Sprawozdanie
15. Światowy Kongres Psychoonkologii w Rotterdamie

15. Światowy Kongres Psychoonkologii odbył się w dniach 4–8 listopada 2013 r. w Rotterdamie.
Tradycyjnie przed kongresem była możliwość uczestniczenia w warsztatach w ramach Akademii Psychospołecznej (Psychosocial Academy). Oferta tegorocznej Akademii obejmowała propozycję 18 war­­­sztatów szkoleniowych zarówno dla psychoonkologów pracujących z osobami dorosłymi, jak i dziećmi. Wzorem lat ubiegłych odbyły się warsztaty, które stały się wręcz tradycją kongresu: szkolenie z terapii skoncentrowanej na znaczeniu prowadzone przez Williama Breitbarta (USA), szkolenie z terapii rodzin w żałobie prowadzone przez Davida Kissane (Australia), Martę Porębiak (Polska) i Talię Zaider (USA) oraz warsztat dotyczący opieki nad pacjentami u kresu życia autorstwa Briana Kelly’ego (Australia) i Dariusa Razaviego (Belgia). Ponadto ciekawą ofertą Akademii był warsztat z kreatywnej arteterapii prowadzony przez Petera Mai (Szwajcaria) oraz warsztat z podstaw mindfulness zaprezentowany przez Anne Speckens i Marije van der Lee (Holandia). Warsztaty z psychoonkologii pediatrycznej tradycyjnie prowadziły Andrea Patenaude i Lori Wiener (USA), do których w tym roku dołączyła Martha Grootenhuis (Holandia).

W trakcie każdego kongresowego dnia prowadzono 7 równoległych ścieżek tematycznych, w ramach których odbyło się 14 sympozjów, 26 sesji tematycznych, 3 sesje posterowe oraz 2 debaty.

Wśród ciekawych doniesień warto wspomnieć o prezentacjach dotyczących problematyki zmęczenia u pacjentów chorych onkologicznie. Zmęczenie to częsty i przewlekły objaw w onkologii, a zdaniem Andrew Rotha (USA) jest to jednocześ­nie objaw niewystarczająco zdiagnozowany w tej grupie chorych. Miri Cohen (Izrael) i jej zespół podjęli próbę wyjaśnienia obecności zmęczenia procesami psychoneuroimmunologicznymi. Badacze wykazali, że nasilenie objawów depresji pod koniec leczenia chemioterapeutycznego może wzmacniać reakcję zapalną układu odpornościowego (mierzoną aktywnością cytokin IL-6), a w dalszej perspektywie prowadzić do wzrostu zmęczenia u pacjenta. Martina Schmidt (Niemcy) i jej zespół wykazali, że skuteczną metodą interwencji wobec zmęczenia jest nie tylko terapia wspierająca, ukierunkowana na stabilizację nastroju, ale także fizjoterapia polegająca na treningu napinania i relaksacji poszczególnych partii mięśni.

W trakcie zjazdu odbyły się także sesje dotyczące problematyki tzw. e-health, czyli wykorzystania w psychoonkologii technik teleinformatycznych w postaci platform internetowych. Zastosowanie platform typu e-health wydaje się niezwykle po­wszechnym rozwiązaniem w takich krajach, jak USA, Australia, Holandia, ostatnio także Niemcy, o czym przekonywali podczas kongresu m.in. Jennifer Steel (USA), Tanja Vollmer (Holandia), Karen Scanlon (Wielka Brytania) oraz Tania Estape (Hiszpania). Oferta poszczególnych platform jest oparta przede wszystkim na psychoedukacji pacjentów. Poza tym platforma może służyć skriningowi (dystresu, depresji, lęku itp.), integracji społeczności pacjentów (czat i grupy dla osób wyleczonych z choroby nowotworowej, szczególnie popularne w onkologii dziecięcej), nauce konkretnych umiejętności (programy ćwiczeń dla pacjentów oparte m.in. na zadaniach zaczerpniętych z nurtu poznawczo-behawioralnego, ćwiczeniach wprowadzających higienę snu przy zaburzeniach snu itp.). Ciekawe, że dostęp do niektórych platform jest ograniczony jedynie dla pacjentów, którzy według onkologów potrzebują takiego narzędzia i otrzymują od swojego lekarza prowadzącego specjalny kod dostępu do strony (rozwiązanie stosowane m.in. w „OncoKompas” przez S. Lubberding i jej zespół w Holandii).

Skrining w ramach platformy niekoniecznie jest oparty na badaniach kwestionariuszowych, ale prowadzone są także badania nad zastosowaniem filmów obrazujących różne poziomy dystresu, z których pacjent wybiera ten, który przedstawia inną osobę czującą się podobnie jak on sam. Dzięki temu, zdaniem Tanii Vollmer i jej kolegów z Holandii i Niemiec, pacjent łatwiej określa swoje samopoczucie, w sposób intuicyjny, a jednocześnie – według wstępnych wyników badań – spójny z pomiarem kwestionariuszowym. W przypadku każdej z zaprezentowanych platform, w sytuacji stwierdzenia w skriningu podwyższonego poziomu dystresu, depresji lub lęku, pacjent jest motywowany do kontaktu ze specjalistą – psychoonkologiem lub psychoterapeutą praktykującym blisko jego miejsca zamieszkania.

Ciekawy, nowy element tegorocznego kongresu IPOS stanowiły debaty, których tematem były kontrowersje wokół zastosowania w onkologii medycyny alternatywnej oraz prowadzenia skriningu. W pierwszej debacie Henry McGrath (Wielka Brytania) przedstawił stanowisko popierające stosowanie wybranych metod alternatywnych. Prezentował przy tym doniesienia o skuteczności tych metod, nie podając jednak danych bibliograficznych, za co ostro skrytykował go jego oponent – Frits van Dam (Holandia). Problem ten jest istotny, gdyż według badań Yatesa i wsp. (2005) ok. 91% pacjentów po rozpoznaniu choroby nowotworowej stosuje którąś z metod alternatywnych. Jednocześ­nie znane są wyniki badań wskazujące nie tyle na skuteczność medycyny niekonwencjonalnej na poziomie placebo, ale co gorsza – na szkodliwość niektórych metod, które mogą wchodzić w inter­akcje ze stosowanym leczeniem onkologicznym. Drugi temat debaty został podjęty przez Alexa Mitchella (Wielka Brytania) – zwolennika skriningu w psychoonkologii – oraz Jima Coyne (USA) – przeciwnika szerokiego stosowania skriningu. Wśród argumentów Mitchella pojawiły się takie, jak kwestia częstości zaburzeń adaptacyjnych u osób poddanych leczeniu onkologicznemu, potrzeba ich wychwycenia i zdiagnozowania celem zapewnienia odpowiedniej opieki psychoterapeutycznej. Jednocześnie Coyne poddał refleksji słuchaczy ciekawy argument wskazujący, że większość ośrodków stosujących skrining nie oferuje żadnej dalszej pomocy interwencyjnej pacjentom. W efekcie, przy braku możliwości interwencji, skrining sam w sobie może być niepotrzebnym obciążeniem systemu opieki nad pacjentem (czas pracy personelu), ale także obciążeniem psychicznym dla samego pacjenta (świadomość występowania problemu bez oferty pomocy w jego rozwiązaniu). Obie debaty wy­wołały niezwykle ciekawą dyskusję.

Problematyka pacjenta pediatrycznego podejmowana była w trakcie 4 sesji tematycznych oraz w sesjach plakatowych. Wśród prezentowanych badań przeważały badania prospektywne jednorodnych grup pacjentów: m.in. nad przystosowaniem dzieci z ALL na różnych etapach leczenia (wskazujące na występowanie większych trudności z przystosowaniem u dzieci młodszych i w sytuacji większego zaawansowania choroby), nad dynamiką stresu u rodziców/matek w trakcie i rok po leczeniu ich dzieci (znacząca redukcja stresu po 3 miesiącach leczenia i dalsza wraz z upływem czasu), nad zależnością między stylem komunikacji rodziców a satysfakcją z małżeństwa w sytuacji choroby dziecka (unikowy styl komunikacji u matek wpływa na poziom ich dystresu małżeńskiego, a dystres małżeński postrzegany przez ojców jest wynikiem destruktywnej komunikacji). W ramach sesji dotyczącej młodzieży i młodych dorosłych zaprezentowano unikalne badania prospektywne nad seksualnością pacjentów w wieku 14–39 lat (gorsze funkcjonowanie seksualne u kobiet pozostających w związkach, bezrobotnych w momencie zachorowania, z obniżonym poziomem QoL) oraz młodych mężczyzn (20–45 lat) po leczeniu raka jądra (rak jądra postrzegany jako bardziej dewastujący życie przez mężczyzn bezpłodnych na skutek terapii). W serii prezentowanych badań nad PTG (post-traumatic growth) pokazano występowanie związku między potraumatycznym wzrostem a wiekiem pacjenta i czasem od diagnozy. Nowe badania Krulla i wsp. (USA) pozwalają łączyć występowanie problemów neuropoznawczych u osób wyleczonych z dziecięcych nowotworów nie tylko z zastosowaną profilaktyczną radioterapią czaszki i ośrodkowego układu nerwowego, dokanałowo i dożylnie podawanym metotreksatem, ale także z radioterapią klatki piersiowej, antracyklinami i innymi chemioterapeutykami, będącymi czynnikami ryzyka powikłań kardiologicznych i pulmonologicznych.

W ramach konferencji odbyło się kolejne już (Madryt, Quebec, Antalya), czwarte spotkanie Pe­diatric Special Interest Group (SIG), w ramach którego na forum międzynarodowym dyskutowano o głównych problemach w organizacji opieki psychospołecznej nad dziećmi z chorobą nowotworową i ich rodzinami.

Kolejny kongres IPOS odbędzie się w Lizbonie w dniach 20–24 października 2014 r. Portugalskie Towarzystwo Psychoonkologiczne wraz z Towa­rzystwem Międzynarodowym IPOS już dziś zaprasza do udziału naukowców i klinicystów zajmujących się psychoonkologią.