na leczenie [14, 17–19]. Systematycznie rosnące stężenie SCC-Ag w trakcie leczenia promieniowaniem jonizującym jest wg Ngan i wsp. wykładnikiem obecności aktywnego procesu nowotworowego lub przerzutów zlokalizowanych poza obszarem napromieniania [20]. Podwyższone stężenie markera utrzymujące się po zakończeniu radioterapii wskazuje na wysokie ryzyko nawrotu choroby [19]. U chorych na raka szyjki macicy poddanych leczeniu skojarzonemu, chemioterapii z następową radioterapią systematyczny spadek stężenia SCC-Ag potwierdza dobrą reakcję na leczenie u 91% chorych, a wzrost stężenia ma dodatnią wartość predykcyjną, wynoszącą 100% dla potwierdzenia niepowodzenia terapii [21, 22]. Prezentowane wyniki badań przeprowadzonych w pilotowej grupie chorych, wydają się stanowić dalsze potwierdzenie użyteczności wyników oznaczeń SCC-Ag w ocenie rokowania chorych na raka szyjki macicy. Jakkolwiek panuje zgodność opinii, że antygen raka płaskonabłonkowego jest podstawowym markerem w diagnostyce chorych na raka szyjki macicy, to zastrzeżenia dotyczące jego relatywnie niskiej czułości, a także kontrowersje w ocenie niektórych zależności stężenia markera i objawów klinicznych sprawiają, że podejmowane są próby włączenia do diagnostyki tej grupy chorych również innych markerów nowotworowych. Jednym z tych markerów, budzących duże zainteresowanie jest CYFRA 21-1. Jednym z argumentów przemawiających za celowością badań tego markera jest obserwowana w komórkach raka szyjki macicy nasilona ekspresja cytokeratyny 19 [8]. Przedmiotem licznych badań była ocena użyteczności wyników oznaczeń CYFRA 21-1 w diagnostyce i ocenie rokowania chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca, zwłaszcza raka płaskonabłonkowego [9, 10]. Obecnie CYFRA 21-1 jest uznawana za marker z wyboru w diagnostyce tej grupy chorych. Wykazano również, że wyniki oznaczeń tego markera cechują się wysoką czułością diagnostyczną w odniesieniu do raka przełyku. Przydatność wyników jego oznaczeń jest weryfikowana u chorych na raka piersi, nowotwory głowy i szyi, raka pęcherza. Czułość diagnostyczna wyników oznaczeń stężenia CYFRA 21-1 u chorych na raka szyjki macicy kształtuje się w granicach 30–60%. Częstość podwyższonych stężeń markera, jak i bezwzględny jego poziom wykazują wyraźną zależność od stadium zaawansowania, stanu węzłów chłonnych [23–25]. Niektórzy badacze sugerują, że wyjściowe stężenie tego markera ma istotną wartość prognostyczną, ale inni kwestionują przydatność wyników oznaczeń CYFRA 21-1 w tym względzie [16, 24, 26]. Przedmiotem analiz jest również użyteczność wyników oznaczeń tego markera w kontroli chorych po leczeniu operacyjnym, a także w monitorowaniu radio- i chemioterapii u chorych na raka szyjki macicy. Wykazano, że oznaczenia CYFRA 21-1 reprezentują podobną do SCC-Ag użyteczność i są bardzo ważne u chorych z nowotworami szyjki macicy niewytwarzającymi antygenu raka płaskonabłonkowego [24, 26]. Obserwowane istotne różnice w stężeniu CYFRA 21-1 po 4. serii radio-chemioterapii, pomiędzy grupami chorych wyodrębnionymi ze względu na wynik oceny stanu klinicznego 3 mies. po zakończeniu leczenia, potwierdzają wartość oznaczeń tego markera w ocenie rokowania chorych [16, 19, 21, 25]. Stany zapalne, często towarzyszące chorobom nowotworowym, uznawane są za niekorzystny czynnik prognostyczny, łączący się ze zwiększonym ryzykiem po leczeniu operacyjnym, gorszą reakcją na radio- i/lub chemioterapię, zwiększonym prawdopodobieństwem nawrotu choroby, krótszym przeżyciem bezobjawowym i całkowitym chorych [27]. W wielu opracowaniach, dotyczących diagnostyki biochemicznej chorych na nowotwory zaleca się komplementarne do markerów nowotworowych wykonywanie oznaczeń białek ostrej fazy. Te przesłanki leżały m.in. u podstaw opracowania przez Hollinshead i wsp. surowiczego wskaźnika nowotworowego (CSI) [28]. W założeniu jego wartości mają uwzględniać nasilenie procesów proliferacji (kwaśna alfa-1 glikoproteina) oraz reakcji ostrej fazy (kwaśna alfa-1 glikoproteina i prealbumina) u chorych na nowotwory [28, 29]. Za taką opinią przemawia fakt, że w grupie chorych ze złą reakcją na leczenie i cechami nawrotu choroby, stężenie CRP było istotnie wyższe aniżeli u chorych dobrze reagujących na terapię, przy równoczesnym braku istotnych różnic w stężeniach obu markerów nowotworowych. Kolejnym potwierdzeniem, odnoszącym się bezpośrednio do CSI jest fakt, że po 4. cyklu radio- i chemoterapii, podobnie do CYFRA 21-1, wartości tego wskaźnika były istotnie wyższe u chorych źle reagujących na leczenie w porównaniu z chorymi z cechami utrzymującej się remisji.
Wnioski
1. U chorych na raka szyjki macicy czułość i swoistość diagnostyczna wyników oznaczeń SCC-Ag, CYFRA 21-1, a także wartości CSI są zbliżone. 2. Brak korelacji pomiędzy stężeniami markerów a wartościami CSI uzasadnia wykorzystanie tego wskaźnika jako informacji uzupełniającej w diagnostyce chorych na raka szyjki macicy. 3. Wysokie stężenie CRP przed leczeniem jest predyktorem gorszej reakcji na leczenie u chorych na raka szyjki macicy. 4. Po 4. cyklu leczenia skojarzonego u chorych źle reagujących na leczenie, stężenia CYFRA 2-1 i wartości CSI są istotnie wyższe aniżeli u chorych z cechami remisji procesu nowotworowego.
Piśmiennictwo
1. Kato H, Miyauchi F, Morioka H, Fujino T, Torigoe T Tumor antigen of human cervical squamous cell carcinoma: correlation of circulating levels with disease progress. Cancer 1979; 43: 585-90. 2. Kato H, Tamai K, Morioka H, Nagai M, Nagaya T, Torigoe T. Tumor-antigen TA-4 in the detection of recurrence in cervical squamous cell carcinoma. Cancer 1984; 54: 1544-6. 3. Kato H, Torigoe T. Radioimmunoassay for tumor antigen of human cervical squamous cell carcinoma. Cancer 1977; 40: 1621-28. 4. Maruo T, Shibata K, Kimura A, Hoshina M, Mochizuki M. Tumor-associated antigen, TA-4, in the monitoring of the effects of therapy for squamous cell carcinoma of the uterine cervix. Serial determinations and tissue localization. Cancer 1985; 56: 302-8. 5. Beynon DW, Lopes A, Robertson G, Daras V, Monaghan JM. Squamous cell carcinoma antigen: pretreatment levels as an indicator of advanced or metastatic disease. Int J Gynecol Cancer 1994; 4: 206-10. 6. Bolli JA, Doering DL, Bosscher JR, Day TG Jr, Rao CV, Owens K, Kelly B, Goldsmith J. Squamous cell carcinoma antigen: clinical utility in squamous cell carcinoma of the uterine cervix. Gynecol Oncol 1994; 55: 160-73. 7. Kornafel J. Antygen raka płaskonabłonkowego (SCC) w nowotworach narządów płciowych kobiety. Nowotwory 1904; 44: 44-51. 8. Moll R. Epithelial tumor markers: cytokeratins and tissue polypeptide antigen (TPA). Curr Top Pathol 1987; 77: 71-101. 9. Brechot JM, Chevret S, Nataf J, Le Gall C, Fretault J, Rochemaure J, Chastang C. Diagnostic and prognostic value of Cyfra 21-1 compared with other tumour markers in patients with non-small cell lung cancer: a prospective study of 116 patients. Eur J Cancer 1997; 33: 385-91. 10. Kulpa J, Wojcik E, Reinfuss M, Kolodziejski L. Carcinoembryonic antigen, squamous cell carcinoma antigen, CYFRA 21-1, and neuron-specific enolase in squamous cell lung cancer patients. Clin Chem 2002; 48: 1931-7. 11. Bolger BS, Dabbas M, Lopes A, Monaghan JM. Prognostic value of preoperative squamous cell carcinoma antigen level in patients surgically treated for cervical carcinoma. Gynecol Oncol 1997; 65: 309-13. 12. Duk JM, Groenier KH, de Bruijn HW, Hollema H, ten Hoor KA, van der Zee AG, Aalders JG. Pretreatment serum squamous cell carcinoma antigen: a newly identified prognostic factor in early-stage cervical carcinoma. J Clin Oncol 1996; 14: 111-18. 13. Suminami Y, Kishi F, Sekiguchi K, Kato H. Squamous cell carcinoma antigen is a new member of the serine protease inhibitors. Biochem Biophys Res Commun 1991; 181: 51-8. 14. Ohno T, Nakayama Y, Nakamoto S, et al. Measurement of serum squamous cell carcinoma antigen levels as a predictor of radiation response in patients with carcinoma of the uterine cervix. Cancer 2003; 97: 3114-20. 15. Duk JM, de Bruijn HW, Groenier KH, Hollema H, ten Hoor KA, Krans M, Aalders JG. Cancer of the uterine cervix: sensitivity and specificity of serum squamous cell carcinoma antigen determinations. Gynecol Oncol 1990; 39: 186-94. 16. de Bruijn HW, Duk JM, van der Zee AG, et al. The clinical value of squamous cell carcinoma antigen in cancer of the uterine cervix. Tumour Biol 1998; 19: 505-16. 17. Hong JH, Tsai CS, Chang JT, et al. The prognostic significance of pre- and posttreatment SCC levels in patients with squamous cell carcinoma of the cervix treated by radiotherapy. Int J Radiat Oncol Biol Phys 1998; 41: 823-30. 18. Sproston AR, Roberts SA, Davidson SE, Hunter RD, West CM. Serum tumour markers in carcinoma of the uterine cervix and outcome following radiotherapy. Br J Cancer 1995; 72: 1536-40. 19. Suzuki Y, Nakano T, Ohno T, Abe A, Morita S, Tsujii H. Serum CYFRA 21-1 in cervical cancer patients treated with radiation therapy. J Cancer Res Clin Oncol 2000; 126: 332-6. 20. Ngan HY, Cheng GT, Yeung WS, Wong LC, Ma HK. The prognostic value of TPA and SCC in squamous cell carcinoma of the cervix. Gynecol Oncol 1994; 52: 63-8. 21. Leminen A, Alftan H, Stenman UH, Lehtovirta P. Chemotherapy as initial treatment for cervical carcinoma: clinical and tumor marker response. Acta Obstet Gynecol Scand 1992; 71: 293-7. 22. Scambia G, Benedetti Panici P, Foti E, et al. Squamous cell carcinoma antigen: prognostic significance and role in the monitoring of neoadjuvant chemotherapy response in cervical cancer. J Clin Oncol 1994; 12: 2309-16. 23. Bonfrer JM, Gaarenstroom KN, Kenter GG, et al. Prognostic significance of serum fragments of cytokeratin 19 measured by Cyfra 21-1 in cervical cancer. Gynecol Oncol 1994; 55: 371-5. 24. Callet N, Cohen-Solal Le Nir CC, Berthelot E, Pichon MF. Cancer of the uterine cervix: sensitivity and specificity of serum Cyfra 21.1 determinations. Eur J Gynaecol Oncol 1998; 19: 50-6. 25. Gaarenstroom KN, Bonfrer JM, Kenter GG, Korse CM, Hart AA, Trimbos JB, Helmerhorst TJ. Clinical value of pretreatment serum Cyfra 21-1, tissue polypeptide antigen, and squamous cell carcinoma antigen levels in patients with cervical cancer. Cancer 1995; 76: 807-13. 26. Molina R, Filella X, Auge JM, et al. CYFRA 21.1 in patients with cervical cancer: comparison with SCC and CEA. Anticancer Res 2005; 25: 1765-71. 27. Goransson J, Jonsson S, Lasson A. Pre-operative plasma levels of C-reactive protein, albumin and various plasma protease inhibitors for the pre-operative assessment of operability and recurrence in cancer surgery. Eur J Sug Oncol 1996; 22: 607-17. 28. Hollinshead AC, Chuang CY, Cooper EH, Catalona WJ. Interrelationship of prealbumin and alpha-1 acid glycoprotein in cancer patient sera. Cancer 1977; 40: 2993-8. 29. Stasik Z, Kulpa J. Prealbumina – marker stanu odżywienia. Diagn Lab 2002; 38: 85-92.
Adres do korespondencji
dr med. Jerzy Jakubowicz Klinika Ginekologii Onkologicznej. Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie Oddział w Krakowie ul. Garncarska 11 31-115 Kraków tel./faks +48 12 423 10 46