SCC antigen in diagnosis and monitoring of squamous cell carcinoma of the oral mucosa

WSTĘP


W badaniach onkologicznych coraz częściej oznacza się markery nowotworowe. Są to substancje wytwarzane w komórkach nowotworowych lub prawidłowych umożliwiające określanie zjawisk związanych z rozwojem nowotworu.

Antygen raka płaskonabłonkowego (SCC-Ag) jest markerem różnicowania. Jest to białko z grupy inhibitorów proteazy serynowej. SCC-Ag został wyodrębniony przez Kato i Torigoe z raka szyjki macicy. Podstawą do oznaczania stężenia SCC było stwierdzenie obniżania się poziomu antygenu w surowicy krwi chorych po usunięciu guza. Z uwagi na podobieństwo histologiczne raków płaskonabłonkowych antygen SCC jest wykorzystywany również do diagnostyki nowotworów krtani i przełyku.



CEL PRACY


Celem przeprowadzonych badań była ocena przydatności badania stężenia antygenu SCC w surowicy chorych na raka jamy ustnej przed i po leczeniu chirurgicznym, dla monitorowania przebiegu leczenia.



MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ


Oznaczenia poziomu SCC-Ag wykonano u 58 chorych leczonych w Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej AM w Poznaniu z powodu raka płaskonabłonkowego, zlokalizowanego w różnych okolicach jamy ustnej. W badanej grupie było 16 kobiet i 42 mężczyzn. Średni wiek chorych wynosił 59 lat. Rozpoznanie histopatologiczne opierano na badaniu mikroskopowym wycinków z guza. Cechy kliniczne nowotworów określano wg klasyfikacji TNM. Wielkość T₁ miały cztery guzy, T₂ – 23, T₃ – 22 i T₄ – 9.

Krew do badań pobierano na skrzep i po natychmiastowym odwirowaniu zamrażano. Do oznaczenia poziomu antygenu raka płaskonabłonkowego zastosowano zestaw IMx firmy Abbot Laboratories oparty na metodzie mikroenzymatycznej. Grupę kontrolną stanowiło 9 zdrowych osób leczonych w Klinice z powodu wad zgryzowo-twarzowych.

Analizę statystyczną przeprowadzono testem Wilcoxona i Man-Whitney.



WYNIKI


U chorych z guzami o wielkości T₁ – T₄ wartości średnie SCC-Ag wynosiły odpowiednio: 1,50; 2,68; 2,49 i 4,33 ng/ml (Tab. 2.). Średnia wartość stężenia SCC-Ag w grupie kontrolnej wynosiła 1,31, a mediana 1,3.

Stężenie powyżej wartości kontrolnej miało 35 chorych, co stanowi 60,3 proc. W poszczególnych grupach T było to: 25 proc. dla T₁, 56,5 proc. dla T₂, 54,5 proc. dla T₃ i 100 proc. dla chorych z guzami T₄ (Tab. 3.).

Chorych o podwyższonej zawartości antygenu SCC podzielono na dwie grupy przyjmując za kryterium wielkość stężenia. W grupie pierwszej (Gr. I) o przedziale stężeń 1,3-2,0 znalazło się 14 chorych, a w grupie drugiej (Gr. II) 21 miało wartości powyżej 2,0 ng/ml.

W pierwszej grupie w 57 proc. przypadków wystąpiły przerzuty i wznowy procesu nowotworowego (wznowa: 3 przypadki, przerzuty lokoregionalne: 5 przypadków). W grupie II wznowy i przerzuty obserwowano u 71,4 proc. badanych (wznowa: 6 i przerzuty: 9 przypadków).

U 33 chorych wykonano badanie kontrolne po zabiegu. W 24 przypadkach poziom antygenu był mniejszy niż 1,3 ng/ml, a w 9 wyższy. Analiza obrazu klinicznego wykazała, że wśród tych 9 badanych, 6 chorych miało niekorzystny przebieg choroby zakończony zgonem w 5 przypadkach. Niepomyślne jest również rokowanie u chorych z wysokimi wartościami wyjściowymi (powyżej 2,5 ng/ml) bez względu na pooperacyjne obniżenie wartości, gdyż są oni potencjalnie zagrożeni możliwością powstania przerzutów.

W grupie I (SCC-Ag 1,3-2,0 ng/ml) czas od wystąpienia pierwszych objawów do rozpoczęcia leczenia wynosił 6,6 miesiąca, a w grupie II (SCC-Ag > 2,0 ng/ml) tylko 4,8 miesiąca (Tab. 4.).

Różnice stężeń przedoperacyjnych były statystycznie istotne pomiędzy guzami T₂ a T₄ oraz T₃ a T₄. Analiza statystyczna zmian stężenia SCC-Ag przed, i po zabiegu operacyjnym wykazała istotną statystycznie różnicę stężeń u chorych z guzami o wielkości T₂ i T₃ oraz u chorych z przerzutowymi węzłami N_1b i N_2b (Tab. 5. i Tab. 6.).



OMÓWIENIE


Odkrywcy antygenu raka płaskonabłonkowego Kato i Torigoe wykazali spadek poziomu tego czynnika po usunięciu ogniska nowotworowego szyjki macicy. Liczne późniejsze doniesienia potwierdziły przydatność oznaczenia antygenu SCC w monitorowaniu chorych na raka szyjki macicy. Wykazano również prognostyczne znaczenie zmian w zawartości SCC-Ag po operacyjnym usunięciu zmiany nowotworowej. Zdaniem części badaczy oznaczanie antygenu może mieć duże znaczenie monitorujące w nowotworach głowy i szyi.

Badania poziomu tego markera u chorych na raka jamy ustnej przed leczeniem mogą wskazywać na zaawansowanie procesu nowotworowego. Wielu autorów obserwowało częstsze podwyższenie poziomu SCC-Ag u chorych z przerzutami. Molina i współpracownicy oceniali odsetek tych chorych na 64 proc. W naszym materiale podwyższenie wartości w stosunku do grupy kontrolnej występowało u 60,3 proc. badanych. Wszyscy chorzy z guzami T₄ mieli wartości SCC-Ag podwyższone, a wśród guzów T₂ i T₃ ok. 55 proc. badanych. Różnice stężeń były statystycznie istotne pomiędzy guzami T₂ a T₄ oraz T₃ a T₄ (p< 0,05). Oznaczanie antygenu SCC-Ag w okresie pooperacyjnym daje możliwość oceny skuteczności leczenia. Po radioterapii guzów głowoszyi przydatność oznaczania antygenu dla monitoringu skuteczności leczenia jest dyskutowana. Van Dongen i współpracownicy zastosowali oznaczanie SCC-Ag do rozpoznawania zmian przerzutowych w węzłach chłonnych oraz określania doszczętności zabiegu (residual tumors). Zwraca się jednak uwagę na prognostyczne znaczenie szczególnie pooperacyjnego oznaczania poziomu SCC-Ag. W badanym materiale stwierdzono, że u chorych z pooperacyjnym podwyższeniem poziomu antygenu w stosunku do wartości przedoperacyjnych wznowa i przerzuty występowały znacznie szybciej.

Dyskusyjna jest nadal granica podwyższenia stężenia SCC-Ag, przy której rokowanie jest niepomyślne. Fontana i współpracownicy ustalili w swoim materiale (189 chorych z guzami jamy ustnej, gardła i krtani) wartość graniczną na 2,5 ng/ml. Niepomyślny przebieg choroby w grupie stężeń 1,3-2,0 ng/m wystąpił u 57 proc. naszych chorych, a w grupie o zawartości powyżej 2,0 ng/ml u 71 proc. Ten nieco niższy odsetek koresponduje z wynikami Fontany i wsp., ale dotyczy jednorodnej grupy chorych tylko z rakami umiejscowionymi w jamie ustnej.

Czułość w oznaczeniu przedoperacyjnym wyniosła 78 proc., a swoistość 63 proc. (28 wznów i przerzutów na 58 chorych). W próbie pooperacyjnej czułość wyniosła 36 proc., a swoistość 94 proc. (14 wznów u 31 badanych). W badaniach Kurokawy i współpracowników czułość i swoistość kombinacji oznaczeń SCC-Sg i dwóch innych markerów wyniosła 69,0 proc. i 90,3 proc.



WNIOSKI


∙ Podwyższenie stężenia SCC-Ag może być czynnikiem rokowniczym w ocenie przebiegu raka jamy ustnej.

∙ Pooperacyjne podwyższenie stężenia SCC-Ag wskazuje na niepomyślny przebieg choroby.


PIŚMIENNICTWO W REDAKCJI


ADRES DO KORESPONDENCJI

dr n. med. Krzysztof Osmola

Klinika Chirurgii Szczękowo-Twarzowej

Akademii Medycznej w Poznaniu

ul. Przybyszewskiego 49

60-355 Poznań