Serum magnesium and zinc levels in postmenopausal women depending on their menopausal status and the severity of climacteric symptoms

Wstęp

Magnez (Mg) i cynk (Zn) są pierwiastkami szczególnie ważnymi dla prawidłowego funkcjonowania kobiet w okresie pomenopauzalnym. Menopauza jest ostatnią miesiączką w życiu kobiety, oznaczającą zakończenie funkcji rozrodczych i cyklicznej syntezy hormonów steroidowych. Średni wiek menopauzy w Polsce wynosi ok. 50,1 roku, natomiast ok. 30% życia kobiety przypada na okres pomenopauzalny, kiedy to niedoborowi hormonów steroidowych towarzyszy niejednokrotnie niedobór biopierwiastków powodujący lub nasilający występowanie istotnych objawów klinicznych [1, 2]. U ok. 80% pacjentek po menopauzie z krajów wysoko uprzemysłowionych obserwuje się objawy wypadowe, głównie uderzenia gorąca, poty nocne i zaburzenia snu, a także – choć w mniejszym nasileniu – depresję, osteoporozę i zmiany zanikowe w układzie moczowo-płciowym. U części pacjentek objawy wypadowe występują tylko przez 1–2 lata, u ok. 40% kobiet mogą się utrzymywać nawet do 5–8 lat [3]. Występowanie i nasilenie objawów wypadowych jest osobniczo zmienne. U ok. 30% kobiet po menopauzie są one bardzo nasilone i wymagają bezwzględnego podania menopauzalnej terapii hormonalnej (menopausal hormone therapy – MHT).

Niedobór Mg i Zn u kobiet w okresie pomenopauzalnym może powodować lub nasilać: kołatania serca, drżenia dłoni i stóp, parestezje, zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego, objawy suchości i szorstkości skóry, wypadanie włosów, apatię, depresję, zaburzenia koncentracji, upośledzenie widzenia, smaku, węchu i słuchu [4–6]. Powyższe zaburzenia mogą się pojawić u kobiet w każdym okresie życia, nie tylko w czasie klimakterium [7].

U człowieka niedobór Mg stwierdza się w sytuacji przewlekłego stresu, nadużywania alkoholu, stosowania diety bogatowęglowodanowej, bogatotłuszczowej, zawierającej zwiększone ilości wapnia oraz w przypadku wzmożonego wysiłku fizycznego, głodówki i diet eliminacyjnych, szczególnie w połączeniu ze środkami przeczyszczającymi [8, 9].

Niedobór Zn u ludzi obserwuje się stosunkowo rzadko, a najczęściej występujące objawy to: zaburzenia wchłaniania, zahamowanie wzrostu, wyniszczenie, zmiany skórne w postaci suchej, szorstkiej skóry, trudności w gojeniu się ran, utrata włosów, zaburzenia widzenia, upośledzenie węchu i smaku oraz zaburzenia neuropsychiatryczne, takie jak apatia, depresja i brak koncentracji [10].

Cel pracy

Celem badań była ocena stężeń Mg i Zn w surowicy u kobiet po menopauzie w zależności od nasilenia objawów wypadowych oraz czasu, który upłynął od ostatniej miesiączki.

Materiał i metody

Badaniem objęto 161 kobiet w wieku pomenopauzalnym z populacji województwa zachodniopomorskiego, które były pacjentkami dwóch specjalistycznych poradni ginekologicznych.

Średnia wieku badanych kobiet wynosiła 56 ± 4 lata, najmłodsza kobieta miała 42 lata, najstarsza 73 lata. Kobiety te nie stosowały MHT, a ostatnia miesiączka wystąpiła u nich minimum rok przed włączeniem do badania. Badane kobiety były zdrowe, nie paliły papierosów, nie nadużywały alkoholu, podejmowały umiarkowany wysiłek fizyczny, nie stosowały diet eliminacyjnych. U wszystkich badanych oceniono objawy wypadowe z wykorzystaniem skali Blatta-Kuppermana oraz pobrano krew w celu oceny stężenia Mg i Zn.

Pacjentki podzielono na grupy A, B i C w zależności od czasu, jaki minął od menopauzy. Grupę A stanowiły kobiety, u których od menopauzy minęło 1–5 lat, grupę B kobiety będące 6–10 lat po menopauzie, grupę C pacjentki, u których od ostatniej miesiączki upłynęło ponad 10 lat.

Badane kobiety zostały poinformowane o celu badania i wyraziły pisemną zgodę na uczestnictwo w nim. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej PUM Nr KB-0080/187/09.



Ocena stężenia magnezu i cynku w surowicy



W celu oceny stężenia Mg i Zn od każdej badanej pobrano krew z żyły łokciowej w systemie zamkniętym typu Vacutainer w ilości 5 ml. Materiał odwirowano (10 minut, 4000 obrotów/minutę). Oznaczenie stężenia Mg i Zn przeprowadzono metodą spektrometrii absorpcyjnej, techniką płomieniową, przy użyciu aparatu PU 9100X (marki Philips, Cambridge, UK). Badania laboratoryjne wykonano w Zakładzie Biochemii i Chemii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie zgodnie z wytycznymi normy PN-EN ISO 15189. Jako laboratoryjną normę referencyjną przyjęto zakres stężenia Mg 1,87–2,4 mg/dl, stężenia Zn 75–130 µg/dl [11].



Ocena objawów wypadowych



W badaniu wykorzystano skalę Blatta-Kuppermana [12]. Przyjęto, że wyniki 0–16 pkt to brak objawów wypadowych, 17–25 pkt – lekkie nasilenie objawów, 26–30 pkt – średnie nasilenie objawów, ponad 30 pkt – ciężkie nasilenie objawów.



Analiza statystyczna



Obliczenia statystyczne przeprowadzono z użyciem programu Statistica PL. Do oceny istotności różnic dla wielu prób niezależnych wykorzystano test Kruskala-Wallisa. Korelacje oceniono współczynnikiem korelacji liniowej Pearsona. Za znamienny statystycznie przyjęto poziom istotności p ≤ 0,05.

Wyniki

Analizę stężeń Mg i Zn w surowicy w zależności od czasu, jaki upłynął od ostatniej miesiączki, oraz nasilenia objawów wypadowych przedstawiono w tabeli I.

Ogółem w zbadanej populacji kobiet stężenie Mg w surowicy wynosiło od 0,87 do 2,28 mg/dl, średnio 1,48 mg/dl ± 2,76 mg/dl, natomiast stężenie Zn wynosiło od 43 do 118 µg/dl, średnio 68 µg/dl ± 0,15 µg/dl.

Wykazano istotne statystycznie różnice pomiędzy stężeniami Mg w surowicy w zależności od długości czasu, jaki upłynął od ostatniej miesiączki (p < 0,05). Najniższe średnie stężenie Mg wykazano w surowicy krwi kobiet z grupy C (powyżej 10 lat od ostatniej miesiączki) – 1,42 mg/dl, natomiast najwyższe u kobiet z grupy B (ostatnia miesiączka 6–10 lat temu) – 1,51 µg/dl.

U kobiet, u których ostatnia miesiączka wystąpiła do 5 lat przed badaniem, średnie stężenie Mg wynosiło 1,49 mg/dl. Różnice istotne statystycznie stwierdzono między badanymi z grup A i C oraz B i C (p < 0,05).

Średnie stężenie Zn w surowicy kobiet było zbliżone we wszystkich badanych grupach, nie wykazano różnic istotnych statycznie (p > 0,05).

Podobnie nie wykazano istotnych statystycznie różnic pomiędzy stężeniami Mg i Zn w surowicy krwi w zależności od nasilenia objawów wypadowych (p > 0,05). Najwyższe średnie stężenie Mg stwierdzono u kobiet z najmniej nasilonymi objawami wypadowymi – 1,49 mg/dl. W przypadku Zn najwyższe stężenie stwierdzono u kobiet z objawami wypadowymi o średnim nasileniu – 79 µg/dl (tab. I).

Dyskusja

Przedstawione powyżej stężenia Mg w surowicy były niższe niż dane prezentowane przez Bednarek-Tupikowską i wsp., dotyczące również populacji Polek po menopauzie, niestosujących MHT. Może to wynikać z różnic w zakresie statusu menopauzalnego analizowanych kobiet w chwili wykonywania badań biochemicznych, tj. czasu oznaczenia biopierwiastków w surowicy w odniesieniu do ostatniej miesiączki. Bednarek-Tupikowska i wsp. badali młodsze kobiety, średni czas upływający od ostatniej miesiączki wynosił 20,3 miesiąca, natomiast w badaniach własnych było to średnio 6,6 roku [13].

Analizując dostępne dane, trudno jednoznacznie wyjaśnić przyczynę uzyskania hipomagnezemii i hipocynkemii w całej zbadanej populacji. Niskie stężenia Mg i Zn w surowicy mogą wynikać ze zwiększonego ich wydalania przez nerki. Jak donoszą McNair i wsp. u kobiet po menopauzie wzrasta wydalanie Mg przez nerki i dopiero podanie MHT powoduje zmniejszenie wydalania tego biopierwiastka oraz powrót jego stężeń do wartości stwierdzanych przed wystąpieniem menopauzy [14]. Podobnie w innych badaniach wykazano, że u kobiet stosujących MHT wartości Zn w surowicy były wyższe, a wydalanie Zn i Mg z moczem mniejsze w porównaniu z pacjentkami niestosującymi tej terapii [15–17]. Badane przez autorów niniejszej pracy pacjentki nie stosowały MHT, gdyż nie stwierdzono u nich klasycznych wskazań lub stwierdzono przeciwwskazania do tej terapii i być może to było przyczyną uzyskania odmiennych wyników.

Z kolei w świetle badań przeprowadzonych przez Zofkovą i wsp. nie zaobserwowano zmian stężenia Mg w surowicy u kobiet w okresie pomenopauzalnym zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu MHT [18]. Podobnie Bednarek-Tupikowska i wsp. stwierdzili, że stężenie Mg w surowicy i we krwi pełnej jest podobne u kobiet stosujących i niestosujących MHT [13]. Również Ikeda i wsp. donoszą, że ani stosowanie MHT, ani menopauza nie wpływają na stężenia analizowanych pierwiastków, a stężenie Mg i Zn w moczu nie zmienia się znacząco w ciągu całego życia kobiet [19].

W badaniach własnych nie wykazano istotnej statystycznie zależności pomiędzy średnim stężeniem Mg i Zn w surowicy a nasileniem objawów wypadowych u kobiet po menopauzie niestosujących MHT, chociaż najniższe stężenia Mg (1,44 mg/dl) stwierdzono wśród kobiet, u których występowały najbardziej nasilone objawy wypadowe. Wyniki te są częściowo rozbieżne z dotychczasowym piśmiennictwem, gdyż liczne badania wykazały, że pojawienie się menopauzalnych objawów wypadowych może wynikać nie tylko ze spadku stężeń hormonów steroidowych, głównie estrogenów, ale także, choć znacznie rzadziej, może być wywołane zmniejszonym stężeniem biopierwiastków [5, 20]. Do podobnych wniosków doprowadziły badania Park i wsp., którzy zastosowali 4-tygodniową suplementację Mg, uzyskując redukcję częstości i natężenia uderzeń gorąca u ponad połowy badanych kobiet po menopauzie [21].

Wnioski

U kobiet po menopauzie niestosujących MHT, stężenie Mg i Zn w surowicy utrzymuje się na niskim poziomie, dodatkowo średnie stężenie Mg zmniejsza się istotnie wraz z upływem czasu od ostatniej miesiączki.

Stężenie Mg i Zn w surowicy nie wpływa na nasilenie objawów wypadowych u kobiet po menopauzie niestosujących MHT.

Piśmiennictwo

1. Bręborowicz G. Położnictwo i ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.

3. Kaczmarek M. Określenie wieku menopauzy naturalnej w populacji polskich kobiet. Przegl Menopauz 2007; 2: 77-82.

4. Lewiński A. Menopauza bez tajemnic. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.

5. Davis SR. Menopause: new therapies. Med J Aust 2003; 178: 634-7.

6. Fitzpatrick LA, Santen RJ. Hot flashes: The old and the new, what is really true? Mayo Clin Proc 2002; 77: 1115-58.

7. Baber R. Phytoestrogens and post reproductive health. Maturitas 2010; 66: 344-9.

8. Weisinger JR, Bellorin-Font E. Magnesium and phosphorus. Lancet 1998; 352: 391-6.

9. Thomas L. Clinical Laboratory Diagnostics. TH Books, Frankfurt 1998.

10. Tilton RC, Balows A, Hohnadel DC i wsp. Clinical Laboratory Medicine. Mosby, St. Louis 1992.

11. Szentmihalyi K, Vinkler P, Fedor J i wsp. The role of zinc in the homeostasis of the human organism. Orv Hetil 2009; 150: 681-7.

12. Long C. Biochemists’ Handbook. D. Van Nostrand Company, Princeton 1964.

13. Kupperman HS, Blatt MH, Wiesbader H i wsp. Comparative clinical evaluation of estrogenic preparations by the menopausal and amenorrheal indices. J Clin Endocrinol Metab 1953; 13: 688-703.

14. Bednarek-Tupikowska G, Jodkowska A, Antonowicz-Juchniewicz J. Stężenie wapnia i magnezu w surowicy i krwi pełnej u kobiety po menopauzie przyjmujących terapię estrogenową lub estrogenowo-gestagenową. Przegl Menopauz 2007; 2: 83-9.

15. McNair P, Christiansen C, Transbol I. Effect of menopause and estrogen substitutional therapy on magnesium metabolism. Miner Electrolyte Metab 1984; 10: 84-7.

16. Lindsay R, Hart DM, Forrest C. Effect of a natural and artificial menopause on serum, urinary and erythrocyte magnesium. Clin Sci 1980; 58: 255-7.

17. Hodgkinson A. Plasma electrolyte concentrations in women and the effects of oestrogen administration. Maturitas 1982; 4: 247-56.

18. Stanton MF, Lowenstein FW. Serum magnesium in women during pregnancy, while taking contraceptives, and after menopause. J Am Coll Nutr 1987; 6: 313-9.

19. Zofkova I, Kancheva RL. Effect of estrogen status on bone regulating hormones. Bone 1996; 19: 227-32.

20. Ikeda M, Ezaki T, Moriguchi J. Levels of calcium, magnesium and zinc in urine among adult 27 women in relation to age with special reference to menopause. J Nutr Health Aging 2007; 11: 394-401.

21. Bureau I, Anderson RA, Arnaud J. Trace mineral status in postmenopausal women: impact of hormonal replacement therapy. J Trace Elem Med Biol 2002; 16: 9-13.

22. Park H, Parker GL, Boardman CH i wsp. A pilot phase II trial of magnesium supplements to reduce menopausal hot flashes in breast cancer patients. Support Care Cancer 2011; 19: 859-63.