Sprawozdanie z 18. Miêdzynarodowej Akademii Dermatologii i Alergologii (18.ADA)
11–13 lutego 2022 roku, Gdynia

Sekcja Dermatologiczna Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (GUMed) oraz Oddział Morski Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego już po raz osiemnasty w dniach 11–13 lutego 2022 roku byli organizatorami Międzynarodowej Akademii Dermatologii i Alergologii (18.ADA). To tradycyjne zimowe spotkanie alergologów i dermatologów, z uwagi na ciągle trwającą pandemię COVID-19, odbyło się w formule hybrydowej. Większość uczestników mogła wysłuchać wykładów „na żywo” w Gdyni, pozostali łączyli się z domu on-line. Jak co roku wydarzenie naukowe miało charakter interdyscyplinarny i było adresowane do lekarzy reprezentujących różne specjalizacje, którzy pragną uaktualnić i poszerzyć swoją wiedzę w zakresie chorób alergicznych oraz najczęściej rozpoznawanych dermatoz. Patronat honorowy nad 18.ADA objął JM Rektor Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego prof. Marcin Gruchała, Metropolita Gdański abp. Tadeusz Wojda, Prezes Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego prof. Lidia Rudnicka, Prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego prof. Maciej Kupczyk oraz Marszałek Województwa Pomorskiego, Prezydent Gdyni i Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych.
Organizatorzy przygotowali dla uczestników 9 sesji naukowo-szkoleniowych, 6 warsztatów szkoleniowych, gorący temat (Hot Topic) oraz specjalną sesję niedzielną, zorganizowaną z okazji XXX Światowego Dnia Chorego. W spotkaniu stacjonarnym wzięło udział około 150 lekarzy z całego kraju, a ponad 300 osób śledziło przebieg konferencji on-line. Wśród wykładowców znaleźli się zarówno profesorowie z wielu ośrodków akademickich w Polsce, jak i znakomici Goście i Przyjaciele z USA, Niemiec, Białorusi, Łotwy, Rosji i Ukrainy, dzięki którym 18.ADA zyskała wymiar międzynarodowy.
Oficjalne otwarcie konferencji poprzedziło 6 praktycznych warsztatów szkoleniowych, obejmujących zagadnienia z zakresu diagnostyki alergologicznej, obrzęku naczynioruchowego, dermoskopii pediatrycznej, leków recepturowych, dermatologii estetycznej i leczenia ran przewlekłych. Podobnie jak w latach poprzednich, sale warsztatowe okazały się zbyt małe, aby pomieścić wszystkich chętnych uczestników.
Pierwszego dnia 18.ADA powołano Prezydium Koalicji na Rzecz Leczenia AZS (ryc. 1). Koalicja to wspólna inicjatywa przedstawicieli środowisk klinicystów, specjalistów dermatologów, alergologów oraz pacjentów pod patronatami Polskiego Towarzystwa Alergologicznego (PTA) i Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego (PTD). Koalicja jest transparentnym, otwartym, niezależnym zrzeszeniem, w ramach którego podejmowane będą aktywności na rzecz poprawy dostępu do nowych, innowacyjnych terapii lekowych, diagnostyki i leczenia atopowego zapalenia skóry w Polsce. Działania podejmowane przez Koalicję będą obejmować aktywności: edukacyjne, komunikacyjne i opiniotwórcze. Bezpośrednio przed inauguracją odbyła się specjalna sesja: „Dermatologia i alergologia bez granic”, którą zdominowali goście zza naszej wschodniej granicy, od wielu lat związani z tym wydarzeniem. Duże zainteresowanie wzbudził w tej sesji wykład na temat nowej klasyfikacji dermatoz specyficznych dla kobiet ciężarnych, który wygłosił prof. Oleg Pankratov z Mińska (ryc. 2). Aktualnie zmiany charakterystyczne dla okresu ciąży dzieli się na pemphigoid ciężarnych, polimorficzne osutki, cholestazę oraz atopowe osutki ciężarnych. Wykładowca zwrócił również uwagę na zmiany hiperpigmentacyjne, zaburzenia w obrębie włosów, paznokci oraz błon śluzowych występujące w czasie ciąży.
Szczególnym gościem sesji był znany amerykański dermatolog, prof. Robert A. Schwartz, pionier w zakresie badań zespołów paraneoplastycznych i nowotworów skóry, który połączył się z uczestnikami konferencji drogą transmisji on-line z New Jersey, przypomniał o swoich związkach z Gdańskiem, szczególnie z prof. Henrykiem Szarmachem, i opowiedział o najcięższej pęcherzowej reakcji polekowej, jaką jest toksyczna nekroliza naskórka.
Po tej wstępnej sesji nastąpiło oficjalne otwarcie Akademii. Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego i Naukowego 18.ADA prof. Roman J. Nowicki powitał wszystkich gości, wykładowców oraz uczestników konferencji zgromadzonych na sali i przed ekranami komputerów (ryc. 3). W otwarciu uczestniczyli również: wiceprezydent Gdyni oraz Prezes Okręgowej Izby Lekarskiej w Gdańsku (ryc. 4). Profesor Tomasz Bączek, pełnomocnik Rektora ds. Programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”, członek Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w imieniu rektora GUMed życzył uczestnikom konferencji twórczej inspiracji.
Sesja inauguracyjna obejmowała 5 bardzo interesujących wykładów. Profesor Lidia Rudnicka, prezes Polskiego Towarzystwa Naukowego, przedstawiła ciągle mało znaną grupę leków immunosupresyjnych (inhibitory JAK), które znajdują coraz szersze zastosowanie w dermatologii (ryc. 5). Profesor Marcin Moniuszko z Białegostoku (ryc. 6) – szef programu, w ramach którego prowadzone są badania profilu genetycznego zwiększającego ryzyko wystąpienia ciężkiego przebiegu COVID-19, dokonał zestawienia istotności najważniejszych czynników ryzyka w tej chorobie dla populacji polskiej z uwzględnieniem oceny czynnika genetycznego (ryc. 7). Nowy konsensus terapii przewlekłej pokrzywki omówił prof. Maciej Kupczyk, prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego (ryc. 8). Podkreślił rolę leków biologicznych w leczeniu ciężkich postaci tej choroby – omalizumabu, który jest już dostępny w Polsce w ramach programu terapeutycznego, oraz ligelizumabu, który wkrótce wejdzie do standardów leczenia pokrzywki. Profesor Tomasz Bączek z Gdańska (ryc. 9) w znakomitym wykładzie uświadomił słuchaczom ogromny problem ekologiczny wynikający ze stosowania jednorazowych pieluszek, które w krajach wysokorozwiniętych są trzecim pod względem wielkości źródłem odpadów, zaraz po opakowaniach na żywność i gazetach, a ich rozkład wynosi średnio 400 lat. Zagadnienia związane z możliwością rozwiązania tego problemu, jak również spojrzenie na pieluszkę jako nowoczesny materiał o wybitnie wyróżniających się właściwościach sorpcyjnych mogą być inspiracją naukową dla badaczy licznych, współpracujących ze sobą dyscyplin. Na zakończenie sesji inauguracyjnej prof. Jerzy Kruszewski z Warszawy (ryc. 10), wieloletni krajowy konsultant w dziedzinie alergologii, stały wykładowca i gość konferencji przypomniał mijające w minionym i bieżącym roku „okrągłe” rocznice ważnych dla alergologii wydarzeń. Wśród nich powołanie 40 lat temu, w 1982 roku, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, które pozostaje do dziś organizacją skutecznie realizującą swoje cele statutowe, odgrywając m.in. rolę integrującą alergologów w naszym kraju.
Sobotni dzień konferencji był wypełniony od rana do późnego wieczoru. Do tak intensywnego programu 18.ADA wszyscy uczestnicy akademii zdążyli się już przyzwyczaić. Punktualnie o godz. 8.00 rozpoczęła się sesja przypadków klinicznych, w której zademonstrowano 12 bardzo interesujących i zróżnicowanych przypadków. Jak zwykle, pomimo wczesnej pory, frekwencja była wysoka, co potwierdza fakt, że demonstracja przypadków nieodmiennie budzi największe zainteresowanie.
Sesja Hot Topics była poświęcona łuszczycy. Profesor Lidia Rudnicka omówiła w prezentacji rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia tego schorzenia. Duża część wykładu dotyczyła leczenia łuszczycy w trudnych lokalizacjach, głównie płytek paznokciowych i skóry owłosionej głowy, gdzie przy braku skuteczności leczenia miejscowego najlepszą kontrolę zapewniają inhibitory interleukiny 17 (IL-17) – iksekizumab, sekukinumab, brodalumab, i inhibitory interleukiny 23 (IL-23) – rizankizumab oraz guzelkumab.
Kolejna sesja „Atopowe zapalenie skóry interdyscyplinarnie” była poświęcona diagnostyce i terapii tej najczęstszej dermatozy zapalnej. Gościem specjalnym sesji był znany niemiecki dermatolog z Uniwersyteckiej Kliniki Monachijskiej prof. Andreas Wollenberg (ryc. 11). Twórca terapii proaktywnej z zastosowaniem takrolimusu przedstawił zasady leczenia atopowego zapalenia skóry w erze terapii biologicznej. W wykładzie inaugurującym sesję prof. Nowicki omówił rolę ekspozomu środowiskowego w etiologii atopowego zapalenia skóry oraz przedstawił liczne choroby towarzyszące tej dermatozie. Szerokie spektrum różnych schorzeń występujących w połączeniu z atopowym zapaleniu skóry wymaga od lekarzy interdyscyplinarnego podejścia do leczenia pacjentów. Stąd też aktualne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne zostały opracowane przez specjalistów czterech polskich towarzystw: dermatologicznego, alergologicznego, pediatrycznego i medycyny rodzinnej. Bardzo ważny z punktu widzenia klinicznego był wykład prof. Macieja Kaczmarskiego z Białegostoku, w którym omówione zostały szczegółowo powikłania atopowego zapalenia skóry. W prezentacji zaprezentowano powikłania związane z procesem zapalnym skóry, niepożądane objawy leków stosowanych w terapii atopowego zapalenia skóry, powikłania związane z niewłaściwym doborem oraz niezbilansowanym składem jakościowo-ilościowym diety eliminacyjnej prowadzącym do niedożywienia leczonego pacjenta.
Kolejne wykłady sesji dotyczyły nowych metod terapeutycznych w atopowym zapaleniu skóry. W ostatnim czasie perspektywy terapeutyczne atopowego zapalenia skóry zostały poszerzone o nowe terapie biologiczne w postaci przeciwciał monoklonalnych kierowanych przeciwko konkretnym cytokinom zaangażowanym w patogenezę tej choroby oraz szerzej działających małych molekuł. Profesor Magdalena Trzeciak z Gdańska omówiła zasady kwalifikacji pacjentów do leczenia dupilumabem – pierwszym lekiem biologicznym zarejestrowanym w Polsce do leczenia chorych z ciężką postacią atopowego zapalenia skóry. Zgodnie z decyzją Ministerstwa Zdrowia leczenie to zostało objęte refundacją w ramach programu lekowego: „Dupixent w ciężkiej postaci AZS u osób dorosłych”. W związku z tym, że lek ten jest już zarejestrowany w Unii Europejskiej do stosowania u dzieci z ciężką postacią atopowego zapalenia skóry od 6. roku życia oraz z umiarkowaną i ciężką postacią atopowego zapalenia skóry od 12. roku życia, należy mieć nadzieję, że programy lekowe dla tej grupy wiekowej będą niebawem również dostępne dla polskich pacjentów.
Popołudniowe obrady drugiego dnia konferencji rozpoczęły się od sesji „Pokrzywka”. Temu niezwykle trudnemu problemowi w codziennej praktyce dermatologa i alergologa poświęconych było 5 wykładów. Na wstępie sesji prof. Marcin Moniuszko z Białegostoku w wykładzie „Czy warto szukać przyczyn pokrzywki przewlekłej” zaprezentował związek pokrzywki z chorobami autoimmunologicznymi, czynnikami infekcyjnymi oraz psychoemocjonalnymi. Często pacjenci z pokrzywką są przekonani o alergicznym podłożu swojego schorzenia, oczekują od lekarza jedynie szybkiego wykonania diagnostyki alergologicznej oraz potwierdzenia ich podejrzeń. Tymczasem pokrzywka, a zwłaszcza pokrzywka przewlekła spontaniczna, nie musi być związana z alergią i stanowi bardzo poważne wyzwanie diagnostyczne w codziennej praktyce lekarskiej. Dotychczas nie rozstrzygnięto jednoznacznie, na ile dość częste występowanie u pacjentów z pokrzywką przewlekłą spontaniczną szeregu chorób towarzyszących można opisać w kategoriach związku przyczynowo-skutkowego. Pomimo rozszerzania się możliwości leczenia pokrzywki, podstawową opcją jest leczenie niesedatywnymi lekami przeciwhistaminowymi, których dawkę, w przypadku niepowodzenia terapeutycznego, można zwiększyć czterokrotnie. Rolę leków przeciwhistaminowych w pokrzywce omówił również prof. Jerzy Kruszewski z Warszawy. Zdaniem wykładowcy nie wyczerpano jeszcze wszystkich możliwości leków z tej grupy. Pewne możliwości tkwią w wykorzystaniu innych niż tylko receptor H1 dla histaminy, jak również w cząsteczkach, które obok blokowania receptora H1 dla histaminy, hamowały też inne mediatory mające znaczenie w przewlekłych pokrzywkach. Organizator i gospodarz konferencji, prof. Nowicki z Gdańska, w wykładzie podsumował aktualne rekomendacje dotyczące leczenia pokrzywki przewlekłej. Obecnie, dzięki dostępności w Polsce programu lekowego, u chorych niereagujących na zwiększoną dawkę leków przeciwhistaminowych już w drugiej linii terapii pokrzywki przewlekłej możliwe jest, zgodnie z obowiązującymi rekomendacjami, dołączenie omalizumabu w dawce 300 mg co 4 tygodnie. Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii GUMed ma też swoje doświadczenia w leczeniu tym lekiem biologicznym. Od stycznia 2021 roku prowadzone jest tu leczenie omalizumabem w ramach programu lekowego „Leczenie pokrzywki przewlekłej spontanicznej”. Optymistyczne wyniki tej terapii przedstawiła dr Aleksandra Wilkowska.
Bezpośrednio z tematem pokrzywki wiązała się kolejna sesja „Obrzęk naczynioruchowy”. Przewodniczący Sekcji Wrodzonego Obrzęku Naczyniowego Polskiego Towarzystwa Alergologicznego dr Tomasz Matuszewski z Warszawy przedstawił aktualną klasyfikację izolowanego obrzęku naczynioruchowego. Obecnie wyróżniamy cztery odmiany obrzęku nabytego oraz siedem typów obrzęku wrodzonego. W diagnostyce należy opierać się na skrupulatnie zebranym wywiadzie, ocenie czynników zewnętrznych oraz typowych wynikach badań laboratoryjnych dla poszczególnych odmian obrzęku. W nawiązaniu do tego tematu prof. Grzegorz Porębski z Krakowa przedstawił nowości w diagnostyce i leczeniu dziedzicznego obrzęku naczynioruchowego. Choroba ta jest rzadkim i powodującym niepełnosprawność schorzeniem, w przypadku którego wczesna diagnoza i skuteczna terapia mają kluczowe znaczenie. Dostępność nowoczesnych metod leczenia poprawiająca się w ciągu ostatniej dekady powoduje, że pełna kontrola nad tą chorobą jest możliwa dla większości pacjentów.
Sesja VII konferencji „Wyprysk” została wypełniona w całości przez prof. Radosława Śpiewaka z Krakowa, współautora międzynarodowych wytycznych na temat diagnostyki, profilaktyki i leczenia wyprysku rąk. W opracowaniu tym znalazło się 28 rekomendacji wyłonionych w procedurze konsensusu, z których najważniejsze dotyczą wczesnej profilaktyki wyprysku rąk i edukacji grup podwyższonego ryzyka, konieczności wywiadu lekarskiego oraz badania całego ciała, a nie tylko samych rąk, konieczności wykonania testów płatkowych w każdym przypadku wyprysku trwającego dłużej niż 3 miesiące oraz konieczności przeprowadzenia u każdego pacjenta dogłębnej analizy narażenia środowiskowego. Zdaniem autora te wartościowe i nowoczesne wytyczne zasługują na jak najszybsze rozpropagowanie wśród polskich dermatologów i alergologów.
Kolejna sesja konferencji „Dermatoonkologia” obejmowała trzy wykłady o zróżnicowanej tematyce. Profesor Magdalena Lange z Gdańska omówiła najważniejsze zagadnienia dotyczące mastocytozy u dzieci. Najczęstszą postacią kliniczną tej choroby w najmłodszej grupie wiekowej jest mastocytoza skóry. W związku z tym w przeważającej części przypadków dermatolog jest pierwszym lekarzem diagnozującym tę chorobę. Podstawę rozpoznania mastocytozy skóry stanowi występowanie typowych zmian skórnych wykazujących dodatni objaw Dariera oraz badanie histopatologiczne wycinka ze zmian skórnych, które powinno być wykonane we wszystkich wątpliwych i nietypowych przypadkach. W przypadku podejrzenia mastocytozy układowej lub stwierdzenia istotnych nieprawidłowości w morfologii krwi obwodowej konieczna jest konsultacja hematologa, gdyż diagnostyka mastocytozy układowej obejmuje trepanobiopsję szpiku kostnego, badanie histopatologiczne szpiku, ocenę cytologiczną i immunofenotypizację mastocytów oraz badanie genetyczne szpiku kostnego. Ogromne zainteresowanie słuchaczy wzbudził wykład dr Martyny Sławińskiej z Gdańska, która przedstawiła wybrane, rzadko występujące warianty czerniaka z uwzględnieniem roli badania dermoskopowego. Oprócz najczęściej występujących czterech wariantów czerniaka – postaci szerzącej się powierzchownie, guzkowej, czerniaka lentiginalnego oraz czerniaka akralnego, wyróżnia się szereg rzadszych postaci tego nowotworu, które mogą sprawiać bardzo duże trudności diagnostyczne. W dobie nowych możliwości leczenia onkologicznego, które zwiększają szansę na przeżycie wielu chorym, pojawia się też problem działań niepożądanych tych wcześniej nieznanych leków. Zagadnienie to poruszyła w wykładzie dr Izabela Błażewicz z Gdańska, która przedstawiła najczęściej występujące toksyczności skórne u pacjentów w czasie leczenia onkologicznego.
Ostatnia sesja konferencji „Terapia” była bardzo intensywna i zróżnicowana tematycznie. Na wstępie prof. Jerzy Kruszewski z Warszawy omówił aktualne i praktyczne informacje dla alergologów dotyczące szczepień przeciw COVID-19. Stosunkowo szybkie opracowanie szczepionek przeciw COVID-19 i ich wdrożenie na masową skalę stworzyło pewne problemy dla alergologów. Ich przyczyną było występowanie reakcji nadwrażliwości na stosowane preparaty, co początkowo wzbudziło duże zainteresowanie mediów. W praktyce problem nadwrażliwości na składniki tych szczepionek jest bardzo rzadki. Wiele gremiów międzynarodowych i krajowych opracowało zasady kwalifikowania i wykonywania szczepień przeciw COVID-19 u pacjentów z grup ryzyka wystąpienia nadwrażliwości oraz u osób, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna po podaniu pierwsze dawki szczepionki. Dużo miejsca w tej sesji zajęła tematyka postępów w leczeniu łuszczycy. Doktor Aleksandra Wilkowska i dr Izabela Błażewicz z Gdańska przedstawiły wieloletnie już doświadczenia Kliniki Dermatologicznej w stosowaniu leków biologicznych u pacjentów z ciężką postacią łuszczycy plackowatej. Leki biologiczne dzięki swojemu celowanemu działaniu na wybrany element reakcji immunologicznej są wysoce selektywne. Pozwala to na uzyskanie wysokiej skuteczności przy stosunkowo niewielkim ryzyku wystąpienia działań niepożądanych. Autorki skupiły się przede wszystkim na inhibitorach IL-17 i IL-23, które dostępne są w Polsce w ramach programów lekowych.
Kontynuując zagadnienie, prof. Włodzimierz Samborski z Poznania przedstawił rolę inhibitora IL-23 (guselkumabu) w leczeniu łuszczycowego zapalenia stawów. Wyniki licznych badań wykazały, że zastosowanie tego leku w terapii łuszczycowego zapalenia stawów zmniejsza nasilenie objawów przedmiotowych i podmiotowych, poprawia sprawność fizyczną i jakość życia związaną ze zdrowiem oraz zmniejsza tempo postępu uszkodzenia stawów obwodowych u dorosłych pacjentów z czynnym łuszczycowym zapaleniem stawów. Profesor Małgorzata Sokołowska-Wojdyło z Gdańska przybliżyła uczestnikom temat pegylowanego interferonu refundowanego w chłoniakach pierwotnych skóry od 2020 roku. Prelegentka omówiła przeciwwskazania, dawkowanie i działania niepożądane tej terapii. W omawianej sesji zostały również poruszone problemy dermatologii estetycznej. Opóźnione reakcje zapalne po zabiegach z zastosowaniem kwasu hialuronowego zademonstrowała prof. Wioletta Barańska-Rybak z Gdańska, a zasady stosowania hialuronidazy w leczeniu powikłań w medycynie estetycznej przedstawił prof. Romuald Olszański z Gdyni (ryc. 12). W obu prezentacjach wykładowcy zaprezentowali zarówno przypadki własne, jak i przegląd piśmiennictwa dotyczącego omawianych zagadnień. Na zakończenie sesji dr Zbigniew Swacha z Warszawy omówił nowości w zakresie terapii fotodynamicznej. Ta metoda będąca formą światłoterapii znajduje coraz szersze zastosowanie w takich dermatozach, jak rogowacenie słoneczne, rak podstawnokomórkowy, choroba Bowena, liszaj twardzinowy, brodawki wirusowe, niektóre postaci trądziku pospolitego. W ostatnich latach następuje znaczący postęp zarówno w tworzeniu nowych substancji fotouczulających, jak i w zakresie ewolucji źródeł światła.
W przerwach pomiędzy wykładami uczestnicy konferencji licznie odwiedzali stoiska wydawnictw oraz firm farmaceutycznych i medycznych, a także uczestniczyli w wymianie doświadczeń i dyskusji kuluarowych.
Na zakończenie prof. Nowicki, podsumowując, podziękował wykładowcom, sponsorom oraz patronom za udział w konferencji i zaprosił wszystkich do udziału w 19. Międzynarodowej Akademii Dermatologii i Alergologii, która planowana jest w dniach 10–12 lutego 2023 roku.
W niedzielę 13 lutego 2022 roku organizatorzy i goście 18.ADA tradycyjnie obchodzili Światowy Dzień Chorego podczas specjalnej, interdyscyplinarnej sesji niedzielnej, pod hasłem: „Radość dawania innym”.

Elżbieta Grubska-Suchanek
Roman J. Nowicki