Hozyasz i wsp. w artykule opublikowanym w Przeglądzie Gastroenterologicznym omawiają szczegółowo, na przykładzie chorób ze spektrum autyzmu, rolę nietolerancji pokarmowych, zwłaszcza glutenu, w zaburzeniach zachowania [1]. U pacjentów z celiakią oraz alergią pokarmową obserwuje się szerokie spektrum zaburzeń zachowania, od stanów depresji po nadmierne pobudzenie. Jednym z objawów klasycznej celiakii jest encefalopatia ze zmianami w EEG. W patogenezie zespołów autystycznych, podobnie jak w celiakii czy alergii pokarmowej, nadmierna przepuszczalność „bariery jelitowej” i pobudzenie układu immunologicznego wydają się odgrywać znaczącą rolę. Sugeruje się także znaczenie bezpośredniego działania, z pominięciem aktywacji immunologicznej, metabolitów przemiany składników pokarmowych (glutenu, kazeiny, węglowodanów) na ośrodkowy układ nerwowy (OUN).
Pacjenci z zaburzeniami zachowania stanowią grupę ryzyka rozwoju celiakii, dlatego też w Instytucie „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” przeprowadzono serologiczne badania przesiewowe w kierunku celiakii u dzieci z autyzmem oraz z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (attention-deficit hyperactivity syndrome – ADHD). O ile w ADHD dodatnie testy na obecność przeciwciał przeciwendomyzjalnych (EMA) i przeciwciał skierowanych przeciwko ludzkiej transglutaminazie (tTG) stwierdzono u 3 dzieci spośród 116 (częstość występowania dodatnich testów 1 : 38), to w przypadku 74 dzieci z autyzmem badania wypadły negatywnie [2]. Pomimo dodatnich testów serologicznych w badaniach histopatologicznych wycinków jelita cienkiego nie wykazano zmian typowych dla celiakii, tj. zaniku kosmków jelitowych, przerostu krypt i limfocytozy śródnabłonkowej. U 2 dzieci z ADHD i dodatnimi przeciwciałami stwierdzono prawidłowy obraz błony śluzowej, natomiast u 1 jedynie wzrost limfocytozy śródnabłonkowej (zmiany ocenione jako Marsh I). Wprowadzenie diety bezglutenowej u tego dziecka spowodowało normalizację stężenia przeciwciał w surowicy i poprawę zachowania. U wszystkich dzieci wykonaliśmy dodatkowo badania na obecność w surowicy przeciwciał skierowanych przeciwko tzw. neuronalnej transglutaminazie tkankowej (tTG6). Rutynowo oznaczane przeciwciała anty-tTG skierowane są przeciwko tTG2, która zlokalizowana jest głównie w błonie śluzowej jelit, tTG6 obecna jest natomiast w tkance mózgowej [3]. Dodatnie przeciwciała anty-tTG6 stwierdzono u dalszych 2 dzieci z zespołem ADHD. Nie wykazano natomiast obecności przeciwciał anty-tTG6 w grupie pacjentów z autyzmem (dane niepublikowane).
Przeprowadzone badania pokazują, że o ile w ADHD gluten może aktywować procesy autoimmunizacyjne (produkcja autoprzeciwciał), to w przypadku autyzmu taki mechanizm nie został potwierdzony. Nie możemy jednak wykluczyć przenikania składników pokarmowych przez bariery funkcjonalno-anatomiczne, zarówno barierę jelitową, jak i wątrobową. W tym przypadku w surowicy pacjentów mogą być obecne przeciwciała przeciwgliadynowe (AGA), nie stwierdza się natomiast autoprzeciwciał (EMA, anty-tTG). Obecność AGA świadczy o zwiększonej przepuszczalności jelita dla antygenów gliadynowych i reakcji na „toksyczny” czynnik zewnętrzny. Ostatnie badania potwierdziły, że AGA obecne u chorych na schizofrenię nie reagują z deamidowanymi peptydami gliadyny i skierowane są przeciwko innym peptydom gliadynowym niż AGA izolowane od pacjentów z celiakią, co wskazuje na odmienny mechanizm działania glutenu niż u chorych na celiakię [4]. Pytanie o działanie immunologiczno-toksyczne peptydów glutenowych w chorobach OUN nadal pozostaje jednak bez odpowiedzi.
Hozyasz i wsp. zalecają, aby „u każdego pacjenta z autyzmem przed włączeniem diety bezglutenowej wykluczyć celiakię jako pierwotną przyczynę zaburzeń psychicznych” [1]. Ze względu na niską swoistość ocena stężenia AGA nie jest obecnie zalecana do badań przesiewowych w kierunku celiakii, stosuje się natomiast testy oceniające stężenie autoprzeciwciał EMA i anty-tTG [3]. W świetle przedstawionych danych wydaje się zasadne, aby u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie tylko wykluczyć celiakię, ale również ocenić odpowiedź organizmu na podawany gluten. Dlatego też w grupie pacjentów z zaburzeniami zachowania warto wykonać zarówno testy na obecność autoprzeciwciał (EMA, anty- -tTG), jak i przeciwciał przeciwgliadynowych AGA.
Piśmiennictwo
1. Hozyasz KK, Gryglicka H, Żółkowska J. Dieta bezglutenowa a leczenie zaburzeń ze spektrum autyzmu – skrócony przegląd piśmiennictwa. Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5: 195-201.
2. Burda-Muszyńska B, Oralewska B, Cukrowska B i wsp. Atypowa celiakia w grupach ryzyka. Pediatria Współcz (Gastrol Hepatol Żyw Dziec) 2006; 8: 99-102.
3. Cukrowska B. Nowe możliwości diagnostyczne celiakii. Pediatria Współcz (Gastrol Hepatol Żyw Dziec) 2009; 11: 93-97.
4. Samaroo D, Dickerson F, Kasarda DD, et al. Novel immune response to gluten in individuals with schizophrenia. Schizophr Res 2010; 8: 248-55.
Copyright: © 2011 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
